Ngay từ đầu làng, âm thanh khung dệt vang lên rộn ràng, gợi lại nhịp sống sôi nổi của cộng đồng làm nghề lâu đời. Người dân không chỉ giữ gìn kỹ nghệ cổ truyền mà còn mở rộng không gian trải nghiệm để du khách tham quan, tìm hiểu và cảm nhận trọn vẹn giá trị của một loại vải đặc trưng.
Dù không còn nhiều khung dệt vận hành theo lối thủ công “chân dậm, tay giật”, nhưng tại làng Nam Cao (xã Lê Lợi, tỉnh Hưng Yên) hôm nay, những khung dệt bán thủ công được cải tiến thêm mô tơ đã giúp tăng đáng kể năng suất.
Nếu trước đây, mỗi thợ dệt vất vả cũng chỉ làm được 2-3 mét vải mỗi ngày thì nay có thể hoàn thành 30-40 mét nhờ thiết bị được cải tiến. Dù vậy, một số dòng vải đặc thù vẫn cần dệt bằng khung cổ để bảo đảm chất lượng và sự tinh tế của sản phẩm.
Trong lịch sử, làng nghề dệt đũi Nam Cao từng có giai đoạn phát triển rực rỡ. Trải qua nhiều biến động, hoạt động sản xuất hiện tập trung chủ yếu ở hai doanh nghiệp, vài hộ gia đình trong đó chủ lực là Hợp tác xã Dệt đũi Nam Cao. Thành lập năm 2016, hợp tác xã từng bước xây dựng vùng trồng dâu, nuôi tằm, chủ động nguồn nguyên liệu cho xã viên và các hộ liên kết. Đến nay, đơn vị hỗ trợ gần 90 hộ duy trì nghề, tạo việc làm ổn định cho khoảng 150 lao động trực tiếp tham gia các công đoạn kéo sợi, dệt vải và hoàn thiện sản phẩm.
Ông Hà Thế Công, Trưởng phòng Văn hóa-Xã hội xã Lê Lợi cho biết: Những năm 1980, nghề dệt đũi rất thịnh vượng. Sản phẩm lụa đũi Nam Cao được xuất khẩu ra thị trường quốc tế. Tuy nhiên, khoảng năm 1990, nghề suy giảm, nhiều hộ phải chuyển sang công việc khác. Hiện xã còn hai cơ sở sản xuất lớn trong đó Hợp tác xã Dệt đũi Nam Cao do những người tâm huyết duy trì và quảng bá, đưa sản phẩm ra nước ngoài đồng thời hỗ trợ bà con mở rộng quy mô sản xuất. Hiện nay xã đã quy hoạch khu vực phía tây rộng 29 ha. Thời gian tới sẽ di chuyển các hợp tác xã về đây nhằm tạo không gian bảo tồn làng nghề gắn với phát triển du lịch văn hóa sinh thái, mở ra hướng đi bền vững hơn cho nghề truyền thống.
Sản phẩm đũi Nam Cao được dệt từ phần tơ tằm rút lõi, tạo nên chất liệu sần tự nhiên nhưng mềm nhẹ và thoáng mát. Quy trình sản xuất đòi hỏi sự tỉ mỉ, cần mẫn ở tất cả các khâu: trồng dâu, nuôi tằm, kéo sợi, đánh ống, xe sợi, dệt vải và nhuộm hoàn thiện. Công đoạn kéo sợi từ kén tằm vất vả nhất. Người thợ phải ngâm tay trong nước suốt 8-10 giờ để kéo tằm. Mỗi ngày mỗi lao động chỉ kéo được 70-100 gram đũi.
Với chất liệu tự nhiên và sự đa dạng trong ứng dụng, đũi Nam Cao được sử dụng để sản xuất vải, áo dài, váy, khăn, túi, chăn, áo gối, các sản phẩm trang trí… Vừa qua, bộ chăn ga lụa đũi Nam Cao của Hợp tác xã Dệt đũi Nam Cao được công nhận sản phẩm OCOP 4 sao. Đây là nguồn động viên lớn đối với những nghệ nhân bền bỉ giữ nghề.
Không chỉ gìn giữ nghề truyền thống, làng nghề dệt đũi Nam Cao đang tập trung phát triển du lịch trải nghiệm. Làng bắt đầu đón khách trong và ngoài nước đến tham quan, tìm hiểu quy trình sản xuất; du khách được nghe nghệ nhân kể chuyện về nghề, trực tiếp kéo sợi, dệt vải, nhuộm khăn… qua đó lan tỏa giá trị văn hóa của làng nghề trong đời sống đương đại.
