Mikhail Sholokhov và văn học Việt Nam

Ðối với chúng ta, từ hơn một nửa thế kỷ vừa qua tên tuổi Mikhail Sholokhov cùng với những tác phẩm của ông – “Sông Ðông êm đềm”, “Ðất vỡ hoang”, “Khoa học căm thù”, “Số phận con người”, “Họ đã chiến đấu vì Tổ quốc”...  thật sự đã trở nên gần gũi, quen thân.

Khi còn là một biên tập viên trẻ của NXB Văn học, tôi đã nghe nhà văn lão thành Học Phi cho biết một chi tiết lý thú: vào trước những ngày Cách mạng Tháng Tám 1945, hai ông Lê Giảng và Tạ Ðình Ðề, được quân đồng minh Hoa Kỳ trước đó đưa đi huấn luyện công tác tình báo rồi được đưa bằng máy bay trở về nhảy dù xuống căn cứ của cách mạng. Ông Lê Giảng đã mang theo về một tác phẩm của M. Sholokhov bằng tiếng Anh. Cuốn sách được chuyển tới đồng chí Trường-Chinh, đồng chí Trường-Chinh đã giao lại cho nhà văn Học Phi để dịch...

Vào ngay trong năm 1945, ở Hà Nội cuốn sách đã được dịch và in ra với cái tên “Căm thù” (đầy đủ theo nguyên bản phải là “Khoa học căm thù”). Cũng từ tháng tám 1945, những ngày đầu tiên của Cách mạng Tháng Tám, ở Hà Nội trên báo Cứu quốc, báo hằng ngày của Mặt trận Việt Minh đã in tiểu thuyết “Sông Ðông êm đềm” mỗi ngày một kỳ(1).

Trong kháng chiến chống thực dân Pháp, tại chiến khu Việt Bắc, vùng tự do Liên khu V, cũng như ở nơi bưng biền Nam Bộ, các tác phẩm của Sholokhov tiếp tục được những cán bộ văn nghệ sĩ có ngoại ngữ tìm đọc. Và sau hòa bình 1954 thì cùng với nhiều tác phẩm của văn học Nga, văn học Xô-viết khác, các tác phẩm của M.Sholokhov bắt đầu được dịch và giới thiệu rộng rãi. Cùng một năm 1959, NXB Văn học (Hội Nhà văn Việt Nam) đã in Số phận con người bản dịch của Mạnh Cầm, và NXB Văn hóa (Viện Văn học) bắt đầu ấn hành các tập đầu của hai bộ tiểu thuyết lớn: “Sông Ðông êm đềm”, bản dịch của Nguyễn Thụy Ứng, “Ðất vỡ hoang” bản dịch của một nhóm gồm Trúc Thiên, Văn Hiên, Hoàng Trinh, Nam Tùng... Ðáng chú ý là đến lúc này tác phẩm của M.Sholokhov bắt đầu được dịch sang tiếng Việt trực tiếp từ nguyên bản tiếng Nga. Dịch giả Mạnh Cầm (“Số phận con người”) là một trong 50 người Việt đầu tiên được đào tạo tiếng Nga một cách cơ bản từ trong kháng chiến chống thực dân Pháp tại Bắc Kinh. Còn dịch giả Nguyễn Thụy Ứng là một trong những người được tham gia học lớp tiếng Nga tổ chức tại Việt Nam học xá Hà Nội ngay từ cuối năm 1945, đầu năm 1946, rồi tiếp tục tự học từ đó. Ðiều đáng chú ý nữa là các bản dịch tác phẩm của M.Sholokhov vừa được xuất bản, đã lại được tái bản liền và không chỉ một lần. Trong năm 1960, 1961 Số phận con người bản dịch của Mạnh Cầm được in lại hai lần. Tập 1 “Sông Ðông êm đềm”, bản dịch của Nguyễn Thụy Ứng, vừa in năm 1959, năm 1960, khi các tập sau ra tiếp, lại được in lại ngay. Cho đến nay bản dịch trọn bộ tám tập “Sông Ðông êm đềm” đã được in đi in lại tới 6 lần. Còn “Ðất vỡ hoang” năm 1985, được xuất bản lại theo một bản dịch mới của dịch giả Vũ Trấn Thủ trực tiếp từ nguyên bản. Một nhóm tác giả Nguyễn Duy Bình, Hà Ngọc, Trần Vĩnh Phúc, Nguyễn Thị Thìn đã tổ chức tuyển dịch hai tập “Truyện ngắn Sông Ðông” của M.Sholokhov. Nguyễn Duy Bình trước khi qua đời còn kịp dịch lại truyện ngắn Số phận con người và tuyển một số chương Họ đã chiến đấu vì Tổ quốc...

