Dự lễ có đồng chí Lương Nguyễn Minh Triết, Ủy viên dự khuyết Trung ương Đảng, Bí thư Tỉnh ủy; đại diện các cơ quan Trung ương, Quân khu 5 và các địa phương cùng các đồng chí lãnh đạo, nguyên lãnh tỉnh Quảng Nam qua các thời kỳ và đại diện gia đình đồng chí Nguyễn Trác.
Diễn văn do Bí thư Tỉnh ủy Quảng Nam Lương Nguyễn Minh Triết trình bày tại lễ kỷ niệm đã ôn lại cuộc đời và sự nghiệp hoạt động cách mạng vẻ vang của đồng chí Nguyễn Trác. Đồng chí Nguyễn Trác sinh ngày 4/11/1904, tại làng Hà Thanh, tổng Hạ Nông, phủ Điện Bàn, nay là làng Hà Tây, xã Điện Hòa, thị xã Điện Bàn, Quảng Nam.
Sau khi học hết năm thứ hai bậc trung học, tháng 6 năm 1927, Nguyễn Trác thoát ly gia đình, vào Sài Gòn-Gia Định làm công nhân cho hãng buôn “Grands magasins Charner”. Cuối năm 1928, Nguyễn Trác tham gia tổ chức Công hội đỏ ở hãng “Grands magasins Charner”...
Ngày 20/7/1930, Nguyễn Trác được kết nạp vào Đảng Cộng sản Việt Nam tại chi bộ hãng Charner-một chi bộ Đảng trực thuộc Tỉnh ủy Sài Gòn do đồng chí Nguyễn Thanh An làm Bí thư. Đồng chí Nguyễn Trác được phân công làm Thư ký Chi hội Công hội đỏ.
Cuối tháng 10/1930, đồng chí Nguyễn Trác được Thành ủy Sài Gòn chỉ định làm Bí thư chi bộ Charner. Trên cương vị Bí thư chi bộ, đồng chí đã làm tốt công tác tuyên truyền, vận động và giác ngộ cho người lao động, bồi dưỡng tinh thần đấu tranh bảo vệ quyền lợi hợp pháp cho họ, chống lại chế độ bóc lột của bọn chủ.
Dưới sự lãnh đạo của Chi bộ, ngày 21/1/1931, công nhân hãng Charner đấu tranh đòi cải thiện đời sống và đòi ngày làm việc 8 giờ. Nghi Nguyễn Trác cầm đầu tổ chức việc rải truyền đơn, dán biểu ngữ trong hãng, chủ hãng đã bắt Nguyễn Trác ngay tại nơi làm việc và đưa về Sở mật thám Catinat; sau đó, chúng đưa đồng chí về giam ở Khám Lớn (Sài Gòn).
Đồng chí Lương Nguyễn Minh Triết cho biết, sau hơn 2 năm giam cầm, đến đầu tháng 5/1933, chúng mở phiên tòa xét xử đặc biệt và kết án 10 năm cấm cố vì tội âm mưu lật đổ chính quyền, đày đi Côn Đảo. Ra Côn Đảo, đồng chí cùng các đồng chí bị giam tại đây tổ chức nhiều cuộc đấu tranh chống lại chế độ hà khắc của chốn địa ngục trần gian này và được cử làm Bí thư một chi bộ ở nhà tù Côn Đảo.
Tháng 7/1936, đồng chí Nguyễn Trác và nhiều đồng chí khác ở nhà tù Côn Đảo được trao trả tự do. Về đến quê nhà, đồng chí bắt ngay liên lạc với các đồng chí cũng vừa ra khỏi các nhà tù để tiếp tục hoạt động. Đồng chí cùng với các đồng chí: Trịnh Quang Xuân, Trần Học Giới bí mật họp ở bãi cát trước nhà ga Đà Nẵng, lập ra Ủy ban vận động Đại hội Đông Dương của Quảng Nam.
Ngày 20/9/1936, Ủy ban vận động Đại hội Đông Dương của Quảng Nam chủ trương báo tin về cuộc họp toàn kỳ Đại hội Đông Dương sắp họp tại Viện dân biểu Trung Kỳ ở Huế để cho anh em chính trị phạm biết, ra Huế tham gia.
