Làm phong phú hơn về đề tài chiến tranh cách mạng và hình tượng Bộ đội Cụ Hồ

Chủ đề hội thảo xuất phát từ thực tiễn lịch sử: Việt Nam đã trải qua nhiều cuộc chiến tranh vệ quốc để giữ gìn nền độc lập, chủ quyền của dân tộc, hướng tới cuộc sống hòa bình, thịnh vượng. Đây là sự kiện khoa học kết nối các học giả, những nhà văn, những chứng nhân lịch sử... để cùng nhau thảo luận về chiến tranh cách mạng và chân dung người lính Cụ Hồ.

Quang cảnh hội thảo khoa học quốc tế.

Hội thảo nằm trong khuôn khổ các sự kiện chào mừng kỷ niệm 80 năm ngày thành lập Quân đội nhân dân Việt Nam và 80 năm ngày truyền thống Tổng cục Chính trị Quân đội nhân dân Việt Nam, 73 năm ngày thành lập Trường Đại học Sư phạm Hà Nội và hướng tới kỷ niệm 20 năm ngày thành lập Khoa Việt Nam học, 67 năm ngày ra số đầu tiên của Tạp chí Văn nghệ Quân đội. Hội thảo được sự cho phép và hỗ trợ tổ chức từ Bộ Giáo dục và Đào tạo, Tổng cục Chính trị Quân đội nhân dân Việt Nam.

Các báo cáo tham luận tập trung vào ba nhóm chủ đề chính. Nhóm chủ đề thứ nhất, từ lịch sử đấu tranh vì độc lập dân tộc đến chiến lược phát triển đất nước trong bối cảnh hiện nay, bao gồm 26 báo cáo, tập trung vào các vấn đề: truyền thống đấu tranh kiên cường bất khuất của dân tộc Việt Nam trong chiều dài thời gian lịch sử; sự biến đổi của ý thức và tư tưởng xã hội trong nước và quốc tế về cuộc chiến tranh giữ nước của Việt Nam; bài học lịch sử và địa-di sản thời chiến đối với công cuộc xây dựng, phát triển đất nước hiện nay trên các lĩnh vực đối ngoại, văn hóa, ngôn ngữ, giáo dục, du lịch…

Nhóm chủ đề thứ hai, những biểu đạt văn học về đề tài chiến tranh cách mạng và hình tượng bộ đội Cụ Hồ, bao gồm 77 báo cáo với những nghiên cứu khái quát và nghiên cứu trường hợp, tập trung vào vấn đề thể loại, các hiện tượng tiêu biểu của văn học về đề tài chiến tranh cách mạng và hình tượng bộ đội Cụ Hồ. Ở nhóm chủ đề này, nhiều bài viết đã tiếp cận những hướng nghiên cứu mới khi luận giải các trường hợp văn học Việt Nam và nước ngoài về chủ đề chiến tranh cách mạng và người lính như lý thuyết hệ hình, phê bình nữ quyền, phê bình sinh thái, phê bình cảnh quan, lý thuyết chấn thương,...

Nhóm chủ đề thứ ba, diễn giải điện ảnh, hội họa, nhiếp ảnh, âm nhạc... về đề tài chiến tranh cách mạng và hình tượng bộ đội Cụ Hồ, bao gồm 11 báo cáo, tập trung vào các vấn đề: so sánh sự tương tác giữa các loại hình nghệ thuật như văn học-điện ảnh, văn học-nhiếp ảnh; phân tích các diễn ngôn điện ảnh, hội họa, âm nhạc… về chủ đề chiến tranh cách mạng và hình tượng bộ đội Cụ Hồ.

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Đức Sơn, Hiệu trưởng Trường Đại học Sư phạm Hà Nội phát biểu mở đầu hội thảo.

