Danh nhân Lưu Đình Chất (1566-1627) sinh ra và lớn lên trong gia tộc lớn họ Lưu ở Thanh Hóa, từng thi đỗ đại khoa và làm quan triều Lê Trung hưng. Tuy nhiên, tài liệu lịch sử cũng như phả ký của dòng họ viết về ông không nhiều, nên hiểu biết về ông còn rất hạn chế.
Hội thảo “Vai trò của Danh nhân Lưu Đình Chất trong lịch sử dân tộc và việc bảo tồn, phát huy các giá trị di sản về ông” diễn ra vào ngày 6/7 tại Trung tâm hội nghị huyện Hoằng Hoá, thị trấn Bút Sơn, huyện Hoằng Hoá, Thanh Hoá đã góp phần làm rõ nét hơn về cuộc đời và sự nghiệp của vị đại quan Lưu Đình Chất cũng như những đóng góp nổi bật của ông trong lịch sử.
Hội thảo diễn ra sau hơn nửa năm chuẩn bị, với 3 cuộc nghiên cứu, điền dã tại Nam Định, Hải Phòng và Thanh Hóa, gần 30 tham luận của các nhà nghiên cứu, các nhà sử học đã đánh giá một cách toàn diện, đầy đủ cuộc đời, sự nghiệp, công trạng, vai trò của Lưu Đình Chất trong lịch sử dân tộc, từ đó, nghiên cứu đề xuất các giải pháp bảo tồn, phát huy các giá trị di sản về ông trong bối cảnh hiện nay, góp phần phát triển kinh tế, xã hội của địa phương.
 |
Hội thảo thu hút đông đảo các nhà khoa học, nhà nghiên cứu tham dự. |
Danh nhân Lưu Đình Chất là con trai của Lâm Quận công Lưu Đình Thường (Thưởng). Ông cũng là hậu duệ đời thứ 21 của Thái sư Lưu Cơ, người đã thừa kế trọn vẹn tài năng và truyền thống tốt đẹp của Thái sư.
Theo sử liệu, ông đỗ đạt khá muộn ở tuổi 42, Lưu Đình Chất tham gia thi Đình, đỗ Đệ nhị giáp Tiến sĩ xuất thân (Hoàng giáp), ông được phong chức Đô cấp sự trung (chức quan đứng đầu một cơ quan trong sáu khoa giúp việc sáu bộ thời Lê-Trịnh). Lưu Đình Chất sinh ra và lớn lên trong thời loạn nên việc học và thi cử của ông gặp nhiều khó khăn.
Về sự kiện đánh dấu bước ngoặt quan trọng trong cuộc đời, sự nghiệp của Lưu Đình Chất, đó là khoa thi năm Đinh Mùi (1607), Tiến sĩ Lê Quang Chắn, Phó Viện trưởng điều hành Viện Sử học cho rằng: “Khoa thi năm Đinh Mùi (1607) đã lựa chọn và lấy đỗ 5 vị đại khoa, trong số đó, Hoàng giáp Lưu Đình Chất là nhân vật nổi trội nhất, cả về con đường làm quan cũng như công lao, đóng góp với quê hương, đất nước. Ông xứng đáng là danh thần lương đống, vị Tể tướng nổi danh thời Lê Trung hưng đầu thế kỷ XVII”.
Sau khi đỗ Hoàng giáp (1607), danh nhân Lưu Đình Chất vẫn đảm nhận công việc ở Bộ Lại, đến năm 1613 thăng chức Tự khanh, tước Nhân Lĩnh bá. Đặc biệt sau đó, đến năm 1616, ông được cử làm Chánh sứ sang nhà Minh. Đây không chỉ là sự kiện lớn trong sự nghiệp làm quan của người con đất Đông Khê, mà còn ảnh hưởng đến mối quan hệ với quốc gia láng giềng. Không phụ sự kỳ vọng, trong chuyến đi này danh nhân Lưu Đình Chất bằng tài ngoại giao khéo léo đã chú trọng gia tăng tình hòa hiếu với không chỉ nhà Minh mà mở rộng giao hảo với sứ thần Cao Ly. Sau khi đi sứ trở về, ông được thăng lên chức Hữu Thị lang Bộ Lại, tước hầu. Sách Hoằng Hóa phong vật dành cho ông nhiều lời khen ngợi: “Dĩnh ngộ hơn người, văn chương nổi tiếng ở đời… Đi sứ phương bắc, vịnh thơ thù tạc, ứng đáp, thanh danh vang động Yên Kinh”.
 |
Tượng thờ Tiến sĩ Lưu Đình Chất. |
Tiến sĩ Lưu Đình Chất sống, làm quan trong giai đoạn đất nước xảy ra nhiều biến động chính trị và nội chiến giữa các thế lực phong kiến. Cuộc chiến diễn ra giữa triều đình Lê-Trịnh với nhà Mạc kéo dài dai dẳng nhiều năm, cuối cùng cũng phân thắng bại khi Tiết chế Trịnh Tùng chiếm được kinh đô Thăng Long, từng bước tiêu diệt tàn quân nhà Mạc. Sau đó, xung đột Trịnh-Nguyễn lại ngày càng căng thẳng… Những xung đột chính trị, tranh giành quyền lực không chỉ khiến đời sống Nhân dân khổ cực mà bản thân những nho sĩ đương thời cũng không khỏi “tâm tư”.