Theo phân công của đồng chí Nguyễn Trác, một số đại biểu của tỉnh Quảng Nam đã tham gia tích cực vào cuộc họp này, bác bỏ dự thảo của những đại biểu thân Pháp. Nhân việc này, các đại biểu đảng bộ ở một số tỉnh Trung Kỳ đã họp bí mật ở Huế để bàn về những nhiệm vụ của cách mạng và cử ra Xứ ủy lâm thời Trung Kỳ. Đồng chí Nguyễn Trác được cử vào Xứ ủy viên và được phân công làm Bí thư Tỉnh ủy Quảng Nam.
Cuối năm 1937, đồng chí vinh dự được bầu làm Phó Bí thư Xứ ủy Trung Kỳ, kiêm Bí thư Tỉnh ủy Quảng Nam phụ trách các tỉnh từ Đà Nẵng trở vào.
 |
| Trình bày diễn văn tại buổi lễ, đồng chí Lương Nguyễn Minh Triết nhấn mạnh, kỷ niệm 120 năm Ngày sinh đồng chí Nguyễn Trác là dịp để chúng ta học tập và noi theo đồng chí, người con đất Quảng kiên trung. |
Theo đồng chí Lương Nguyễn Minh Triết, trong thời gian làm Bí thư Tỉnh ủy lâm thời Quảng Nam, đồng chí Nguyễn Trác đã cùng tập thể Tỉnh ủy lãnh đạo nhiều phong trào đấu tranh đã thu hút đông đảo các tầng lớp nhân dân tham gia.
Ngày 25/2/1938, Đảng ta có thông báo về chủ trương đấu tranh chống thực dân Pháp tăng thuế, Tỉnh ủy Quảng Nam tiếp thu và triển khai chủ trương này. Giữa năm 1938, Khâm sứ Trung Kỳ và Nam triều đưa ra bản dự án tăng thuế và buộc Viện Dân biểu phải thông qua.
Dưới sự lãnh đạo của Tỉnh ủy Quảng Nam, phong trào lấy chữ ký tập thể, mít-tinh quần chúng phản đối lệnh tăng thuế nổi lên khắp nơi trong tỉnh. Bọn thống trị ở Quảng Nam đã tiến hành bắt bớ cán bộ, đảng viên mà chúng cho là tổ chức và lãnh đạo phong trào chống lệnh tăng thuế.
Ngày 15/11/1938, đồng chí Nguyễn Trác bị địch bắt và kết án một năm tù, giam ở nhà lao Hội An và tăng lên 5 năm vì tội tham gia tổ chức Đảng, âm mưu lật đổ chính quyền. Sau đó, chúng đày đi các nhà lao Quy Nhơn, Buôn Ma Thuột.
Đến năm 1943, đồng chí được mãn hạn tù và bị đưa đi an trí ở Đắk Tô (Kon Tum). Sau khi được mãn hạn tù, tháng 7/1945, đồng chí Nguyễn Trác về đến Quảng Nam móc nối với cơ sở tiếp tục hoạt động. Đồng chí Nguyễn Trác và đồng chí Huỳnh Ngọc Huệ được phân công tổ chức lại Thành ủy và Thành bộ Việt Minh Đà Nẵng.
Tối 16/8/1945, Ủy ban khởi nghĩa thành phố Đà Nẵng được thành lập, đồng chí Nguyễn Trác được phân công làm Phó Chủ tịch Ủy ban khởi nghĩa, phụ trách quân sự, binh vận và tiếp quản Tòa án thành phố. Cuộc khởi nghĩa giành chính quyền của nhân dân thành phố Đà Nẵng diễn ra nhanh chóng và thắng lợi.
Sau đó, đồng chí được bầu làm Ủy viên Quân sự và Ủy viên Tư pháp, Ủy ban nhân dân cách mạng lâm thời thành phố Đà Nẵng. Trên hai cương vị này, đồng chí đã cùng với tập thể lãnh đạo thành phố tổ chức lại lực lượng vũ trang, lấy vũ khí địch, tịch thu, trưng thu tài sản liên quan đến quân sự và bắt xét xử bọn Việt gian, tay sai của đế quốc trên địa bàn.
