Không ban hành giới hạn melamine trong sữa và các sản phẩm từ sữa

Phóng viên (PV): Trước diễn biến của vấn đề sữa và các sản phẩm sữa nhiễm melamine, các doanh nghiệp chưa đồng tình về cách xử lý của Bộ Y tế, đồng chí có thể giải thích cụ thể hơn tại sao Bộ Y tế không ban hành giới hạn an toàn của melamine trong sữa và sản phẩm sữa ?

TS Cao Minh Quang (TS CMQ): Hiện nay, việc xây dựng tiêu chuẩn vệ sinh an toàn thực phẩm đối với bất kỳ một chất độc hại nào có trong thực phẩm phải dựa vào đánh giá mối nguy của chất độc hại đó để đưa ra bằng chứng khoa học xác thực về mức an toàn, độc hại ảnh hưởng tới sức khỏe con người. Việt Nam cũng như phần lớn các quốc gia đang phát triển trên thế giới chưa đủ năng lực để nghiên cứu xây dựng tiêu chuẩn vệ sinh an toàn đối với tất cả chất độc hại có trong thực phẩm.

Hiện tại, công tác xây dựng tiêu chuẩn hay giới hạn an toàn một chất độc hại có trong thực phẩm đều phải dựa vào các tài liệu chính thức của Ủy ban tiêu chuẩn hóa thực phẩm thế giới (CODEX), tài liệu của các nước trong khu vực và thế giới và phải hài hòa với sự phát triển kinh tế đất nước.

Bộ Y tế hiện chưa đưa ra "mức giới hạn an toàn của melamine" trong thực phẩm vì: Melamine là một chất hóa học (có công thức cấu tạo C3H6N6) được dùng trong công nghiệp và thường được sử dụng trong sản xuất phân bón, chất dẻo, bọt xốp, keo dán,... và tuyệt đối không được phép sử dụng trong chế biến thực phẩm. Theo các tài liệu khoa học đã được công bố trên thế giới, khi ăn phải các sản phẩm có nhiễm chất melamine sẽ gây nguy hại cho sức khỏe, gây bệnh sỏi tiết niệu, nhất là đối với trẻ em ở các lứa tuổi.

Hiện tại, mức giới hạn an toàn của melamine trong thực phẩm chưa được Tổ chức Y tế thế giới (WHO) và Tổ chức Nông-Lương Liên hợp quốc (FAO) thống nhất đưa ra trên phạm vi toàn thế giới. Bởi vì, trước sự cố này, melamine không được phát hiện như là một hóa chất được phép hiện diện trong quy trình sản xuất ban đầu hoặc trong quá trình chế biến thực phẩm. Melamine từ trước đến nay chưa bao giờ được công nhận là một thành phần được phép có trong thực phẩm, điều này lý giải tại sao chưa có một tiêu chuẩn thống nhất toàn cầu đối với chất này. Ủy ban tiêu chuẩn hóa thực phẩm (CODEX) chưa đưa ra mức khuyến cáo về giới hạn an toàn của chất melamine trong thực phẩm. Cho đến nay chưa có nghiên cứu nào về độ an toàn của chất melamine được tiến hành trên người.

Nếu trong giai đoạn này, nếu  Bộ Y tế ban hành mức giới hạn an toàn của melamine trong thực phẩm nói chung và trong sản phẩm sữa nói riêng thì hành động đó đồng nghĩa với việc tạo điều kiện để người Việt Nam phải uống những loại sữa có chứa chất độc melamine ở hàm lượng thấp (trong trường hợp quy định giới hạn an toàn của melamine được ban hành chính thức) và khả năng bị ngộ độc mãn tính sau một thời gian dài uống sữa có melamine không thể loại trừ.

PV: Theo đồng chí, quyết định này của Bộ Y tế có hợp lý với thị trường hay không?  Bộ có tham khảo cách xử lý của các nước trên thế giới và căn cứ vào các yếu tố khoa học, đồng thời dung hòa các lợi ích trong xã hội trước khi ra quyết định ?

TS CMQ: Ðối với Bộ Y tế, bảo đảm an toàn cho sức khỏe nhân dân luôn được đặt là mục tiêu ưu tiên hàng đầu trong khi xem xét các yếu tố liên quan và ra các quyết định. Bất cứ một giải pháp nào không chứng minh được sự an toàn cho sức khỏe nhân dân đều không được thực hiện cho đến khi có bằng chứng là không có hại đối với sức khỏe con người.

Giải pháp xử lý melamine có trong sữa và các sản phẩm sữa được Bộ Y tế phối hợp với các bộ, ngành tiến hành trong thời gian vừa qua được xây dựng một cách cẩn trọng, trên cơ sở tham khảo các tài liệu khoa học đã được công bố, tham khảo cách xử lý của các nước trên thế giới, đặc biệt là các nước trong khối ASEAN - có điều kiện y tế và thương mại tương đồng với Việt Nam. Phương án xử lý sữa và các sản phẩm sữa có chất melamine mà Bộ Y tế và các bộ, ngành thống nhất đề xuất đã được Thủ tướng Chính phủ đồng ý cho triển khai (Công văn số 7652/VPCP-KGVX ngày 6-11-2008 của Văn phòng Chính phủ thông báo ý kiến chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ về các vấn đề liên quan melamine).

