Trước tình hình biến đổi khí hậu ngày càng diễn biến phức tạp và giá cà-phê tăng đột biến, tỉnh Đắk Lắk đã và đang thúc đẩy các giải pháp phát triển bền vững ngành hàng nông nghiệp chủ lực này.
Theo Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Đắk Lắk, niên vụ cà-phê 2023-2024 giá cà-phê tăng đột biến và hiện nay đang duy trì ở mức cao, ngày 28/11 đạt 128.000 đồng/kg cà-phê nhân. Giá cà-phê tăng đột biến mang lại nguồn thu nhập lớn cho người nông dân, tuy nhiên điều này ảnh hưởng rất lớn đến tình trạng đứt gãy trong chuỗi cung ứng các đơn vị liên kết vùng nguyên liệu, đồng thời xung đột quân sự ở các quốc gia trên thế giới gây ảnh hưởng đến chuỗi cung ứng toàn cầu, giá cả leo thang, kinh tế thế giới tiếp tục lạm phát cao gây ra nhiều khó khăn cho thị trường cà-phê.
Cùng với đó, các nước EU ra sắc lệnh nghiêm cấm nhập khẩu cà-phê có liên quan đến nạn chặt phá rừng và siết chặt quy định dư lượng thuốc bảo vệ thực vật đối với cà-phê dẫn đến việc xuất khẩu qua những nước này cũng bị hạn chế. Do vậy, tình hình sản xuất, kinh doanh và xuất khẩu cà-phê ở tỉnh Đắk Lắk vẫn gặp nhiều khó khăn; tình trạng “mất mùa được giá” tiếp tục xảy ra do biến đổi khí hậu, hạn hán, sâu bệnh khiến lượng cà-phê sụt giảm...
 |
Nhiều diện tích cà-phê tái canh ở Đắk Lắk cho năng suất và hiệu quả kinh tế cao. |
Chi cục trưởng Chi cục trồng trọt và bảo vệ thực vật tỉnh Đắk Lắk Nguyễn Hắc Hiển cho biết, đến niên vụ 2023-2024, diện tích cà-phê toàn tỉnh đạt 212.106ha, giảm 809ha so với niên vụ trước, trong đó diện tích cho thu hoạch 200.441ha, giảm 400ha so với niên trước, năng suất bình quân đạt 26,72 tạ/ha, tổng sản lượng đạt 535.672 tấn, giảm 23.057 tấn so với niên vụ trước. Năng suất cà-phê giảm là do biến đổi khí hậu, hạn hán, sâu bệnh và một số diện tích cà-phê tái canh đang trong giai đoạn kiến thiết cơ bản chưa cho thu hoạch và một số diện tích người dân trồng xen nhiều loại cây trồng.
Cũng theo ông Nguyễn Hắc Hiển, thực trạng sản xuất cà-phê lâu nay ở Đắk Lắk chủ yếu là sản xuất cá thể, quy mô nhỏ lẻ, chỉ có khoảng trên 10% diện tích cà-phê sản xuất tập trung thành vùng chuyên canh do các công ty thuộc Tổng Công ty cà-phê Việt Nam, các Công ty cà-phê thuộc tỉnh Đắk Lắk và doanh nghiệp quản lý, còn lại gần 90% diện tích cà-phê của tỉnh là do nông dân tự trồng, chăm sóc và quản lý.
 |
Các sản phẩm cà-phê xuất khẩu của Simexco Đắk Lắk. |
Trước thực trạng đó, nhằm nâng cao năng suất và chất lượng cà-phê trên địa bàn, trong những năm qua, tỉnh Đắk Lắk đã và đang triển khai nhiều giải pháp hỗ trợ nông dân phát triển bền vững ngành hàng cà-phê. Trong đó, nổi bật là triển khai Chương trình tái canh cà-phê giai đoạn 2021-2025 với tổng diện tích 24.441,78ha, bình quân hằng năm sẽ tái canh khoảng 4.800ha. Theo báo cáo của Ủy ban nhân dân các huyện, thị xã, thành phố, kết quả tái canh đến năm 2024, toàn tỉnh mới tái canh đạt 15.467,4 ha/24.441,78ha, đạt 63,3 % kế hoạch, riêng năm 2024 thực hiện tái canh được 4.712,3ha/4.995,13ha, đạt 94,34% kế hoạch.
Đồng hành cùng với Chương trình tái canh cà-phê của tỉnh, thông qua Chương trình Hợp tác Công tư (PPP), Công ty trách nhiệm hữu hạn Nestlé Việt Nam phối hợp với Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn và Viện Khoa học kỹ thuật Nông-lâm nghiệp Tây Nguyên tổ chức hỗ trợ cây giống cho 14 huyện, thị xã, thành phố với hình thức hỗ trợ giá 1.000 đồng/cây giống. Chỉ riêng năm 2024, tổng cây giống hỗ trợ khoảng 5.247.260 cây giống cho 5.573 nông dân để trồng tái canh.
 |
Việc liên kết sản xuất, tiêu thụ cà-phê hữu cơ theo chuỗi giá trị sản phẩm gắn với du lịch sinh thái ngày càng phát triển ở Đắk Lắk. |
Ngoài ra, Công ty trách nhiệm hữu hạn Nestlé Việt Nam đang triển khai Mô hình canh tác nông-lâm kết hợp, bao gồm các loại cây dịch vụ đa dạng để hỗ trợ sản xuất cà-phê bền vững, bảo tồn đất, giảm ảnh hưởng của biến đổi khí hậu, thúc đẩy đa dạng sinh học và tăng thu nhập cho nông dân thông qua đa dạng hóa nguồn thu nhập từ vườn cây. Trong năm 2024, Công ty đã hỗ trợ 80.493 cây giống, bao gồm cây rừng và cây ăn quả trồng xen trong vườn cà-phê tái canh cho 300 nông dân tại các địa bàn triển khai chương trình.
