Chiếc máy cày huyền thoại
Hiệp định Giơ-ne-vơ được ký kết, hòa bình lập lại trên miền bắc, chỉ trong một thời gian ngắn, từ xây dựng các tổ đổi công - hợp tác xã (HTX) bậc thấp, Vĩnh Kim tiến lên HTX bậc cao, gặt hái những thành tích xuất sắc. Vừa lao động sản xuất, vừa sát cánh cùng bà con Vĩnh Quang, Vĩnh Giang, Vĩnh Thành, Vĩnh Thạch,... trực tiếp đấu tranh mặt đối mặt với kẻ thù bên kia sông Bến Hải thống nhất Tổ quốc, đồng thời đẩy mạnh phong trào "Ba ngọn cờ hồng", trở thành một trong những HTX tiên tiến của miền bắc XHCN.
Nghe tin ấy, Bác Hồ vui lắm, Người tặng Ðảng bộ và nhân dân Vĩnh Kim một chiếc máy cày! Chiếc máy cày Zetor - 25K, Bác được những nông dân Tiệp Khắc tặng trong chuyến thăm nước bạn, đã được đồng chí Ðại sứ Tiệp Khắc cùng phu nhân mang vào trao tận tay bà con Vĩnh Kim. Bấy giờ cả xã chưa có ai lái được máy cày. Ngay lập tức, anh Nguyễn Ðức Ðồng, học viên Trường trung cấp cơ khí T.Ư đang đi thực tập được Cục Cơ khí - Bộ Nông lâm điều động về quê nhà...
Ông Nguyễn Ðức Ðồng giờ đã 75 tuổi, ở xóm Hương Bắc, Vĩnh Kim hồi tưởng: Buổi lễ đón chiếc máy cày được tổ chức tại trảng Cây Sui, bà con nhân dân cả huyện Vĩnh Linh đến dự lễ đông nghịt.
Lần đầu ở một xóm nhỏ Vĩnh Kim rộn lên tiếng máy cày làm xáo động vẻ tĩnh lặng của một làng quê đói nghèo. Anh thợ trẻ Nguyễn Ðức Ðồng mặc bộ quần áo công nhân mới tinh, trang trọng ngồi trước tay lái, thao tác những đường cày "biểu diễn", lật tung lớp đất đỏ tươi, nâu thẫm tươi tốt. Biển người hò reo vang trời. Bọn trẻ con rồng rắn chạy theo máy, vấp ngã dúi dụi...
- Tui tự hào, vinh dự lắm! - Ông Ðồng nói - Nhưng cũng không kém lo lắng, lỡ cái máy nó trục trặc một cái giữa buổi lễ trang trọng này thì mần răng? Nhưng anh Thao, anh Ngọc là hai thợ kỹ thuật do Bộ Nông Lâm cử vào giúp vận hành, động viên: Chú cứ yên tâm, có các anh đây, cứ cày cho "ngọt" vào! Rứa là tui dấn ga, máy chạy phăng phăng lật tung những bờ bụi lô nhô. Chỉ cày "biểu diễn" một lúc mà đã được bốn sào đất. Bà con trầm trồ: bằng cả chục con trâu đực cày cả ngày đó!
Ông Nguyễn Ðình Tín, ngày ấy là Bí thư Ðoàn Thanh niên xã Vĩnh Kim kể lại: Ðoàn Thanh niên xã tổ chức sinh hoạt, quán triệt nhiệm vụ giữ gìn, bảo vệ máy cày, đồng thời phát động nhiều phong trào lao động sản xuất như khai hoang phục hóa, mở rộng diện tích, phong trào "Thanh niên 5 tấn", làm chuồng phân 100 tấn. Nhờ có máy, hàng trăm ha đất hoang hóa ở Cồn Hôi, Cộc Ruộng, Cây Sui đã được vỡ hoang, đưa vào sản xuất, góp phần đẩy nhanh sản lượng lương thực của xã lên cao. không chỉ cày ở địa bàn Vĩnh Kim và khắp khu vực Vĩnh Linh, chiếc Zetor - 25K còn được sử dụng kéo rơ-moóc chở phân bón, thuốc trừ sâu ra đồng ruộng. Vào mỗi mùa xuân, chiếc Zetor - 25K được treo băng-rôn đỏ rực, cắm cờ Tổ quốc, cờ Ðảng, cờ Ðoàn tung bay phần phật chở trai làng lên thị trấn Hồ Xá tòng quân... Người lái, ngoài anh Nguyễn Ðức Ðồng, xã cử thêm hai người là anh Nguyễn Ðức Ái và Nguyễn Ðình Phúc đi học lái ngoài bắc, về thành lập một tổ lái máy cày.
