Lê Xuân Hoà, nhà thư pháp tài hoa

Thời thơ ấu, Lê Xuân Hòa được thân phụ là cụ tú kép Lê Duy Bá rèn cặp. Có năng khiếu và lòng say mê học tập chữ Hán - Nôm, luyện viết chữ đẹp, dày công khổ luyện, nên ngay ở tuổi niên thiếu, Lê Xuân Hòa đã trở thành người viết chữ đẹp nhất làng.

Ngày ấy, cứ đến Tết trong làng ai xin được chữ hay của các cụ cử, cụ tú lại đến nhờ cậu Hạnh viết vào giấy hồng điều hay lụa bạch về treo trong nhà.

Cách mạng Tháng Tám thành công, rồi kháng chiến toàn quốc bùng nổ, vốn sớm giác ngộ, Lê Xuân Hòa tham gia cách mạng ngay từ đầu năm 1945. Qua quá trình hoạt động, cụ được bầu là Chủ tịch Ủy ban kháng chiến liên xã. Do có nhiều công lao trong hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ, cụ đã được Ðảng và Nhà nước tặng Huân chương Kháng chiến hạng nhì và Huân chương Kháng chiến chống Mỹ, cứu nước hạng nhì.

Hòa bình lập lại năm 1954, cụ và gia đình về sống và làm việc tại Hà Nội. Cụ làm công tác công đoàn trong ngành giao thông vận tải, đến năm 1970 thì về hưu. Cũng từ ngày đó, niềm ham thích chữ Hán - Nôm lại sống dậy, và ngày ngày cụ âm thầm học văn, rèn chữ. Và cái thú vui tao nhã ấy lại có dịp phát triển, giúp ích cho đời. Biết tiếng cụ, nhiều người trên khắp cả nước, kể cả Việt kiều ở nước ngoài về cũng tìm đến nhà cụ, nhờ viết chữ... Nhà sư Mạn Ðà La từ nước Pháp về xin Cụ viết cho bốn chữ chân Trúc lâm thiền viện và câu đối Nôm của Giáo sư Hoàng Xuân Hãn để khắc lên gỗ, treo tại ngôi chùa của người Việt Nam tại Thủ đô Paris của nước Pháp.

Cùng với viết chữ chân, chữ thảo trên các chất liệu, cụ Lê Xuân Hòa còn trình bày chữ trên bìa sách, chép các bài thơ chữ Hán in trong sách của các danh nhân Phạm Thận Duật, Ðặng Huy Trứ và sách Văn khắc Hán - Nôm Việt Nam. Năm 1990, NXB Khoa học Xã hội xuất bản toàn tập thơ Nhật ký trong tù của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Năm 1991, NXB Ngoại văn dịch Nhật ký trong tù sang tiếng Pháp và năm 1992, tiếp tục dịch sang tiếng Anh. Cả ba lần xuất bản này cụ đều đảm nhận trách nhiệm chép 133 bài thơ chữ Hán trong tập thơ của Bác Hồ.

Là nhà nho trọn đời gắn bó với cách mạng, với dân tộc, vào ngày Tết Quý Dậu (1993), tại Văn Miếu - Quốc Tử Giám, vui mừng trước sự đổi thay của đất nước, cụ viết bốn chữ lớn Quốc phú dân cường tặng Tổng Bí thư Ðỗ Mười và bốn chữ Quốc phú dân an tặng Phó Thủ tướng Nguyễn Khánh. Cũng năm đó Triển lãm thư pháp Lê Xuân Hòa được tổ chức tại TP Hồ Chí Minh, được cộng đồng người Việt, người Hoa hết sức tán thưởng. Gần đây, một tác phẩm thư pháp của cụ được  giới thiệu ở Niu Oóc và sau đó tặng Trường đại học Co-nen, một trung tâm Việt Nam học ở Mỹ. Từ ngày 2 đến ngày 8-8-1994, tại triển lãm thư pháp quốc tế ở Bắc Kinh (Trung Quốc), cụ gửi tác phẩm dự triển lãm và được Ban tổ chức tặng bằng Vinh dự chứng thư do Bí thư thứ nhất Ðại sứ quán Trung Quốc đưa đến tận nhà tặng. Bước đầu tập hợp tác phẩm của nhà thư pháp Lê Xuân Hòa, tháng 12-2000, NXB Văn hóa Thông tin đã tuyển chọn in sách Thư pháp Lê Xuân Hòa, giới thiệu 84 tác phẩm do cụ thể hiện.

Tâm huyết với vốn văn hóa quý báu của dân tộc, cụ Lê Xuân Hòa luôn trăn trở và tìm cách truyền pháp viết chữ cho thế hệ trẻ. Theo sáng kiến của cụ, nhiều năm nay các lớp học chữ Hán - Nôm đã được mở tại nhà cụ ở làng Hoàng Mai. Học trò đến lớp tự nguyện, vẫn giữ lễ theo nếp xưa và không đóng học phí. Học trò của cụ - bên những mái đầu bạc còn có cả những mái đầu xanh của sinh viên các trường đại học. Thầy hướng dẫn, trò tập viết, từ những điều cơ bản nhất như "ngang bằng, sổ thẳng", tới những tinh hoa nghệ thuật thư pháp, cụ đều hết lòng chỉ bảo. Có người đến học chữ để có thể sử dụng trong công việc, lại có người tìm học chữ như một thú chơi trí tuệ, hữu ích. Vì thế, đã hàng chục năm nay, ở Hà Nội, cứ mỗi dịp xuân về, nhiều người lại tìm đến với cụ để xin một chữ "phúc", một chữ "đức", một chữ "tâm", một chữ "nhẫn"... được viết từ nét bút tài hoa của Lê Xuân Hòa, và trang trọng treo trong nhà để răn dạy bản thân và gia quyến hãy hướng theo những điều tốt đẹp.

Ðánh giá và ghi nhận công lao của cụ, ngày 19-9-2005, Ban Chấp hành Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam đã phong tặng nhà thư pháp Thanh Hoằng Khê - Lê Xuân Hòa danh hiệu Nghệ nhân dân gian và Kỷ niệm chương Vì sự nghiệp văn nghệ dân gian. Nhà văn, nhà thư pháp Giả Ðồng Huy của nước bạn Trung Quốc, khi đến thăm Việt Nam đã vẽ tặng cụ bức tranh với dòng chữ "Kính trình cụ Lê Xuân Hòa đại sư" để ca ngợi và tỏ lòng kính trọng cụ.

Sáng 3-1-2008, nhà thư pháp Lê Xuân Hòa đã vĩnh viễn ra đi ở tuổi 96, để lại trên cõi đời những tác phẩm thư pháp trứ danh, mà mỗi chữ như "rồng bay, phượng múa" tô điểm cho vẻ đẹp nghìn năm của đất Thăng Long - Hà Nội.