Giữ mãi lửa nghề

Nhà hát Nghệ thuật hát bội TP Hồ Chí Minh vừa có địa điểm mới tại rạp Thủ đô, ngay trung tâm sầm uất quận 5. Người đi đường không mấy khó khăn nhận ra địa điểm nhà hát, bởi tấm băng-rôn còn mới treo trước cửa rạp.

Chưa kịp sửa sang, anh chị em nghệ sĩ của nhà hát lại lao vào tập dượt, chuẩn bị cho những suất diễn sắp tới. Lướt qua những phông màn cũ, những dãy ghế vẫn còn bám bụi, trên sân khấu khá rộng, các thế hệ diễn viên nhà hát say sưa với những động tác vũ đạo. Các nghệ sĩ lớp trước đang cố gắng truyền nghề cho những bạn trẻ vừa đến với nghệ thuật hát bội chưa lâu. Nghệ sĩ Nguyễn Hoàn, Phó Giám đốc nhà hát, tâm sự: Có được rạp riêng như thế này là vui rồi. Dù còn phải sửa chữa nhiều, nhưng "ngôi nhà" mới tốt hơn địa điểm cũ, anh chị em không phải vừa tập, vừa nơm nớp lo mưa dột, hay tường sập bất cứ lúc nào.

Hôm chúng tôi đến, nhà hát đang tập vở Lưu danh để chuẩn bị cho chuyến lưu diễn sắp tới. Ðây là một trong những vở mới của nhà hát, tái hiện hai nhân vật nổi tiếng vùng đất An Giang đó là Thoại Ngọc Hầu và người vợ Châu Thị Tế. Cầm kịch bản trên tay, NSƯT Hữu Danh, tác giả vở Lưu danh giới thiệu về đứa con tinh thần: "Kịch bản chủ yếu nói về bà Châu Thị Tế, một người phụ nữ đảm đang, tháo vát đã giúp chồng trong việc đào kênh Vĩnh Tế. Qua vở diễn này, chúng tôi muốn lưu danh những nhân vật lịch sử nổi tiếng của vùng đất Nam Bộ".

Ðây là hướng đi mới của Nhà hát Nghệ thuật hát bội TP Hồ Chí Minh, nhằm tạo nét đặc sắc riêng cho mình, đồng thời cũng mang lại cho hát bội sức sống mới.

Nhà hát Nghệ thuật hát bội TP Hồ Chí Minh được thành lập năm 1977, khi đó còn mang tên Ðoàn Nghệ thuật hát bội TP Hồ Chí Minh. Ðến năm 2002, đoàn nâng cấp lên nhà hát và đổi tên như bây giờ. Ngay từ khi mới thành lập, nhà hát đã tập hợp được nhiều nghệ sĩ hát bội nổi tiếng hoạt động trước năm 1975, như nghệ sĩ Năm Ðồ, Ba Út, Ðinh Bằng Phi, Kim Chắc, Thành Tôn, Minh Biện... Ðây được coi là thế hệ "vàng" của sân khấu hát bội thành phố. Trong quãng thời gian phát triển mạnh của sân khấu hát bội, Nhà hát Nghệ thuật hát bội thành phố đã để lại nhiều ấn tượng cho công chúng qua các vở tuồng truyền thống, như Thần nữ dâng Ngũ Linh kỳ; Lưu Kim Ðính giải giá Thọ Châu; Phụng Nghi Ðình; Mộc Quế Anh dâng cây…

Thời gian trôi qua, phương tiện nghe nhìn ngày càng phát triển với nhiều loại hình giải trí hấp dẫn hơn; bên cạnh đó, những nghệ sĩ kỳ cựu lần lượt rời xa ánh đèn sân khấu, hát bội thành phố rơi vào giai đoạn khó khăn…

Trên phạm vi cả nước, nghệ thuật hát bội ở TP Hồ Chí Minh ra đời sau so với ở miền bắc, miền trung, nó vừa mang bản sắc gốc của văn hóa truyền thống Việt Nam, song vẫn có nét riêng của văn hóa thành phố, của vùng đất Nam Bộ. Hát bội TP Hồ Chí Minh nói riêng và Nam Bộ nói chung vừa là nghệ thuật biểu diễn, vừa gắn với văn hóa tín ngưỡng cúng đình trong những lễ kỳ yên (lễ cầu an). Vì thế, đất diễn dành cho hát bội không quá hiếm.