Năm 1984, được tin M. Sholokhov qua đời, nhà văn Tô Hoài đã viết ngay một bài và trong đó có đoạn: "Trong cuộc sống và chiến đấu của mỗi người Việt Nam, từ những ngày trứng nước của cách mạng, bạn đọc đã làm quen, được sự giúp đỡ sâu sắc và sinh động bằng tấm gương con người xô-viết. Trong chiến tranh bảo vệ Tổ quốc, chống họa phát-xít thế giới, cũng như trong xây dựng đất nước, phong trào và lực lượng văn học cách mạng Việt Nam còn non trẻ đã được sự trực tiếp mạnh mẽ của nền văn học xô-viết hiện đại.

Từ bấy đến nay, ngót nửa thế kỷ qua. Trong các thời kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp, chống đế quốc Mỹ, ở các khu căn cứ, khu giải phóng trong rừng rậm, bạn đọc Việt Nam vẫn say mê đọc M.Sholokhov. Ðến khi trở về các thành phố, các tác phẩm của M.Sholokhov đã được xuất bản, in đi in lại nhiều ở Hà Nội và TP Hồ Chí Minh , với số lượng rất lớn(2).

Nhà văn quá cố Nguyễn Văn Bổng cũng đã viết: "Nhiều con sông trên thế giới đã đi vào văn học nghệ thuật, nhưng riêng Sông Ðông để lại trong chúng ta những ấn tượng sâu đậm nhất. Ta muốn đi đến đó, bơi lội trên dòng sông, nhìn những phụ nữ như Ac-xin-nhi-a gánh nước từ bến sông lên, nhìn những người như trong gia đình Pan-chê-lây Prô-cô-phi-ê-vích, từ cha đến con trai, con gái và người hàng xóm ra bủa lưới kéo cá dọc bờ sông trong đêm dông bão. Ta muốn được cùng những người dân Cô-dắc phi ngựa trên thảo nguyên mênh mông hai bên sông...

Con sông vẫy gọi chúng ta vì qua tác phẩm của nhà văn lớn Mikhail Sholokhov mặt sông đã phản chiếu lại những năm tháng cực kỳ sôi động và quyết định vận mệnh không chỉ một đất nước, một dân tộc, mà cả tương lai của nhân loại".

Không chỉ có vậy. Ðối với mỗi người Việt Nam chúng ta sẽ còn ghi nhớ mãi tiếng nói dũng cảm của M.Sholokhov, ngay từ khi chiến tranh vừa nổ ra, đã mạnh mẽ lên án hành động xâm lược của đế quốc Mỹ đối với đất nước và nhân dân Việt Nam. Tiếng nói ấy từng vang lên trên diễn đàn Ðại hội Ðảng CS Liên Xô, diễn đàn quốc tế các chiến sĩ hòa bình, các giới trí thức khoa học, văn nghệ sĩ: "Cuộc xâm lược của Mỹ vẫn đang tiếp tục ở Việt Nam. Máu đang đổ ở Việt Nam. Những tên đế quốc man rợ tiến hành cuộc chiến tranh bẩn thỉu, giết hại phụ nữ, người già và trẻ em, đốt phá làng mạc, ruộng đồng, hủy hoại các thành phố. Liệu những vết thương của nhân dân Việt Nam lại không đang rỏ máu trong trái tim người nào đó - tôi muốn nói về những con người trung thực? Liệu tro bụi của những ngôi nhà bị na-pan thiêu trụi lại không rung động trái tim ai đó?"(3)

Vì thế Mikhail Sholokhov, nhà văn Nga Xô-viết kiệt xuất còn mãi trong tâm trí mỗi người Việt Nam chúng ta.

---------------

(1) Theo Tô Hoài - Báo Văn nghệ, số 10, 3-3-1984
(2) Theo Tô Hoài - đã dẫn
(3) Tham luận tại Ðại hội 20 Ðảng CS Liên Xô, 1966 và tham luận tại Bàn tròn quốc tế, 1966 - M.Sholokhov. T8, trang 362-371 (bản tiếng Nga).