"Đêm trăng đường Láng" - Xuân Diệu

Đêm trăng đường Láng

Em là một ngôi sao mới băng
Xuống đây, đi với anh đêm trăng

Hai con mắt dễ thương, dễ ghét
Đôi mắt, nguồn mặn nồng tha thiết

Em đưa anh vào trong bóng trăng
Anh đưa em cành liễu thung thăng

Đường Láng thơm bạc hà, cánh giới
Ôi trăng soi trên lá xà cừ...

Anh với em bên bờ đêm biếc
Những xóm mờ mến thương quen biết

Trăng như sương trên ruộng lúa xanh
Gió như chim xao động trong cành

Em là một ngôi sao mới băng
Xuống đây, đi với anh đêm trăng

Trung thu 29-9-1963

* Lời bình của Vũ Nho

Xuân Diệu là thi sĩ của tình yêu, thi sĩ của những đêm trăng tràn đầy ấn tượng. Chúng ta từng biết nhiều đêm trăng trong thơ. Đêm trăng đầy nhạc lạnh "Mây vắng trời trong đêm thủy tinh" (Nguyệt cầm). Đêm trăng buồn đầy thương nhớ "Ngẩng đầu ngắm mãi chưa xong nhớ. Hoa bưởi thơm rồi đêm đã khuya" (Buồn trăng). Đêm trăng cô đơn của người kỹ nữ "Em sợ lắm giá băng tràn mọi nẻo. Trời đầy trăng lạnh lẽo suốt xương da". (Lời kỹ nữ). Đêm trăng mênh mông khiến con người bơ vơ bé nhỏ "Trăng sáng trăng xa trăng rộng quá. Hai người nhưng chẳng bớt bơ vơ", (Trăng). Đêm trăng của những bông hoa nhài khao khát yêu đương "những búp nhài mở nửa. Hớp bóng trăng đầy miệng nhỏ xinh xinh". Đêm trăng trên Hắc Hải "thương nhớ lòng giăng vạn trùng" (Trăng khuya trên Hắc Hải).

Đêm trăng đường Láng là một trong những đêm trăng vui, đêm trăng thần tiên của tình yêu đôi lứa. Nó ấm áp tình yêu, tình đời chứ không lạnh lẽo như những vầng trăng xa thuở trước.

Một đôi tình nhân đi trong đêm trăng. Người con gái được lý tưởng hóa thành ngôi sao, (thành người tiên, người ở trên bầu trời, người ở trong vũ trụ):

Em là một ngôi sao mới băng
Xuống đấy, đi với anh đêm trăng

Thi sĩ say đắm nhìn vào mắt người yêu:

Hai con mắt dễ thương, dễ ghét
Đôi mắt, nguồn mặn nồng tha thiết

Dễ thương thì rõ rồi. Nhưng sao lại dễ ghét ở đây? Xuân Diệu là như vậy đấy. Đây không phải là cái ghen của người đàn ông (Thương khi mắt nhìn mình, ghét khi mắt nhìn người khác). Xuân Diệu nói dễ ghét là để nói cái dễ thương, để thương hơn nữa. Cũng tựa như "Em là yêu mến của ta. Mến yêu vô hạn em là nỗi đau".

Nhưng đêm trăng đâu phải chỉ để nhìn vào mắt nhau? Họ đã cùng đi vào thế giới ngập triều yêu mến. Đường Láng bình dị đã thành đường thơ:

Em đưa anh vào trong bóng trăng
Anh đưa em cành liễu thung thăng

Họ đi "chân luyến bên chân" (chữ của Xuân Diệu), người này đưa người kia, cùng đi vào trong bóng trăng huyền ảo, đi vào trong bóng liễu thung thăng. Hai chữ thung thăng Xuân Diệu dùng thật hợp cách.

Ca dao xưa đã ngẩn ngơ: Ai đem người ngọc thung thăng chốn này. Còn đây là hai người thung thăng. Thung thăng vừa có sự nhẹ nhàng, lại vừa có sự bay bổng, phóng khoáng. Phải có niềm vui rạo rực bên trong, phải thanh thản "cởi hết ưu phiền gởi gió mây" con người mới có thể nhẹ nhõm, mới hồn nhiên thơ trẻ đến thế. Cành liễu thung thăng hay tay người cầm cành liễu, hay bước người đưa, người cầm cành liễu thung thăng? Thơ cốt gợi mà không cốt tả là như vậy.

Con đường Láng thành con đường thơm, thành con đường đẫm trăng soi:

Đường Láng thơm bạc hà, cánh giới
Ôi trăng soi trên lá xà cừ...

Và đôi tình nhân đi mãi vào đêm trăng, đến tận bờ đêm biếc:

Anh với em bên bờ đêm biếc

Đêm có bờ thì đêm là sông, là hồ, hay là biển? Mà cũng có thể là ruộng, là đồng vì "Trăng như sương trên ruộng lúa xanh". Lý Bạch từng ngỡ trăng là sương trên mặt đất (Nghi thị địa thượng sương). Còn Xuân Diệu thì thấy trăng như sương trên ruộng lúa. Cái ánh trăng soi trên lá xà cừ đầm sương thu hẳn là long lanh như "vàng gieo ngấn nước", lại tiếp tục tạo ảo giác như sương trên ruộng lúa xanh... Hình ảnh những xóm mờ mến thương quen biết làm cho bức tranh thêm huyền ảo mà ấm áp, thân thiết. Trung tâm của bức tranh đó là hình ảnh tỏa sáng:

Em là một ngôi sao mới băng
Xuống đây, đi với anh đêm trăng

Sao băng là sao cháy rồi sao tắt. Còn cô gái là ngôi sao băng hóa thành người. Nhưng với cách ngắt câu thường gặp của Xuân Diệu thì có thể hiểu: Em như một ngôi sao - mời băng xuống đây - đi cùng anh đêm trăng. Hoặc: Em như một ngôi sao mới - băng xuống đây - đi cùng anh đêm trăng. Một ngôi sao vụt xuống từ bầu trời đêm trăng sáng.

Huy Cận liên tưởng đôi sao như cặp nhân vàng trong trái đêm vũ trụ (Ngoài kia sao cũng từng đôi sáng. Từng cặp nhân vàng trong trái đêm). Đôi tình nhân trên đường Láng đêm trăng cũng có thể ví như đôi sao - người. Chỉ có khác là Xuân Diệu bao giờ cũng hướng về cõi người, cõi trần thế, về vẻ đẹp trần tục của mặt đất. Nên đường Láng với bạc hà, cánh giới, với xà cừ, lúa xanh, liễu biếc, xóm mờ quen biết thành thiên đường của tình yêu.

Bài thơ tình của Xuân Diệu đã trao cả "Một vùng đất nước say mê" cho những lứa đôi muôn thuở.