Tiến trình đàm phán về chương trình hạt nhân của I-ran ngừng trệ từ sau vòng đàm phán hồi tháng 4 vừa qua ở Ca-dắc-xtan. Suốt bốn năm qua, dưới thời cựu Tổng thống I-ran A-ma-đi-nê-giát, người có quan điểm cực kỳ cứng rắn, thậm chí đối đầu với phương Tây, các cuộc đàm phán luôn thất bại do bất đồng lớn về lợi ích giữa các bên. Căng thẳng giữa I-ran và phương Tây liên tiếp bị đẩy lên đỉnh điểm bởi những vòng siết chặt trừng phạt đối với quốc gia Hồi giáo này. Việc Tổng thống mới có quan điểm ôn hòa H.Ru-ha-ni lên nắm quyền đã dần làm tan băng trong quan hệ I-ran và phương Tây, với đỉnh cao là cuộc điện đàm lịch sử giữa Tổng thống Mỹ Ô-ba-ma và người đồng cấp I-ran, cũng như "cái bắt tay" giữa hai người đứng đầu ngành ngoại giao hai nước hồi tháng trước. Cuộc đàm phán đầu tiên dưới sự dẫn dắt của Tổng thống I-ran Ru-ha-ni này được kỳ vọng sẽ thổi luồng gió mới cho vấn đề hạt nhân lâu nay bế tắc.
Ðến với cuộc đàm phán lần này, chính quyền I-ran đưa ra hướng tiếp cận mang tính hòa giải hơn nhằm tìm cách để phương Tây nới lỏng cấm vận, vốn làm nền kinh tế nước này kiệt quệ. Tê-hê-ran đã đưa ra đề xuất toàn diện và mang tính đột phá nhằm chấm dứt tình trạng bế tắc với các cường quốc về chương trình hạt nhân gây tranh cãi của quốc gia Trung Ðông này. Dù không tiết lộ chi tiết, song các cường quốc đã tỏ thiện chí sẵn sàng đón nhận các đề nghị của I-ran. Chứng kiến đàm phán, Ðại diện cấp cao phụ trách chính sách an ninh và đối ngoại của Liên hiệp châu Âu (EU) C.A-stơn cho biết, các bên đến dự vòng đàm phán mới với thái độ lạc quan một cách thận trọng, nhưng với quyết tâm thật sự. Trưởng đoàn đàm phán I-ran, Bộ trưởng Ngoại giao Da-ríp tuyên bố đưa ra đề xuất gồm ba bước, tiến tới giải quyết bế tắc chung quanh chương trình hạt nhân của I-ran trong vòng một năm, đồng thời hy vọng phác thảo một "lộ trình" cho các cuộc đàm phán cấp cao hơn. Ðáng chú ý, các nhà ngoại giao Mỹ và I-ran cũng có cuộc gặp song phương ngay bên lề cuộc đàm phán này.
Vấn đề mấu chốt và là trở ngại lớn nhất giữa hai bên hiện vẫn là việc I-ran không chịu từ bỏ hoạt động làm giàu u-ra-ni ở mức 20%, cấp độ mà phương Tây lo ngại có thể tiến tới sản xuất bom hạt nhân. Trong khi giới chức phương Tây chờ đời sự xuống thang vị tân Tổng thống I-ran thì ông Ru-ha-ni, dù có những động thái mềm dẻo hơn, song tỏ ra không dễ dàng nhượng bộ. Ngay trước thềm đàm phán, I-ran đã vạch ra "giới hạn đỏ" rằng, họ sẽ không chấp nhận chuyển lượng u-ra-ni làm giàu ở cấp độ cao ra khỏi lãnh thổ để đổi lấy thỏa thuận với phương Tây. Ðây được coi là thông điệp khá cứng rắn về thái độ không thỏa hiệp bằng bất cứ giá nào của Tê-hê-ran để tránh "chiếc gậy trừng phạt" của phương Tây. Trong khi đó, Hạ viện Mỹ do đảng Cộng hòa nắm quyền kiểm soát vẫn hoài nghi về chính sách của Chính phủ I-ran. Thượng viện Mỹ cũng phát tín hiệu rõ ràng rằng, nếu không đạt tiến triển nào, họ sẽ thảo luận một lệnh trừng phạt mới. Các nghị sĩ Mỹ dù để ngỏ khả năng nới lỏng lệnh trừng phạt I-ran nếu nước này sớm có những bước đi cụ thể làm sáng tỏ chương trình hạt nhân, song vẫn nhấn mạnh sự cần thiết tiếp tục đe dọa dùng vũ lực và kêu gọi tăng cường sức ép I-ran thông qua các biện pháp trừng phạt.
Cuộc đàm phán lần này được cho là mang tính "thực dụng" bởi các bên không cần thăm dò. Hai bên đã "đi guốc trong bụng nhau" về các cấn cá liên quan cũng như những mục tiêu đàm phán. I-ran muốn phương Tây xóa bỏ cấm vận, còn các cường quốc muốn Tê-hê-ran phải bảo đảm chấm dứt các hoạt động bị nghi ngờ chế tạo vũ khí hạt nhân. Tuy nhiên, cả hai phía đều thừa nhận, vấn đề hạt nhân của I-ran không thể được giải quyết trong một phiên họp do đã tích tụ sự thiếu tin cậy lẫn nhau trong nhiều năm. Và động thái mới nhất của I-ran phản đối đề nghị của phương Tây chuyển u-ra-ni làm giàu ra nước ngoài vẫn là vật cản lớn.
Theo các nhà phân tích, hiện là thời điểm để cả I-ran và các cường quốc đưa ra các biện pháp xây dựng lòng tin và nỗ lực hướng tới một thỏa thuận cuối cùng. Con đường phía trước còn dài và đầy chông gai. Còn quá sớm để nói về bước đột phá cho việc giải quyết những bất đồng dai dẳng. Các bên không quá kỳ vọng ở một "chiếc đũa thần" nào để giải quyết được những vấn đề gai góc chỉ trong khuôn khổ cuộc đàm phán vỏn vẹn hai ngày.