Ðến năm 1964, Vĩnh Linh bị máy bay, tàu chiến giặc Mỹ đánh phá ác liệt. Chiếc máy cày cũng "Một tấc không đi, một ly không rời". Bà con đào hầm ở thôn Hương Bắc, để bảo vệ máy. Lúc này, ông Ðồng được điều động về Ðội máy cày số 10 đóng ở Hồ Xá, bàn giao máy cho anh Ái và anh Phúc. Chiến tranh ngày càng ác liệt, ngoài phục vụ sản xuất, phục vụ chiến đấu, chiếc Zetor - 25K còn làm thêm một nhiệm vụ: Chở đạn A12 đến bờ sông Bến Hải; để từ đó chuyển lên thuyền vượt sông vào nam cho bộ đội đánh cảng Cửa Việt; rồi chở thi hài liệt sĩ, thương binh từ bờ nam chuyển ra... Năm 1966, đồng chí Phan Văn Toàn, Bí thư Ðảng ủy xã thay mặt Ðảng bộ và nhân dân Vĩnh Kim được vinh dự ra Hà Nội dự Ðại hội thi đua toàn quốc. Trước giờ khai mạc Ðại hội, Bác Hồ hỏi: "Chú Toàn - Vĩnh Kim đã có mặt ở đây chưa?". Ðồng chí Toàn xúc động, vội chạy đến bên Bác, thưa với Bác rằng bà con Vĩnh Kim, Vĩnh Linh vẫn kiên cường, vừa sản xuất vừa chiến đấu giỏi. Chiếc máy cày Bác tặng được bà con yêu quý, gìn giữ và sử dụng tốt.
Giặc Mỹ xâm lược ngày càng mở rộng chiến tranh phá hoại gia tăng. Cuộc sống, sinh hoạt và chiến đấu của người dân Vĩnh Linh nói chung và Vĩnh Kim nói riêng phải rút vào lòng đất, vào địa đạo. Chiếc Zetor - 25K sau chín năm tận lực làm việc, đã bị hỏng nặng, lại không có phụ tùng thay thế, hai thợ lái máy Nguyễn Ðình Phúc và Nguyễn Ðức Ái sung vào lực lượng dân quân trực chiến, và đã hy sinh anh dũng.
Cuối năm 1968, Ðảng ủy xã Vĩnh Kim họp quyết định: Ðể bảo tồn chiếc máy cày Bác tặng là hiện vật quý giá đến mai sau, phải chuyển máy ra bắc đại tu! Chiếc rơ-moóc được giao cho Trạm máy kéo khu vực Vĩnh Linh mượn để tiếp tục chở đạn, chở lương thực phục vụ chiến đấu cho đến hết cuộc chiến tranh, cho đến ngày giải phóng, thống nhất non sông... Hôm "tiễn" máy ra bắc đại tu, những chiến sĩ dân quân khuôn mặt lấm lem bởi khói bom, khói đạn hì hụi kéo máy từ dưới hầm lên, rưng rưng. Với họ, đó không phải là chiếc máy cày vô tri vô giác, mà đã thân thiết như người đồng đội từng sát cánh trong những giờ phút hiểm nghèo của cuộc chiến tranh khốc liệt.
- Ngớt trận bom B52 rải thảm thì xe ô-tô đến chở máy đi - Ông Nguyễn Ðình Tín bùi ngùi: "Tui lúc này là Chủ tịch xã, phải nén lại nước mắt, tự nhủ mình phải chiến đấu nhiều hơn nữa cho mau đến ngày toàn thắng để đón Bác Hồ vào thăm Vĩnh Linh, đón máy cày Bác tặng về xây dựng quê hương...".
