Rào cản kỳ thị, phân biệt đối xử với người nhiễm HIV
Cuối năm 2023, Việt Nam phát đi thông tin về việc phát hiện 18 ca nhiễm đậu mùa khỉ. Trong các bản tin phát đi, nội dung được người dân quan tâm nhất là “18 trường hợp nhiễm đậu mùa khỉ, đồng nhiễm HIV”.
Anh Nguyễn Anh Phong, Ban điều hành Mạng lưới người sống chung với HIV tại Việt Nam (VNP+) cho hay, bản tin cung cấp thông tin chính xác từ đơn vị y tế, nhưng ảnh hưởng lớn đến cuộc sống của 18 người.
“Có những gia đình hoảng sợ vì phát hiện con mình nhiễm bệnh. Con em họ cũng rơi vào tình trạng bị kỳ thị. Doanh nghiệp của 18 người này cũng đặt câu hỏi, không rõ trong đơn vị của họ liệu có thêm ai bị nhiễm HIV không? Một số người sau đó bị buộc thôi việc vì thái độ của những nhân viên trong công ty lo sợ không an toàn khi làm việc với người nhiễm HIV”, anh Phong cho hay.
 |
Không ít các bài báo về người nhiễm HIV, về cộng đồng LGBT đưa tin thiếu thận trọng như công khai hình ảnh người bệnh, công bố tên, tuổi, địa chỉ người bệnh rõ ràng, trong khi thực tế cá nhân người bệnh đang nỗ lực giấu để họ có thể hòa nhập cộng đồng một cách bình thường.
Sự phân biệt, kỳ thị đối xử với người nhiễm HIV là câu chuyện không mới và cũng được tăng cường truyền thông chống tình trạng này nhiều năm qua. “Mỗi lần đọc thông tin trường hợp nào nhiễm HIV được công khai, chúng tôi cảm thấy lo sợ. Chúng tôi cảm thấy bị tổn thương. Chúng tôi chỉ mong các nhà báo đừng đưa các thông tin cá nhân, làm ảnh hưởng đến sức khỏe, gia đình và con cái người nhiễm HIV”, anh Phong nói.
Đây là câu chuyện được Nguyễn Anh Phong chia sẻ tại hội thảo khu vực Đông Nam Á về kỳ thị và phân biệt đối xử liên quan đến HIV "Tiến bộ, thách thức và cơ hội trong môi trường tư pháp" diễn ra từ ngày 4/6-7/6 tại Thái Lan có sự tham gia của 6 nước.
Câu chuyện của Phong nhận được sự quan tâm đặc biệt của nhiều nước bạn, trong việc giảm đi sự phân biệt, kỳ thị đối xử với cộng đồng người sống với HIV.
 |
Tại hội thảo, đại diện các nước cũng chia sẻ những câu chuyện về phân biệt, kỳ thị đối xử với bệnh nhân HIV bằng những bài báo mang tính khai thác đời tư, thậm chí có tờ báo còn công kích cộng đồng những người có giới tính đặc biệt (LGBT), công khai thông tin, hình ảnh nạn nhân; phân biệt, kỳ thị đối với người nhiễm HIV. Với Việt Nam, đây cũng không phải là câu chuyện ngoại lệ.
Theo anh Phong, sau hơn 30 năm HIV có mặt tại Việt Nam, đến nay vẫn còn những trẻ em bị ảnh hưởng bởi HIV, vẫn còn những người nhiễm HIV bị bỏ rơi ở trong bệnh viện, từ những người trong gia đình, vẫn còn những trường hợp bị cho thôi việc trong công ty…
Sự kỳ thị đó, khiến cho cộng đồng người sống với HIV tự thu mình lại và việc tự kỳ thị trong cộng đồng cũng tăng cao. Việc kỳ thị và tự kỳ thị như là mũi tên 2 chiều, khi kỳ thị của người dân với người nhiễm HIV tăng cao thì việc tự kỳ thị của người trong cộng đồng sống với HIV cũng tăng cao, làm rào cản cho kỳ thị, phân biệt đối xử ở Việt Nam càng ngày càng phức tạp hơn.
Là người kêu gọi giảm kỳ thị phân biệt đối xử, anh Phong cho rằng, nguyên nhân chủ yếu đến từ thiếu kiến thức và định kiến trong xã hội.