Tháng 11/1945, đồng chí được phân công làm Chánh án Toà án Quân sự khu vực Thuận Hóa, gồm 5 tỉnh từ tỉnh Quảng Trị vào đến tỉnh Quảng Ngãi. Sau đó, được điều động làm Công cáo Ủy viên Tòa án quân sự Liên khu 4. Trên cương vị công tác mới, đồng chí Nguyễn Trác đã cùng đơn vị lập nhiều thành tích xuất sắc trong việc điều tra, truy tố những đối tượng có hành vi phản cách mạng.
Cuối năm 1950, đồng chí Nguyễn Trác được Bộ Tư Pháp cử kiêm chức Giám đốc Sở Tư pháp Liên Khu 4. Từ tháng 5/1954, đồng chí được Liên khu ủy 4 chỉ định làm Trưởng Ban Cán sự Tòa án Quân sự và Tòa án Nhân dân Liên khu 4. Tháng 6/1954, đồng chí Nguyễn Trác được điều về công tác ở Bộ Tư pháp.
 |
| Các đồng chí lãnh đạo, nguyên lãnh đạo tỉnh Quảng Nam dự lễ kỷ niệm 120 năm Ngày sinh đồng chí Nguyễn Trác. |
Cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp kết thúc thắng lợi, đồng chí Nguyễn Trác được Bộ Tư pháp cử làm Phó đoàn cán bộ Bộ Tư pháp về tiếp quản Hà Nội. Đến tháng 1/1955, đồng chí được Bộ Tư pháp cử làm Công tố Ủy viên Tòa án nhân dân thành phố Hà Nội.
Tháng 5/1955, đồng chí được Bộ Tư pháp cử Giám đốc Vụ hình hộ Bộ Tư pháp, phụ trách Đảng đoàn Bộ Tư pháp. Từ tháng 5/1958 đến tháng 10/1959, đồng chí được cử giữ chức Thứ trưởng Tư pháp, Bí thư Đảng đoàn; từ năm 1960-1966, Phó Chánh án Tòa án nhân dân tối cao. Đồng chí là đại biểu Quốc hội khóa II (1960-1964), đơn vị tỉnh Nghệ An.
Đầu năm 1966, Ban Pháp chế Trung ương Đảng được thành lập. Ban Pháp chế Trung ương Đảng có 10 thành viên do đồng chí Trường Chinh làm Trưởng ban; đồng chí Nguyễn Trác được cử làm làm Ủy viên và sau đó, được phân công làm Phó Trưởng Ban Thường trực.
Tháng 4/1979, đồng chí Nguyễn Trác được nghỉ hưu theo chế độ về với gia đình tại thành phố Hà Nội và từ trần ngày 11/8/1986.
Với những công lao đóng góp đó, đồng chí được tặng thưởng Huân chương Hồ Chí Minh, Huân chương Độc lập hạng Nhất, Huy hiệu 40 năm tuổi Đảng và nhiều phần thưởng cao quý khác. Ngày 29/3/2013, Chủ tịch nước truy tặng Huân chương Sao vàng cho đồng chí Nguyễn Trác.
Trong suốt cuộc đời hoạt động cách mạng của đồng chí Nguyễn Trác, đồng chí, đồng nghiệp và quần chúng đã từng sống, chiến đấu luôn dành những tình cảm trân trọng, quý mến với một cán bộ lãnh đạo, một chiến sĩ cộng sản kiên cường, luôn thể hiện tinh thần và ý chí cách mạng liên tục, bền bỉ.
“Trong quá trình xử lý công việc, đồng chí Nguyễn Trác luôn giữ vững lập trường giai cấp, cương quyết trong công việc; nêu cao tình thần đoàn kết nội bộ và gắn bó mật thiết với quần chúng. Đồng chí đã cùng với tập thể cấp ủy tổ chức thực hiện và hoàn thành xuất sắc các nhiệm vụ chính trị được giao trong từng thời kỳ, góp phần cùng toàn Đảng, toàn quân và toàn dân ta thực hiện thắng lợi vẻ vang sự nghiệp cách mạng đấu tranh giải phóng dân tộc, thống nhất đất nước”, đồng chí Bí thư Tỉnh ủy nhấn mạnh.
Đồng chí Lương Nguyễn Minh Triết khẳng định, lịch sử mãi khắc ghi công lao của đồng chí Nguyễn Trác - người con kiên trung của đất Quảng Nam; người cán bộ tận tụy, công tâm; người cộng sản trọn nghĩa, vẹn tình.