Sống mãi kỷ vật của Bác
Vậy mà không ngờ, phải đến 13 năm sau, năm 1980, chiếc Zetor - 25K mới được trở về quê hương Vĩnh Kim...
Chiến tranh, người còn người mất, với bộn bề trăm công nghìn việc, biết bao gian nan, thử thách, tin tức về chiếc máy cày huyền thoại của Bác trao tặng gửi ra bắc đại tu ngày ấy, không một ai biết! Bà con Vĩnh Kim quyết tâm: Dù khó khăn, tốn kém đến mấy, cũng phải tìm cho được chiếc máy cày về! Xã giao nhiệm vụ cho hai người là Nguyễn Hữu Thông (lúc đó là Phó Chủ nhiệm HTX) và Nguyễn Ðình Anh, cơm đùm gạo bới ra bắc tìm máy. Chỉ có ít tiền xã cấp làm lộ phí, hai anh không dám thuê nhà trọ mà nghỉ nhờ nhà người thân của anh Thông. Không hề có chút manh mối, hai người cứ lang thang ngày này qua các ngày khác ở các nhà máy, xưởng cơ khí khu vực chung quanh Hà Nội tìm kiếm... Nửa tháng rồi mà chẳng có kết quả gì... Một ngày chủ nhật, hai anh vào Lăng viếng Bác, trong lòng thì thầm khấn nguyện: "Bác ơi, Bác giúp chúng cháu tìm ra chiếc máy cày của Bác tặng. Quê cháu còn vất vả lắm, bà con còn cực khổ, có máy cày về giúp bà con sản xuất đời sống sẽ khá hơn".
Ông Nguyễn Hữu Thông, giờ đã 52 tuổi, nén xúc động, kể tiếp: Tiền ăn gần cạn, thì một buổi chiều ở Nhà máy cơ khí nông nghiệp 1 Hà Nội, chúng tôi được một bác công nhân già mách cho: "Tôi nhớ thời chiến tranh, nhà máy có tiếp nhận một chiếc máy cày hiệu Zetor - 25K từ trong Vĩnh Linh chuyển ra, nhưng vì không có phụ tùng thay thế do hồi đó cảng Hải Phòng bị phong tỏa, hàng viện trợ các nước XHCN không vào được. Thế nên kế hoạch sửa chữa đại tu chiếc máy đành phải xếp lại...". Bác công nhân già dẫn hai anh em tui đến bên một bức tường cũ nát, đổ sập, che khuất phần lớn chiếc máy cày. Mọi người lần tìm, vét hết lớp đất đá che kín thì hiện ra mấy chữ nước sơn đã mờ, đọc kỹ thì ra là "Zetor". Ðây rồi! Tìm thấy rồi! Hai anh em tui hét lên sung sướng! Ngay ngày hôm sau Ðoàn Thanh niên Nhà máy phát động Ngày lao động cộng sản để phục hồi chiếc máy cày, chia ba ca làm cả ngày lẫn đêm. Chiếc máy đã hư hỏng nặng, hầu hết phụ tùng đều phải thay thế. Mà trong kho thì không hề có một chiếc đinh ốc của loại máy này, bản vẽ thiết kế cũng không. Anh em công nhân phải lần tìm lên tận Nông trường Tam Ðảo được một chiếc máy cùng loại đã hỏng, đưa về tháo phụ tùng thay thế. Phần vỏ máy bị gỉ mục, không ai biết hình thù nó thế nào mà phục hồi, nhà máy lại cử người vào HTX Ðại Phong - Quảng Bình - nơi có một chiếc máy cày giống như vậy đang còn tương đối tốt, vẽ lại bản vẽ phối cảnh đưa về thi công... Sau hai tháng sửa chữa, đại tu, đến 28 tháng Chạp năm Canh Thân - 1980, chiếc máy cày huyền thoại đã "sống" lại, nổ giòn tan sau 13 năm "lưu lạc"... Cả Nhà máy vui mừng, tổ chức lễ tiễn máy trở về quê hương. Ngoài khoản tiền công sửa chữa không tính, nhà máy còn tặng thêm một chiếc rơ-moóc, hai thùng phuy dầu, một bộ đồ nghề sửa chữa, cử hai cán bộ kỹ thuật tháp tùng máy về Vĩnh Kim... Lần thứ hai, Ðảng bộ và nhân dân Vĩnh Kim lại tổ chức buổi lễ trang trọng đón chiếc máy cày Bác Hồ tặng vào đúng ngày 30 Tết.