Khi đưa ra quyết định về xử lý đối với các sản phẩm thực phẩm có chất melamine, Bộ Y tế và các bộ, ngành cũng đã tính đến quyền lợi của các doanh nghiệp, nên đã đề nghị và được Thủ tướng Chính phủ đồng ý "giao Bộ Tài chính xem xét bổ sung, hỗ trợ kinh phí cho việc xử lý, tiêu hủy sữa và các sản phẩm sữa nhiễm melamine, không bảo đảm vệ sinh an toàn thực phẩm đã bị các cơ quan chức năng cấm lưu thông, trên cơ sở đề xuất của các bộ, ngành chức năng". Mặt khác, trong quá trình ra quyết định, các bộ, ngành đã thảo luận rất cẩn trọng trước khi đưa ra các giải pháp ưu tiên mục tiêu y tế (sức khỏe người tiêu dùng) hơn là mục tiêu kinh tế (quyền lợi của các doanh nghiệp kinh doanh sữa).  

PV: Thưa đồng chí, tại sao Bộ Y tế kiên quyết không ban hành ngưỡng an toàn của melamine trong thực phẩm nói chung và trong sữa nói riêng, nhưng lại chấp nhận giới hạn 50 ppb trong xét nghiệm? Có ý kiến cho rằng, Bộ không nhất quán khi ban hành các quyết định như thế?

TS CMQ: Trên cơ sở các khuyến cáo của WHO, FAO và những kết quả nghiên cứu về chất melamine đã được tiến hành cho đến nay, Bộ Y tế và các bộ: Công thương, Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Khoa học và Công nghệ, Ngoại giao, Tài nguyên và Môi trường đã có quan điểm nhất quán đối với sữa và các sản phẩm sữa có chất melamine như sau:  Ðể bảo đảm quyền lợi và sức khỏe cho người tiêu dùng, đặc biệt là trẻ em, tất cả sản phẩm thực phẩm (bao gồm cả sữa và các sản phẩm thực phẩm khác) phát hiện có chứa chất melamine cần phải được thu hồi, kể cả những sản phẩm chỉ có chất melamine với hàm lượng rất thấp. Hiện tại chưa nên ban hành giới hạn an toàn của melamine trong thực phẩm nói chung, trong sữa và sản phẩm sữa nói riêng. Cho đến nay, quan điểm này vẫn chưa thay đổi vì chưa có bằng chứng chứng tỏ sự an toàn của chất melamine đối với sức khỏe con người.

Việc chấp nhận "giới hạn 50ppb" (50 part per billion: 50 phần tỷ) trong xét nghiệm là một vấn đề khoa học khác, hoàn toàn không phải là giới hạn an toàn cho phép melamine có trong thực phẩm. 50 ppb là giới hạn độ nhạy của thiết bị có thể phát hiện được trong phương pháp kiểm nghiệm melamine. Mức giới hạn này phụ thuộc vào năng lực của thiết bị kiểm nghiệm. Cho đến thời điểm hiện nay, ngay cả ở những nước có trình độ khoa học tiên tiến vào bậc nhất thế giới thì cũng không có bất cứ một thiết bị thử nghiệm nào, cũng như điều kiện phòng thí nghiệm nào có thể cho kết quả tuyệt đối (tức là có giới hạn kỹ thuật bằng 0 - zero).

Ở những nước khác nhau, quy định về  mức "giới hạn kỹ thuật" cũng khác nhau. Trên cơ sở năng lực trang thiết bị của các phòng thí nghiệm có năng lực nhất hiện nay, Việt Nam quy định mức giới hạn kỹ thuật là 50ppb (bằng 0,05ppm). Mức giới hạn kỹ thuật của Việt Nam đưa ra là hài hòa với các nước trong khu vực và thế giới, đồng thời phù hợp năng lực kỹ thuật  thực tế của các phòng thí nghiệm hiện nay của nước ta.

Cũng cần nhấn mạnh rằng, mức giới hạn kỹ thuật này không phải là hoàn toàn "cố định". Một khi năng lực thiết bị kiểm nghiệm được nâng lên và có các thiết bị công nghệ tốt hơn, thì mức giới hạn kỹ thuật có thể được hạ thấp hơn, để càng gần mức "zê-rô" càng tốt.

PV: Chấp nhận giới hạn 50ppb trong sản phẩm có nghĩa là Bộ Y tế cho phép lưu hành các sản phẩm thực phẩm có melamine từ 49ppb trở xuống? Ðiều này có mâu thuẫn gì đối với quyết định tuyệt đối cấm melamine trong thực phẩm hay không, thưa đồng chí?