Theo nghệ sĩ Nguyễn Hoàn, khó khăn lớn nhất hiện nay của Nhà hát Nghệ thuật hát bội là khâu tuyển chọn diễn viên, xây dựng lớp kế thừa. Từ năm 2005 đến nay, hầu như năm nào nhà hát cũng mở lớp tuyển diễn viên, nhưng có rất ít bạn trẻ đăng ký. Nguồn diễn viên trẻ chủ yếu thuộc dạng "con nhà nòi" và những em tốt nghiệp khoa cải lương của Trường đại học Sân khấu - Ðiện ảnh TP Hồ Chí Minh. Ngay cả những diễn viên tốt nghiệp đại học khi đến với hát bội, để trụ lại lâu dài, cũng là chuyện không đơn giản.

NSƯT Hữu Danh chia sẻ, những người đi trước như anh luôn truyền đạt cho các bạn trẻ tất cả những gì tích lũy được của một đời "sống chết" với hát bội, dành cả tình thương như người trong gia đình, để giữ các em lại với môn nghệ thuật truyền thống này. Nghệ sĩ Hữu Danh kể, anh từng nuôi bốn bạn mới ra trường trong hai năm, mong muốn trong thời gian đó, tình yêu dành cho hát bội sẽ thấm sâu vào tim, vào máu thịt những bạn trẻ. Và anh đã thành công. Bốn bạn trẻ ấy giờ đã là những diễn viên triển vọng của nhà hát.

"Nếu không có nghệ sĩ Hữu Danh, bản thân tôi không biết có theo nghề hát bội đến bây giờ hay không", diễn viên trẻ Hoàng Hà tâm sự. Anh là một trong bốn bạn trẻ được sự đùm bọc của NSƯT Hữu Danh từ những ngày mới ra trường. Học cải lương nhưng khi ra trường, Hoàng Hà gặp khó khăn trong việc tìm nơi "dụng võ". Muốn trụ lại thành phố, Hoàng Hà phải xin vào Nhà hát Nghệ thuật hát bội. Là diễn viên mới và phải học lại những cơ bản của hát bội, nên chuyện miếng cơm, manh áo luôn là nỗi lo thường trực. Nhiều lần, anh muốn dừng con đường nghệ thuật để làm một việc gì đó nuôi sống bản thân. "Hiểu được hoàn cảnh của tôi và những bạn khác, nghệ sĩ Hữu Danh đã kéo chúng tôi về nhà ông và lo hết mọi thứ", diễn viên Hoàng Hà nhớ lại. Trong khoảng thời gian đó, anh và các bạn được đọc sách, đọc kịch bản hát bội và được học vẽ hóa trang kiểu mặt nạ. Có khi anh còn trao đổi với nghệ sĩ Hữu Danh về nội dung kịch bản. Cứ thế, tình yêu dành cho hát bội lớn dần trong anh, để cuối cùng, anh và những người bạn quyết định dấn thân với nghề. Hoàng Hà giờ đây là diễn viên hề có duyên của nhà hát, anh cũng đang theo học đạo diễn tại Trường đại học Sân khấu - Ðiện ảnh thành phố Hồ Chí Minh. Trong khi đó, diễn viên Kiều My và Thanh Bình, những bạn trẻ được NSƯT Hữu Danh nâng đỡ, đã trở thành những nghệ sĩ có nghề.

Nghệ sĩ Nguyễn Hoàn cho biết thêm, tháng 7 năm nay, nhà hát tiếp tục tuyển diễn viên, việc này nằm trong kế hoạch đào tạo diễn viên của nhà hát cho đến năm 2020. Hằng năm, nhà hát đều mở những lớp tập huấn cho nhiều đối tượng khác nhau. "Chúng tôi mạnh dạn giao những vai chính cho các diễn viên trẻ. Có thể chưa theo kịp đàn anh, đàn chị, nhưng đây là cơ hội để các em học tập, rèn luyện nghề, giữ lửa đam mê để có thể đủ sức thay thế các nghệ sĩ lớn tuổi trong tương lai", nghệ sĩ Nguyễn Hoàn chia sẻ.

Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực trên lĩnh vực văn hóa nghệ thuật, nhất là với những bộ môn nghệ thuật truyền thống như hát bội, là nội dung thuộc Chương trình "Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực", một trong bảy chương trình đột phá, mà Nghị quyết Ðại hội Ðảng bộ TP Hồ Chí Minh lần thứ 10, nhiệm kỳ 2015-2020 đã xác định. Ðây là cơ sở để nghệ thuật hát bội TP Hồ Chí Minh có điều kiện duy trì, phát triển trong điều kiện mới.

Giờ đây, hát bội còn là một sản phẩm du lịch để du khách thưởng thức, tìm hiểu mỗi khi đến TP Hồ Chí Minh. Không chỉ thế, cứ mỗi năm, Nhà hát Nghệ thuật hát bội thành phố lại biểu diễn trong học đường nhiều hơn, từ đấy khơi dậy tình yêu của thế hệ trẻ đối với nghệ thuật truyền thống, giúp cho hát bội tiếp tục được bảo tồn, phát triển đến mai sau…