Có thể nói, kỳ thi vào đại học, cao đẳng (ÐH,CÐ) năm 2004 có sự tiến bộ về nhiều mặt. Nhiều biện pháp bảo đảm kỳ thi an toàn, nghiêm túc, chính xác và công bằng đã được thực hiện tốt.
Nhiều biện pháp bảo đảm trật tự, an toàn
Xác định kỳ đua tranh vào ÐH, CÐ có tính phức tạp, do đó, ngay từ đầu, Ban Chỉ đạo tuyển sinh Bộ Giáo dục và Ðào tạo chỉ đạo hội đồng thi các đại học, học viện, các trường ÐH, CÐ áp dụng nhiều biện pháp quan trọng, bảo đảm kỳ thi an toàn, nghiêm túc, chính xác và công bằng. Ngoài việc yêu cầu các hội đồng thi, nhất là các giám thị, thí sinh thực hiện nghiêm túc quy chế đã ban hành, trước khi diễn ra kỳ thi, Bộ trưởng Giáo dục và Ðào tạo ra Chỉ thị về việc tăng cường các biện pháp bảo đảm an toàn, nghiêm túc kỳ thi, yêu cầu chỉ đạo thực hiện từ trên xuống, nhất là siết chặt kỷ cương, kỷ luật phòng thi; đề thi được bảo mật nghiêm ngặt.
Ðáng chú ý, năm nay, nhằm hạn chế nạn "phao" thi, quay cóp và các hiện tượng tiêu cực khác, Ban Chỉ đạo tuyển sinh yêu cầu, tùy điều kiện cụ thể của từng điểm thi, các hội đồng thi áp dụng các biện pháp thích hợp, ngăn ngừa thí sinh mang vật dụng trái phép vào khu vực thi. Các thí sinh mang tài liệu vào phòng thi, dù sử dụng hay không sử dụng, nếu bị phát hiện đều bị đình chỉ thi. Ðối với cán bộ coi thi, Ban Chỉ đạo tuyển sinh yêu cầu đình chỉ ngay công tác tuyển sinh đối với những người vi phạm quy chế, như: không kiên quyết xử lý thí sinh vi phạm hoặc để trong phòng thi có nhiều thí sinh vi phạm quy chế, v.v. Có thể nói, đây là những biện pháp đủ mạnh, cứng rắn, lần đầu được Bộ Giáo dục và Ðào tạo đưa ra nhằm hạn chế và đẩy lùi hiện tượng xấu, tiêu cực trong thi cử. Thực tế kỳ thi phần nào cho thấy, các biện pháp nói trên phát huy tác dụng. Cả hai đợt thi chỉ có 3.186 thí sinh vi phạm quy chế bị xử lý kỷ luật; trong đó đình chỉ thi 2.673 trường hợp (các con số tương tự của năm 2003 là 3.985 và 3.348). 14 cán bộ coi thi vi phạm quy chế, trong đó đình chỉ công tác coi thi 11, ba cán bộ khác bị khiển trách.
Kỳ thi năm nay tính chất của những hành vi gian lận trong thi cử có phần phức tạp hơn; thậm chí tinh vi, xảo quyệt hơn nhiều. Tuy nhiên, với thái độ và tinh thần trách nhiệm cao, đặc biệt qua việc sử dụng thành thạo các biện pháp nghiệp vụ, lực lượng coi thi, giám sát ở nhiều hội đồng thi phát hiện xử lý kịp thời những thí sinh sử dụng máy điện thoại di động, máy ảnh số, máy tính, v.v. để trao đổi bài thi. Hàng chục cặp thí sinh thi hộ hoặc có biểu hiện thi hộ, thi kèm cũng bị phát hiện và ngăn ngừa sớm, không qua được sự cảnh giác của cán bộ coi thi. Ngoài ra, nhờ sự phối hợp, giúp sức của các ngành, của chính quyền địa phương các cấp, nhất là lực lượng công an, quân đội, kể cả hàng nghìn thanh niên, sinh viên tình nguyện của các trường ÐH, CÐ mà kỳ thi trở nên thành công hơn. Không khí chung quanh các điểm thi yên tĩnh, không lộn xộn, mất trật tự; không còn cảnh ngang nhiên rao bán "phao" thi và đáp án như vài ba năm trước. Việc Bộ Giáo dục và Ðào tạo tiếp tục tổ chức cho thí sinh dự thi theo cụm và giảm tải số lượt thí sinh đăng ký dự thi bằng việc điều chỉnh số nguyện vọng đăng ký, thêm vào đó, kỳ thi diễn ra trong những ngày nghỉ (thứ bảy và chủ nhật) đã hạn chế được nạn ách tắc giao thông; giảm phiền hà, tốn kém cho thí sinh và người nhà. Nét đáng chú ý khác, năm nay, các thí sinh biết lượng vào sức mình để chọn trường thi và ngành nghề thích hợp. Nhờ đó, số thí sinh dự thi thực tế giảm khoảng 6% so với năm ngoái, nhất là ở một số trường đại học trọng điểm. Ðây là một dấu hiệu đáng mừng, phản ánh tính tích cực của giải pháp "ba chung" trong việc phân luồng học sinh sau THPT. Các ngành điện lực, giao thông vận tải, y tế vào cuộc, hỗ trợ tích cực; đề ra được nhiều phương án, giải pháp hữu hiệu, giúp các thí sinh dự thi thoải mái, thuận lợi, nhất là trong hai ngày thi đầu, khi nhiệt độ một số nơi ở khu vực phía bắc lên 38 - 39oC.