TS CMQ: Việc ban hành phương pháp xác định melamine trong sữa và sản phẩm sữa với mức giới hạn phát hiện của phương pháp là "50ppb" không có nghĩa là chấp nhận những sản phẩm thực phẩm có melamine ở mức thấp hơn 50ppb. Cần nhấn mạnh rằng đây là "ngưỡng kỹ thuật".

Với năng lực thực tại, hầu hết trang thiết bị kiểm nghiệm của các phòng thí nghiệm tại Việt Nam chỉ có thể xác định được sản phẩm có melamine khi hàm lượng melamine ở mức từ 50ppb trở lên, dưới ngưỡng này thiết bị không phát hiện được, nên chưa có bằng chứng để kết luận là có melamine trong sản phẩm. Ðây cũng là một trong những hạn chế về năng lực kỹ thuật cần được khắc phục trong tương lai.

Bộ trưởng Y tế 10 nước ASEAN đã ra tuyên bố chung là: Tuyệt đối cấm melamine cho vào thực phẩm một cách cố ý, cho dù ở bất kỳ hàm lượng nào.

PV: Nếu như vậy thì quyết định tuyệt đối cấm melamine trong sản phẩm sữa là không công bằng đối với các doanh nghiệp không cố ý cho melamine vào sản phẩm, nhưng sản phẩm của họ cũng bị thu hồi và tiêu hủy. Ðồng chí có cho rằng, một quyết định như thế sẽ gây thiệt hại về kinh tế cho doanh nghiệp và cả nền kinh tế đất nước ?

TS CMQ: Chức năng của Bộ Y tế là cảnh báo và không cho phép sử dụng những sản phẩm thực phẩm không an toàn cho sức khỏe nhân dân. Việc duy trì quan điểm "tất cả các sản phẩm thực phẩm (bao gồm sữa và các sản phẩm thực phẩm khác) phát hiện có chứa chất melamine cần phải được thu hồi, kể cả những sản phẩm chỉ có chất melamine với hàm lượng thấp là khuyến cáo chính thức của WHO và  FAO với Bộ Y tế Việt Nam.

Cho đến hiện nay, chưa thể xác định một cách rõ ràng rằng chất melamine có trong thực phẩm là do cố ý cho vào hay do thôi ra từ bao bì, hộp đựng thực phẩm. Nhưng chúng ta cũng biết rằng melamine là có hại cho sức khỏe và sự hiện diện của chất này trong thực phẩm là không được phép, cho dù ở mức giới hạn rất thấp (khuyến cáo của WHO).

Qua sự việc này, các doanh nghiệp cũng có thể rút ra những kinh nghiệm cho bản thân mình trong việc nâng cao chất lượng và bảo đảm an toàn cho các sản phẩm thực phẩm của mình sản xuất và kinh doanh. Lượng sữa và sản phẩm sữa bị thu hồi và phải tiêu hủy trong đợt vừa qua rất nhỏ, chỉ chiếm 1,43% tổng lượng sữa nhập khẩu và việc chấp nhận một sự thiệt hại nhất định về kinh tế để bảo đảm cho sức khỏe của cộng đồng là một quan điểm đã được thống nhất rất cao giữa các bộ, ngành liên quan.

PV: Thưa đồng chí, vậy Bộ Y tế có lường trước với một quyết định như thế sẽ làm ách tắc việc lưu thông sản phẩm sữa nhập khẩu, và phản ứng của các doanh nghiệp nước ngoài, thậm chí là của một số quốc gia xuất khẩu sữa là không thể tránh khỏi?

TS CMQ: Việc quyết định không cấp phép lưu hành các thực phẩm có chất melamine trên thị trường Việt Nam dựa trên cơ sở khoa học, thực tiễn và phù hợp bối cảnh hội nhập quốc tế. Việt Nam không phải nước duy nhất cấm sử dụng sản phẩm có chất melamine làm thực phẩm cho người. Rất nhiều nước, đặc biệt là các nước trong khu vực có điều kiện y tế và thương mại tương đồng với nước ta, đã ra quyết định tương tự.

Trước các bằng chứng về sự có hại của chất melamine đối với sức khỏe con người, và chưa có bằng chứng về sự an toàn của chất melamine đối với sức khỏe con người dù ở hàm lượng thấp, các doanh nghiệp nước ngoài đã công nhận một cách tự nguyện việc thu hồi và tiêu hủy sản phẩm. Cho đến nay chưa có tài liệu nào phản ánh những "phản ứng" của các doanh nghiệp nước ngoài về vấn đề này, ngay cả các quốc gia xuất khẩu sữa, họ cũng rất thận trọng và chỉ đưa ra những nhận định có tính chất "khuyến cáo", chứ không phải là "phản đối". Ðiều quan trọng hiện nay là cần tăng cường công tác bảo đảm vệ sinh an toàn thực phẩm, nhất là theo dõi tình hình thông tin thế giới về an toàn thực phẩm để có thể có những giải pháp kịp thời và hiệu quả ứng phó với những trường hợp phát hiện những chất không an toàn cho sức khỏe con người, như vụ melamine vừa qua.

PV: Xin cảm ơn đồng chí.