Trong báo cáo đề dẫn hội thảo, Giáo sư, Tiến sĩ Lê Huy Bắc, Trưởng khoa Việt Nam học, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội nhận định: Trong tiến trình lịch sử, Việt Nam đã trải qua nhiều cuộc chiến tranh vệ quốc để giữ gìn nền độc lập, chủ quyền của dân tộc, hướng tới cuộc sống hòa bình, thịnh vượng. Hiện nay, dù Việt Nam đã yên tiếng súng và đang tiến nhanh trên con đường hội nhập quốc tế, vấn đề chiến tranh cách mạng và hình tượng anh bộ đội Cụ Hồ vẫn luôn cần được nhìn lại, được viết tiếp để nhận diện căn tính dân tộc cũng như khẳng định khát vọng hòa bình.

Với tinh thần ấy, Hội thảo quốc tế Viết về đề tài chiến tranh cách mạng và hình tượng bộ đội Cụ Hồ do Trường Đại học Sư phạm Hà Nội và Tạp chí Văn nghệ Quân đội phối hợp tổ chức là sự kiện khoa học kết nối các học giả, những nhà văn, những chứng nhân lịch sử... để cùng nhau thảo luận về chiến tranh cách mạng và chân dung người lính. Số lượng báo cáo tại hội thảo không chỉ biểu hiện sự quan tâm của các nhà nghiên cứu đối với chủ đề hội thảo mà còn là tình cảm, sự tin tưởng của các học giả dành cho ban tổ chức, đặc biệt là phần báo cáo tóm tắt của các học giả quốc tế, trong đó có 4 báo cáo toàn văn của 4 học giả đến từ các quốc gia: Nhật Bản, Brunei, Philippines, Hàn Quốc.

Ở trong nước, không chỉ các tác giả sống, làm việc tại Hà Nội tham gia viết bài mà các học giả công tác ở nhiều tỉnh thành từ khắp mọi miền đất nước đã gửi bài đến Ban tổ chức. Sau Hội thảo, ban tổ chức sẽ lựa chọn, biên tập một số bài viết để công bố trên Tạp chí Văn nghệ Quân đội đồng thời tiến hành tuyển chọn, gửi phản biện, biên tập các báo cáo toàn văn để xuất bản chính thức kỷ yếu hội thảo.

Đại tá, nhà văn Nguyễn Bình Phương phát biểu.

Đại tá, nhà văn Nguyễn Bình Phương, Tổng Biên tập Tạp chí Văn nghệ Quân đội phát biểu tại hội thảo: Dân tộc ta đã đương đầu với những cuộc chiến tranh sống còn. Chúng ta chiến thắng, tồn tại vì có sự can trường. Ở một giai đoạn nào đó, từ thế kỷ 20 trở lại đây, tinh thần ấy được đúc rút trong hình tượng anh bộ đội Cụ Hồ. Chặng đường chúng ta đã đi qua đầy oanh liệt, dữ dội và hy sinh. Viết về đề tài này là lương tri, trách nhiệm của những người sáng tạo văn học nghệ thuật.

Ta không thể tiến về phía trước một cách vững chắc nếu sau lưng không có sự vững chắc của quá khứ. Viết đề tài này là gia cố cho sự vững chắc ấy. Các nghệ sĩ bằng trực giác đã làm rất tốt, thành quả được chứng minh qua kho tàng văn học đồ sộ, hình tượng anh bộ đội Cụ Hồ đặt vào trung tâm.

Đại tá, nhà văn Nguyễn Bình Phương.

Vấn đề định giá kho tàng ấy cũng quan trọng không kém, cần được nhìn nhận, đánh giá ở nhiều góc: Lịch sử, khoa học, văn hóa, du lịch... Bước vào sự khám phá địa hạt này là bước vào địa hình phức tạp, bề bộn... không chỉ đòi hỏi nhiệt tình, tài năng, kiến thức mà cần cả lòng quả cảm mới đủ sức tiếp cận ở khía cạnh khác, tôn trọng sự khác biệt.

