Khoảng hơn 100 cổ vật đã được trưng bày theo chiều dài lịch sử từ thế kỷ 7 – 9 cho đến thời Nguyễn (thế kỷ 19 – 20), có thể chưa được đầy đủ và trọn vẹn, nhưng cũng phần nào cho người xem một hình dung về sự độc đáo của loài hoa này khi được người xưa ứng dụng trong đời sống như thế nào.
Hộp hình hoa sen bằng bạc (thời Nguyễn, thế kỷ 19-20).
Hiện vật cổ nhất trong trưng bày là phiến đá kê chân cột trang trí hoa sen từ thời Lý, có niên đại từ năm 1057, xuất phát từ chùa Phật Tích, bên trong mỗi cánh sen đều có đắp nổi hình rồng chầu lá đề.
Hộp chạm lộng hoa lá cánh sen bằng vàng (thời Nguyễn, thế kỷ 19-20).
Phần lớn các cổ vật trong trưng bày lần này có niên đại triều Nguyễn (thế kỷ 19 – 20). Có thể nói đây là dịp hiếm hoi công chúng được tận mắt chứng kiến những báu vật được chế tác vô cùng tinh xảo, xuất phát từ bộ sưu tập cổ vật cung đình triều Nguyễn. Những lá sen bằng ngọc, ống bút bạc, ang rửa bút, ấm, chén đĩa ngọc, kiếm bằng bạc – ngà hoặc vàng – ngọc kết hợp với đồi mồi chạm khắc sen cách điệu, chân nến, hộp hình sen nạm đá quý, hộp vàng chạm lộng hoa lá cách điệu hình sen, đỉnh bạc, đỉnh vàng đúc nổi hoa sen, đỉnh ngọc chạm dây sen, chậu vàng hình lá sen, hộp Nội phủ thị Nam vẽ sen và lau bằng sứ hoa lam bịt vàng có từ thời chúa Trịnh Sâm đặt làm tại lò gốm Cảnh Đức (Trung Quốc), sau này được triều Nguyễn tiếp tục sử dụng…
Ấm chạm nổi hoa sen và bộ chén đĩa hình lá sen bằng ngọc (Cung đình triều Nguyễn, thế kỷ 19-20).
Các hiện vật vô cùng phong phú, mang tính ứng dụng cao và thường tuân theo một quy tắc nào đó trong trang trí, chẳng hạn như hoa sen luôn đi kèm với cỏ lau, cua, cá (chú thích cho biết phần lớn các đồ gốm sứ trong Nội phủ thị Nam được vẽ sen kèm với cỏ lau)… Các họa tiết trang trí vô cùng tinh xảo, hiện vật càng có kích thước nhỏ thì độ tinh xảo càng cao. Sự tinh xảo này đã làm tăng giá trị của mỗi hiện vật, cho dù đó là dồ dùng trong hoàng cung, đồ thờ cúng hay đồ văn phòng tứ bảo.
Tượng Bồ tát Chuẩn Đề ngồi tòa sen (đồng tam khí, cuối thế kỷ 19 đầu thế kỷ 20).
Một số hiện vật sử dụng trong hoạt động tôn giáo, tâm linh… có trang trí họa tiết hoa sen cũng được giới thiệu ở trưng bày lần này, điển hình là Tượng Bồ tát Chuẩn Đề ngồi tòa sen làm bằng đồng tam khí, có niên đại cuối thế kỷ 19 đầu thế kỷ 20, tượng Hà Tiên cô được làm bằng ngọc, một trong Bát Tiên của đạo giáo, với biểu trưng là cành hoa sen trên tay. Tượng cũng có niên đại thế kỷ 19 – 20. Hà Tiên cô được cho là vị tiên phù hộ cho phụ nữ, cho nên ngày xưa nhiều gia đình thờ tượng Hà Tiên cô trong nhà để cầu xin phước lành và may mắn cho những người phụ nữ lớn tuổi trong gia đình.
Gạch trang trí chạm hoa sen (đất nung phủ men, thời Lê Sơ, thế kỷ 15) và gạch in nổi hoa sen cách điệu ( đất nung, thời Mạc, thế kỷ 16).
Một số đồ thờ cúng của người Chăm cũng được trưng bày tại đây, như Đài thờ linga bằng bạc mạ vàng chạm cánh sen có niên đại từ thế kỷ 11 – 12, được phát hiện ở Bình Định.
Ngoài đồ thờ cúng và vật dụng sinh hoạt, những vật liệu được sử dụng trong kiến trúc, trang trí nhà cửa mang hình hoa sen cũng khá phổ biến trong đời sống người Việt từ xa xưa. Tại trưng bày, có thể thấy gạch trang trí chạm hoa sen bằng đất nung phủ men (thời Lê Sơ, thế kỷ 15) và gạch in nổi hoa sen cách điệu bằng đất nung (thời Mạc, thế kỷ 16), miệng giếng chạm nổi bằng cánh sen (chất liệu đất nung, thời Trần, thế kỷ 13-14), hay bức đại tự từ năm Khải Định thứ 6 (1920) có đắp nổi hoa sen, cỏ lau và cua…
Miệng giếng chạm nổi bằng cánh sen ( chất liệu đất nung, thời Trần, thế kỷ 13-14).
Ông Trần Khánh Chương, Chủ tịch Hội Mỹ thuật Việt Nam nhận xét sau khi tham quan trưng bày: “Đây là một triển lãm vô cùng thú vị. Người xem có thể hình dung ra cha ông mình đã sử dụng hình ảnh hoa sen trong cuộc sống như thế nào, hiện diện trong từng món đồ vật và thay đổi qua thời gian ra sao”.
Nói về những thay đổi về mặt mỹ thuật của hình tượng hoa sen qua các thời kỳ thể hiện trên các hiện vật, ông Trần Khánh Chương nhận xét: “Hoa sen ở thời kỳ Lý Trần mang tính biểu tượng nhiều hơn, cách thể hiện cũng mạnh mẽ, khoáng đạt, khỏe khắn và đơn giản hơn. Sang đến thời Lê, mật độ họa tiết trang trí đã dày hơn, có diễn tả kỹ lưỡng hơn. Đến thời Nguyễn, các chi tiết trang trí hoa sen đã trở nên tinh xảo, cầu kỳ hơn rất nhiều, sáng tạo hơn và cũng gần với hiện thực hơn rất nhiều. Họa tiết hoa sen ở thời kỳ này đã mang tính trang trí nhiều hơn và gần hơn với mỹ thuật. Tuy nhiên, họa sĩ cũng chia sẻ rằng cá nhân ông thích phong cách đơn giản khỏe khoắn của thời Lý – Trần hơn là những họa tiết rườm rà cầu kỳ thời Nguyễn.
Cho rằng đây là trưng bày hết sức thú vị, họa sĩ Trần Khánh Chương cũng bày tỏ mong muốn sẽ tiếp tục có những trưng bày khác tương tự, chẳng hạn như hoa cúc… Ông nói: “Những triển lãm kiểu này sẽ đem đến cho người xem cái nhìn khác về cổ vật”.