Với tinh thần thương dân, mùa đông năm Mậu Ngọ (1618) quan đại thần Lưu Đình Chất lại dâng lên chúa Trịnh Tùng tờ khải Sửa đức.
Từ đời Hoằng Định đến Dương Hòa, Thịnh Đức là lúc triều đình lắm việc, phải sửa chính ở trong, dẹp loạn ở ngoài… Ông Lưu Đình Chất ở Quỳ Chử bày tỏ mưu hay, bổ ích rất nhiều.
Nhà sử học Phan Huy Chú, sách Lịch triều hiến chương loại chí
Năm 1614, Tiến sĩ Lưu Đình Chất được ban chức Dinh điền Chánh sứ vùng biển Giao Thủy, Nam Định, đã xuất tiền đắp đê, lấn biển, lập ra 12 làng, trong đó có hai làng Hạ Cát (xã Hồng Thuận) và Diêm Điền (xã Bình Hoà), huyện Giao Thủy.
Với nhiều đóng góp quan trọng, Lưu Đình Chất được triều đình phong kiến Lê-Trịnh thăng Đô ngự sử, rồi Tá lý công thần, Thượng thư Bộ hộ, Tham tụng (Tể tướng), Thiếu bảo tước Phúc Quận công. Danh nhân Lưu Đình Chất còn là một nhà thơ lớn, đã để lại 19 bài thơ cận thể trong Toàn Việt thi lục. Năm 1627 ông mất, thọ 62 tuổi, được truy tặng Thiếu sư.
Ông được thờ phụng tại đình Đông Khê, Nhà thờ họ Lưu ở thôn Đông Khê và tại hai cụm di tích cấp quốc gia đền-chùa Hà Cát và Diêm Điền, huyện Giao Thủy, Nam Định. Đình Đông Khê và lăng mộ Ông được xếp hạng di tích cấp tỉnh năm 1993. Tên của ông được đặt cho Trường THPT Lưu Đình Chất giai đoạn 2011-2019 tại xã Hoằng Quỳ, Hoằng Hoá, Thanh Hoá.
Hướng tới việc bảo tồn, phát huy các giá trị di sản danh nhân Lưu Đình Chất, căn cứ trên những nghiên cứu tại các địa phương mà ông để lại dấu ấn, các tác giả Trần Quang Minh và Lê Thị Thanh Thủy kiến nghị: “Sau Hội thảo khoa học này, để tôn vinh công trạng của Dinh điền Chánh sứ Tiến sĩ Lưu Đình Chất và tri ân báo hiếu Đức Ngài, nhân dân huyện Giao Thủy, Nam Định mong muốn tại tỉnh Nam Định có đường phố và trường học mang tên danh nhân lịch sử Lưu Đình Chất”.
 |
Khu lăng mộ ở Đông Khê. |
Đối với những di tích hiện có, gồm đình Đông Khê, từ đường dòng họ Lưu Đình, khu lăng mộ Lưu Đình Chất ở thôn Đông Khê, cần tiếp tục đầu tư, bảo tồn, tôn tạo, xếp hạng (Đình Đông Khê và khu lăng mộ được xếp hạng cấp tỉnh năm 1993, cùng với các di tích khác thành cụm di tích ở Quỳ Chử).
Các nhà khoa học cũng đề nghị địa phương cùng ngành văn hóa lập dự án đề nghị khu di tích đình Đông Khê là di tích cấp quốc gia, Từ đường dòng họ Lưu Đình ở Đông Khê được xếp hạng cấp tỉnh, vì tại đây còn lưu giữ sắc phong về Ngài.
Khu lăng mộ Lưu Đình Chất khá rộng rãi nhưng còn sơ sài, cần tôn tạo lăng, miếu thờ, phần mộ, sao cho xứng tầm là lăng mộ của vị quan đại thần. Đối với những di tích không còn nữa, như Văn chỉ hàng Tổng, Nghè Đông Khê… cần tiếp tục nghiên cứu, tiến tới lập dự án phục dựng.
Các nhà khoa học cũng kiến nghị đặt tên Tiến sĩ Lưu Đình Chất cho trường học, đường phố, cũng như đưa thân thế, sự nghiệp ông vào nội dung giảng dạy trong trường học. Đó là sự tri ân lớn nhất của thế hệ sau với người đã có nhiều công lao như Tể tướng, Tiến sĩ Lưu Đình Chất.