Định kiến nhiều năm người nhiễm HIV là do tệ nạn xã hội. Nhưng thực tế, đường lây truyền của HIV giờ chủ yếu qua quan hệ tình dục. Do đó, anh Phong cho rằng, cần đẩy mạnh truyền thông để người dân hiểu biết về HIV, đặc biệt nhóm nguy cơ cao như MSM ( Men who have sex with Men) có biện pháp dự phòng, hạn chế lây nhiễm HIV.
 |
| Bác sĩ Nguyễn Tấn Thủ (bên trái) và anh Nguyễn Anh Phong (bên phải) chia sẻ tại hội thảo. |
Thứ 2, sự hiểu biết của người dân về HIV vẫn còn hạn chế, trong khi các biện pháp dự phòng, phương pháp can thiệp, điều trị đã tiến bộ hơn trước. HIV dễ phòng, khó lây.
“Nhờ thuốc điều trị kiểm soát HIV (ARV) giúp cho người sống HIV không lây truyền qua đường quan hệ tình dục khi tải lượng virus dưới ngưỡng phát hiện. Nhờ điều trị dự phòng, bố mẹ nhiễm HIV khi sinh con không bị nhiễm. HIV ngoài dự phòng bằng bao cao su thì nay có thêm thuốc dự phòng trước và sau phơi nhiễm… Nếu mọi người đều biết thì nỗi sợ giảm dần, khi hết sợ, rào cản kỳ thị sẽ giảm”, anh Phong chia sẻ.
Mạng lưới Người sống với HIV Việt Nam ( VNP+) hiện đã mở rộng hơn với 72 nhóm thành viên tại các tỉnh, thành phố. Mong ước của Ban điều hành VNP+chính là thành lập được một nhóm người trẻ để thích ứng với việc hỗ trợ cho những người trẻ có nguy cơ nhiễm HIV tăng cao thời gian gần đây.
"Hiểu biết kiến thức của cộng đồng trẻ còn rất ít, cả về kiến thức phòng bệnh và điều trị, nên việc bỏ thuốc trong cộng đồng người trẻ có diễn biến nhiều hơn. Điều này khiến chúng tôi suy nghĩ cần phải làm gì cho cộng đồng người trẻ. Chúng tôi đang huy động nhiều bạn trẻ tham gia mạng lưới, nâng cao năng lực truyền thông cho nhóm, để truyền thông thay đổi hành vi, tuân thủ điều trị của cộng đồng người trẻ", anh Phong tâm sự.
Khi số ca nhiễm tăng nhanh trong giới trẻ, nhóm MSM, việc truyền thông kiến thức HIV cũng cần phải thay đổi phù hợp với xu hướng của nhóm trẻ để việc tiếp nhận kiến thức hiệu quả hơn cũng như việc tiếp cận các dịch vụ điều trị và dự phòng liên quan đến HIV thuận lợi, dễ dàng và an toàn.
Góp một bàn tay cho cộng đồng
Cuối tháng 5/2024, Nguyễn Anh Phong nhận được lời kêu cứu từ Osaka, Nhật Bản của một bạn nhiễm HIV. “Anh Phong, em sốt đến mơ sảng thấy mình về Việt Nam bên gia đình bằng trực thăng. Có cách nào cho em về quê mình được không anh?”. Lời cầu cứu khiến anh day dứt.
Người bạn trẻ này, sang Nhật từ năm 2019 nhưng khi hết visa đã trốn ở lại làm việc. Không giấy tờ, mang căn bệnh suốt 5 năm không điều trị, giờ đây, người bạn này suy kiệt sức khỏe, sốt liên tục, nấm thực quản, nghi ngờ viêm phổi PCP. Không giấy tờ, không đủ kinh tế để mua thuốc, cậu bé chỉ khao khát được một ngày trở về.
“Bạn ấy nhiễm HIV lâu nhưng không điều trị, giờ bị nhiễm trùng cơ hội. Biết là bạn trốn ở lại bất hợp pháp, nhưng Phong cũng đã cố gắng tìm đường gửi thuốc qua cho bạn tạm thời để chịu đựng được đến 3 tuần. Chúng tôi cũng đang cố gắng tìm giải pháp giúp bạn ấy trở về Việt Nam. Chỉ mong bạn có thêm cơ hội để sửa sai”, anh Phong tâm sự.