Ông Nguyễn Ðức Ðồng, đã về hưu, lần thứ hai lại được bà con tín nhiệm giao trọng trách lái máy. Những năm 80, chiếc Zetor-25K ngày ngày bươn bả đồng trên ruộng dưới, cày xới đất đai còn lổn nhổn mảnh bom mảnh đạn và bom bi; lại rong ruổi trên những con đường đất đỏ trơn lầy, góp sức mình vào công cuộc kiến thiết quê nhà. Thỉnh thoảng, bà con các xã trong vùng còn thấy chiếc Zetor - 25K dẫn đầu một đoàn xe trâu đến mười lăm chiếc chở anh chị em diễn viên đội văn nghệ quần chúng xã Vĩnh Kim cùng lỉnh kỉnh máy móc, đạo cụ lưu diễn vở kịch nói dài 5 màn "Ngọn lửa Thủy Cần" (của nhà văn Cao Hạnh) kể về cuộc đấu tranh chống áp bức, bóc lột, chống đế quốc, phong kiến và sự hy sinh của những người cộng sản đầu tiên xã Vĩnh Kim...
Chúng tôi đến thăm nhà truyền thống xã Vĩnh Kim. Ðồng chí Nguyễn Hữu Lập, Chủ tịch UBND xã tâm sự, sau khi đại tu, phục hồi lần thứ ba vào năm 2005, bà con bày tỏ nguyện vọng rằng chiếc máy cày đã hoàn thành nhiệm vụ rồi, giờ nên bảo quản, cất giữ nó với tư cách là một hiện vật lịch sử, một "bảo vật" để giáo dục truyền thống thế hệ mai sau. Hôm đó là ngày 19-5-2005, kỷ niệm 115 năm Ngày sinh của Bác, chiếc Zetor - 25K sau khi cày xong đường cày cuối cùng, được lau chùi sạch sẽ, chầm chậm lăn bánh vào Nhà truyền thống...
Ông Nguyễn Ðức Ðồng, người lái máy cày năm xưa, dăm bữa lại đến đây, ông tần ngần đến bên chiếc máy, rồi đi một vòng quanh, kiểm tra kỹ càng từng chiếc ốc,
bu-lông, rút que kiểm tra mức dầu. Các con của ông đều đã trưởng thành, trong đó có một người là Phó Bí thư Ðảng ủy xã. Còn ông Nguyễn Hữu Thông, người đi tìm máy, giờ đã trở thành một người làm ăn giỏi của huyện Vĩnh Linh. Hiện ông có 4,5 ha cao-su, hơn một nghìn gốc tiêu, đàn bò, lợn hàng chục con, thu nhập mỗi năm 250 - 300 triệu đồng.
Ông Nguyễn Ðình Tín nói:
- Suốt mấy mươi năm, chiếc máy cày của Bác Hồ tặng là nguồn động viên cổ vũ to lớn. Ðó là nguồn lực vật chất và tinh thần trực tiếp tham gia cùng Ðảng bộ và nhân dân Vĩnh Kim khắc phục khó khăn, vươn lên từ trong hoang tàn đổ nát, được Ðảng và Nhà nước phong tặng danh hiệu Anh hùng LLVT nhân dân và danh hiệu Anh hùng Lao động.
Dường như chưa dứt khỏi dòng hoài niệm miên man, ông Nguyễn Ðức Ðồng một tay nắm tay lái chiếc Zetor-25K, tay kia ông đặt lên chiếc nút khởi động. Bàn tay người thợ già nhăn nheo, run run, ông vừa vực dậy sau một trận ốm dài ngày, nhưng chúng tôi có cảm giác, ông chỉ cần ấn nhẹ chiếc nút khởi động, máy sẽ nổ giòn tan!
Nửa thế kỷ rồi, chiếc máy cày, kỷ vật Bác tặng vẫn sống, và sẽ còn sống mãi trong tấm lòng bà con Vĩnh Kim, Vĩnh Linh Anh hùng.