Có thể nói, điểm yếu và là điểm lo ngại nhất trong mỗi kỳ thi ÐH, CÐ là trật tự kỷ luật trường thi, phòng thi thì tại kỳ thi này đã được khắc phục một cách khá triệt để bằng hàng loạt biện pháp tích cực. Nhờ đó, kỳ thi diễn ra một cách nhẹ nhàng, tâm lý thí sinh thoải mái, phụ huynh phần nào yên tâm, tin tưởng vào tính chính xác và sự công bằng trong thi cử.
Ðề thi đáp ứng yêu cầu và được bảo mật
Thực hiện giải pháp "ba chung", trong đó việc sử dụng đề thi chung là một khó khăn, phức tạp không chỉ đối với Ban Chỉ đạo tuyển sinh của Bộ mà ngay cả các hội đồng thi cơ sở. Từ khâu ra đề, sao in, vận chuyển, đến khi đề thi đến tay từng thí sinh dự thi đều phải thực hiện một cách nghiêm ngặt, đúng trình tự... Rút kinh nghiệm và phát huy kết quả hai kỳ thi trước, đề thi năm nay cũng được dư luận xã hội, nhất là giới chuyên môn đánh giá cao về mặt nội dung. Ðề thi đáp ứng yêu cầu nằm trong chương trình THPT, không quá khó, không dài và phân hóa được đối tượng thí sinh. Ðáng chú ý, với những cải tiến về cách ra đề như hai năm nay (gồm cả kỳ thi 2003), đã hạn chế được phần nào việc học lệch, học tủ, thí sinh không phải lo tìm đến các "lò" luyện thi như trước. Qua thăm dò, tìm hiểu, nhiều thí sinh cho biết: Với mức độ đề thi năm nay, chỉ cần nắm chắc kiến thức cơ bản một cách hệ thống, toàn diện chương trình THPT là có thể làm được bài. Tại cuộc họp báo chiều 10-7, GS, TSKH Trần Văn Nhung, Thứ trưởng Giáo dục và Ðào tạo, Trưởng ban Chỉ đạo tuyển sinh vào ÐH, CÐ khẳng định: Ðây là lần đầu, Cục Khảo thí và Kiểm định chất lượng phối hợp Ban đề thi của Bộ tổ chức ra đề thi. Ðề thi đạt các mục tiêu và yêu cầu nằm trong chương trình THPT, chủ yếu lớp 12, không sai sót, không lắt léo. Ðộ phức tạp và độ dài đều giảm nhưng vẫn phân loại được thí sinh, bảo đảm yêu cầu tuyển chọn.
Việc Bộ Giáo dục và Ðào tạo chịu trách nhiệm ra đề thi chung, theo ý kiến hội đồng tuyển sinh nhiều trường là Bộ gánh phần khó khăn, vất vả để họ rảnh tay tập trung thực hiện các công đoạn khác một cách chu đáo hơn như: bảo mật, sao in, vận chuyển đề thi, v.v. Thực tế diễn ra ở kỳ thi này một lần nữa khẳng định, những chủ trương, giải pháp, cả sự chỉ đạo cụ thể, sát sao từ Bộ đến các hội đồng thi cơ sở trong thời gian qua là hết sức cần thiết. Khâu bảo mật đề thi vô cùng quan trọng, có tính nhạy cảm, do đó, ngoài các quy định về bảo mật đề thi như hướng dẫn trong quy chế tuyển sinh, trong quá trình diễn ra kỳ thi, Bộ tiếp tục chỉ đạo yêu cầu hội đồng tuyển sinh các trường trực tiếp kiểm tra và đôn đốc thực hiện nghiêm từ khâu bảo đảm an toàn, bí mật, đúng quy trình sao in đề thi đến đóng gói, vận chuyển; lưu ý tránh nhầm lẫn trong khi bóc đề các môn thi, bảo đảm đủ số lượng đề thi cho mỗi phòng thi. Kể cả việc mở đề thi đúng giờ quy định cũng được Ban Chỉ đạo tuyển sinh và hội đồng thi lưu ý, nhắc nhở trước từng buổi thi, đợt thi. Kết thúc kỳ thi, đề thi tất cả các môn thi được bảo mật một cách tuyệt đối an toàn từ Ban đề thi của Bộ đến 25 cơ sở sao in, từng hội đồng thi cơ sở và các phòng thi trong cả nước.