7 năm qua, thông qua chương trình “Góp một bàn tay”, Phong và các cộng sự đã làm được rất nhiều cho cộng đồng của người nhiễm HIV. Chương trình ra đời năm 2017, do anh và bác sĩ Nguyễn Tấn Thủ khởi xướng với mục tiêu giúp đỡ cho nhóm các bạn nhiễm HIV. Số vốn ban đầu rất ít, chừng 500 triệu được tăng dần lên mỗi năm và đến 2023, con số này là 3 tỷ đồng.
Những giá trị của Góp một bàn tay mang lại rất lớn. Theo cách của anh Phong nói, thì 3 giá trị chương trình mang lại được gồm: mua thẻ BHYT cho người có HIV không có khả năng chi trả mua thẻ. “972 nghìn đồng, chúng ta có thể ăn một bữa, nhưng cho một người HIV thở khỏe mạnh 1 năm sống rất có giá trị”, anh Phong nói.
 |
Nhiều trường hợp hoàn cảnh khó khăn được chương trình Góp một bàn tay giúp đỡ trang trải viện phí. |
Giá trị thứ hai, chính là nhóm sẽ chi trả chi phí điều trị khẩn cấp ban đầu cho người bệnh nhập viện. Nhờ vậy, không ít trường hợp cấp cứu được hỗ trợ tạm ứng viện phí ban đầu để kịp thời vượt qua giai đoạn nguy kịch.
Ba là, chương trình cũng hỗ trợ mua thuốc dự phòng sau phơi nhiễm cho rất nhiều đối tượng như sinh viên ngành y bị "tai nạn nghề nghiệp", các trường hợp gái mại dâm, hoặc những người không may bị dẫm phải kim tiêm ngoài đường ngay lập tức, không cần chờ các thủ tục về mặt giấy tờ.
Ngoài ra, chương trình Góp một bàn tay cũng đã có một hoạt động rất nhân văn, đó là liên kết với các cơ sở mai táng để hỗ trợ trường hợp khó khăn, vô gia cư được an nghỉ một cách chu toàn nhất.
“Chúng tôi mong muốn tạo thành chuỗi hỗ trợ cho người có H, người dân nghèo, những người yếu thế từ hỗ trợ điều trị dự phòng PrEP, điều trị ARV, chăm sóc an sinh đến cuối đời. Điều tôi hạnh phúc là nguồn quỹ đã được chính các trường hợp nhận hỗ trợ từ quỹ đã quay lại đóng góp cho những hoàn cảnh khó khăn như họ đã từng”, anh Phong chia sẻ.
Trong năm 2023, chương trình đã hỗ trợ gần 800 thẻ BHYT trong đó 732 thẻ hỗ trợ trực tiếp; hỗ trợ 50 trường hợp nộp viện phí khẩn cấp; cung cấp 600 lọ thuốc ARV; hỗ trợ 28 nhà trọ; tổ chức an táng cho 12 trường hợp; hỗ trợ 80 trường hợp khác về học phí, thực phẩm...
Chương trình đã tiếp sức cho 500 trẻ bị ảnh hưởng bởi HIV tiếp bước đến trường; 1.500 quà cho hoạt động Hạt gạo chia đôi.
 |
| Đại diện chương trình Góp Một Bàn Tay, Sơ phụ trách Mái ấm và các Mạnh Thường Quân cùng chụp ảnh kỷ niệm chuyến thăm và tặng quà cho Mái ấm Mai Hòa trong chương trình Hạt gạo chia đôi 2024. |
Đồng hành với Nguyễn Anh Phong, có nhiều mạnh thường quân và những KOL's có ảnh hưởng, với nhiều chương trình định kỳ như Tiếp bước đến trường, Ngày sống trọn vẹn, Vì hiểu mà đến, Hạt Gạo Chia Đôi... để vừa chia sẻ kiến thức, vừa truyền lửa cho cộng đồng người sống với HIV, với mong mỏi sự kỳ thị, phân biệt đối xử trong suy nghĩ của người dân, sự tự kỳ thị trong chính cộng đồng người sống với HIV sẽ giảm đi.
"Góp một bàn tay là chương trình mà chúng tôi - những người sống với HIV mong muốn không chỉ nhận được sự hỗ trợ về tài chính, sự đóng góp bảo hiểm y tế, sự tham gia về nhân sự mà giá trị lớn hơn đó là mang đến sự thay đổi về nhận thức về HIV, góp phần giảm kỳ thị và phân biệt đối xử với người sống với HIV và các nhóm ảnh hưởng chính", anh Phong tâm sự.