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Thanh Tú trong tham luận tại hội thảo đã chứng minh và phân tích năm khuynh hướng tiếp cận trong tiểu thuyết viết về người lính và chiến tranh ở Việt Nam những năm đầu thế kỷ XXI: lịch sử-tái hiện; lịch sử-hư cấu; tự thuật-tự truyện; văn hóa-tái hiện; văn hóa-nhân bản. Trên cơ sở lấy yếu tố truyền thống làm nền tảng, tiếp thu những hướng viết hiện đại, mới mẻ, tiểu thuyết về đề tài này đang có nhiều đổi mới cần khẳng định. Nó ngày càng khắc phục những hạn chế như khuôn mẫu, công thức trong miêu tả không gian chiến tranh; sơ lược, vụng về trong phân tích tâm lý nhân vật... Khuynh hướng văn hóa-tái hiện và văn hóa-nhân bản đang được quan tâm chú ý cùng những kết quả nhiều hứa hẹn, cho thấy tiểu thuyết Việt Nam đã tiếp cận được với tiểu thuyết thế giới hôm nay.

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Cao Kim Lan, Viện Văn học, Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam, đóng góp tham luận công phu "Những lũy đá bất tử trên mảnh đất biên cương: Một kiểu tự sự lịch sử trong tiểu thuyết "Mình và họ" của Nguyễn Bình Phương". Nhà nghiên cứu đánh giá: Dòng văn học chiến tranh Việt Nam đã được chứng thực và lưu lại với một loạt tên tuổi hàng đầu như Nguyễn Minh Châu, Ma Văn Kháng, Chu Lai, hay Bảo Ninh… Mỗi người khắc sâu trong ký ức độc giả với một phong cách và tài năng khác nhau. Đến Nguyễn Bình Phương, lịch sử chiến tranh sống dậy trong một bối cảnh và một lối kể hoàn toàn khác. Cuộc chiến tranh biên giới hiện diện trong dòng chảy xô bồ, lắt léo và phai nhạt nhiều giá trị của cuộc sống hậu chiến. "Mình và họ" nhắc chúng ta về một lịch sử không thể nào quên, một quá khứ vẫn đang neo giữ tinh thần dân tộc.

Đông đảo văn nghệ sĩ, nhà nghiên cứu tham gia hội thảo.

Giáo sư, Tiến sĩ Momoki Shiro, Trường Đại học Việt Nhật, Đại học quốc gia Hà Nội, đưa ra đề tài về cuộc kháng chiến chống Nguyên Mông thế kỷ 13 của Đại Việt. Tham luận tập trung bình luận về hai khía cạnh: Việc cập nhật lý giải của cuộc kháng chiến đó theo góc nhìn toàn cầu, trong đó có sự so sánh với các quốc gia trong khu vực; khả năng làm ra tác phẩm văn hóa đại chúng nhằm mục đích phát huy giá trị của lịch sử kháng chiến oanh liệt bằng hình thức, nội dung thật hấp dẫn và phù hợp với thời đại toàn cầu hóa.

Tiến sĩ Nông Tiến Dũng, Giảng viên khoa Hội họa, Trường Đại học Mỹ thuật Việt Nam đóng góp tham luận chủ đề "Nhìn nhận tinh thần lãng mạn cách mạng của người chiến sĩ thông qua những tác phẩm hội họa Việt Nam giai đoạn 1945-1975". Tác giả nhận định: Lịch sử dân tộc Việt Nam gắn liền với lịch sử dựng nước và giữ nước. Thời đại Hồ Chí Minh đã viết tiếp trang sử hào hùng ấy bằng chiến thắng vang dội, đánh bại hai cường quốc hùng mạnh trên thế giới Pháp-Mỹ, mở ra một kỷ nguyên mới cho dân tộc. Đóng góp chung cho thành công ấy, phải kể đến vai trò của nền hội họa phản ánh đề tài chiến tranh cách mạng giai đoạn 1945-1975. Trong đó, nổi bật là tinh thần lãng mạn cách mạng của người chiến sĩ được thể hiện ở cả nội dung và hình thức biểu đạt của tác phẩm. Có thể nói, tinh thần lãng mạn cách mạng hiện diện giai đoạn này mang đậm giá trị lịch sử, tư tưởng và văn hóa dân tộc. Góp phần tạo nên một tinh thần lạc quan, lý tưởng hóa hiện thực, tin tưởng vào thắng lợi của cuộc cách mạng. Đây cũng là tinh thần chung của người họa sĩ, chiến sĩ, quần chúng nhân dân giai đoạn 1945-1975.