Những vấn đề cần rút kinh nghiệm
Qua ba kỳ tuyển sinh thực hiện giải pháp "ba chung", mặc dù đạt được những kết quả nhất định, nhất là kỳ thi tuyển sinh sau có nhiều tiến bộ hơn so với kỳ thi tuyển sinh trước, nhưng còn nhiều vấn đề cần được rút kinh nghiệm. Mặc dù Ban Chỉ đạo tuyển sinh của Bộ Giáo dục và Ðào tạo đã có những động thái cứng rắn, kiên quyết trong khâu xử lý các hành vi vi phạm, nhưng thực tế cho thấy công tác coi thi, giám sát ở nhiều hội đồng thi còn lỏng lẻo. 3.186 thí sinh, 14 cán bộ coi thi vi phạm quy chế, bị xử lý kỷ luật chưa đủ nói lên tính nghiêm minh, khi đây đó Ðoàn thanh tra phát hiện có cán bộ coi thi còn lơ là, dễ dãi, thiếu tinh thần trách nhiệm trong coi thi, giám sát. Thậm chí, có trường hợp đáng tiếc xảy ra tại Hội đồng thi Trường đại học Hồng Ðức (Thanh Hóa), cán bộ coi thi để thất lạc túi đựng bài thi của thí sinh nhiều giờ đồng hồ liền. Việc làm này cần được rút kinh nghiệm kịp thời. Hiện tượng thi hộ, thi kèm và các hành vi tiêu cực khác chưa được phát hiện, xử lý một cách triệt để ngay từ đầu. Ở một số điểm thi, các điều kiện bảo đảm cho thí sinh dự thi như: chỗ ngồi, ánh sáng phòng thi, cả nhu cầu về điện, nước, thuốc men cũng hạn chế.
Về đề thi, mặc dù đạt được các yêu cầu như đã nhận xét, đánh giá, nhưng còn nhiều điều đáng bàn khi mà yêu cầu tuyển chọn đặt ra ngày một cao hơn. Theo TS Nguyễn An Ninh, Cục trưởng Khảo thí và Kiểm định chất lượng: Ðể đề thi phù hợp mọi đối tượng, nhất là phần đông thí sinh ở vùng nông thôn, vùng sâu, vùng xa; có được sự phân hóa tuyển lựa cao là điều rất khó. Ðây là vấn đề mang tính xã hôi, bởi sự công bằng về hưởng thụ trong lĩnh vực giáo dục của ta chưa cao, chưa đồng đều giữa các vùng, miền. Bên cạnh đó, lực lượng ra đề vẫn chủ yếu dựa vào kinh nghiệm. Gần 50% số cán bộ ra đề thi năm nay là giáo viên phổ thông, nhờ đó nội dung đề thi có sự cải tiến phù hợp mọi đối tượng thí sinh, nhưng thật ra, chưa có tiêu chí mang tính khoa học để kiểm định độ khó, độ dài, độ phân hóa của từng đề thi. Mặt khác, đề thi ở một số môn, nhất là môn năng khiếu chưa có sự "liên thông". Trường nào ra đề thi môn năng khiếu trường đó, dẫn đến tình trạng thí sinh bị thiệt thòi trong đăng ký nguyện vọng. Nhiều ý kiến cho rằng, để bảo đảm quyền lợi cao hơn cho thí sinh, cần có sự "liên thông" giữa một số trường trong việc xây dựng chung đề thi các môn năng khiếu.
Yêu cầu đặt ra cấp bách đối với ngành giáo dục và đào tạo trong thời gian trước mắt là hoàn thiện đề án "ba chung" đưa kỳ thi tuyển sinh ÐH, CÐ hằng năm vào thế ổn định, nền nếp. Trao đổi ý kiến với chúng tôi về vấn đề này, GS, TSKH Bành Tiến Long, Thứ trưởng Giáo dục và Ðào tạo, Phó trưởng Ban Chỉ đạo tuyển sinh ÐH, CÐ cho rằng: Hiện nay, ngành đang vừa làm, vừa rút kinh nghiệm, trên cơ sở những kết quả đạt được, tiếp tục bổ sung, hoàn thiện, làm cho kỳ thi vào ÐH, CÐ ngày một nhẹ nhàng, nghiêm túc, công bằng và chính xác hơn, nhất là tránh xáo trộn, ổn định về mặt quy chế tuyển sinh, bảo đảm yêu cầu tuyển chọn đầu vào cho từng trường ÐH, CÐ.