Để phục vụ Chương trình tái canh vườn cà-phê hiệu quả, Viện Khoa học kỹ thuật Nông-lâm nghiệp Tây Nguyên đã nghiên cứu, lai tạo, tuyển chọn chín dòng cà-phê vối, gồm: TR4, TR5, TR6, TR7, TR8, TR9, TR11, TR12, TR13. Đây là những dòng cà-phê mới đạt năng suất cao từ 4,2-7 tấn cà-phê nhân/ha, chất lượng tốt, có cỡ hạt lớn đạt loại 1 trên 65%, kháng cao với bệnh gỉ sắt, tăng khả năng cạnh tranh mặt hàng xuất khẩu cà-phê trên thị trường thế giới, trong đó có bốn dòng cà-phê vối chín muộn gồm: TR9, TR11, TR12, TR13 nhằm chuyển dần thời gian thu hoạch cà-phê vào đúng mùa khô không những thuận lợi trong việc thu hoạch, bảo đảm chất lượng cà-phê không bị hư hỏng do mưa trong quá trình phơi sấy mà còn giảm được lượng nước tưới cho cây cà-phê trong mùa khô.
Mặt khác, trong thời gian qua, ngành nông nghiệp tỉnh Đắk Lắk cũng luôn chú trọng tuyên truyền, hướng dẫn nhân dân đẩy mạnh sản xuất cà-phê bền vững có chứng nhận, xác nhận nhằm nâng cao chất lượng cà-phê xuất khẩu của tỉnh. Tính đến nay, trên địa bàn toàn tỉnh có 23.291 hộ nông dân sản xuất cà-phê có chứng nhận 4C (bộ nguyên tắc chung cho cộng đồng cà-phê), UTZ Certifed, RFA (Rừng nhiệt đới) và FLO (Thương mại công bằng), với tổng diện tích đạt hơn 30.0170ha, sản lượng đạt hơn 100.065 tấn. Ngoài ra, Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã cấp năm mã số vùng trồng nội địa với diện tích 631ha cà-phê.
Đặc biệt, thời gian gần đây, tỉnh Đắk Lắk đã quan tâm triển khai thực hiện các giải pháp thích ứng với Quy định không gây mất rừng và suy thoái rừng của Liên minh châu Âu. Ông Nguyễn Tiến Dũng, phụ trách chương trình sản xuất cà-phê thích ứng với Quy định không gây mất rừng và suy thoái rừng của Liên minh châu Âu của Simexco Đắk Lắk cho biết, Công ty đã phối hợp Hiệp hội 4C toàn cầu (là tổ chức thực hiện Bộ nguyên tắc chung cho cộng đồng cà-phê) hoàn thành kiểm tra cảnh báo rừng và pháp lý vùng sản xuất, vào tháng 4/2024, Hiệp hội 4C toàn cầu đã cấp hai chứng thư chứng nhận 4C-EUDR với tổng diện tích 9.437ha: 4C EUDR_0000001 với diện tích 4.629,24ha cho 4.365 hộ nông dân; chứng thư chứng nhận 4C EUDR_0000002 với diện tích 4.807,73ha cho 3.622 hộ nông dân. Đây là hai chứng thư chứng nhận đầu tiên về ngành hàng cà-phê không gây mất rừng và suy thoái rừng của Liên minh châu Âu tại Việt Nam. Ngoài ra, đến nay trên địa bàn tỉnh còn có 25.416 nông dân trên địa bàn các huyện: Ea H’leo, Krông Năng, Cư M’gar, Krông Ana, Buôn Đôn, thị xã Buôn hồ và thành phố Buôn Ma Thuột sản xuất với diện tích 26.961ha, sản lượng 89.085 tấn đáp ứng tiêu chuẩn không gây mất rừng của Liên minh châu Âu.
Cùng với các giải pháp hỗ trợ sản xuất, tỉnh Đắk Lắk cũng đặc biệt quan tâm đến công tác thu hút đầu tư vào lĩnh vực chế biến cà-phê, nhằm nâng cao chất lượng cà-phê xuất khẩu của tỉnh. Phó Giám đốc Sở Công thương tỉnh Đắk Lắk Nguyễn Văn Nhiệm, đến nay toàn tỉnh có trên 200 cơ sở chế biến cà-phê, trong đó có những nhà máy chế biến cà-phê công suất lớn như: Cà-phê Ngon, Trung Nguyên, Intimex, An Thái, Simexco Đắk Lắk, Công ty trách nhiệm hữu hạn Đắk Man… Trong năm 2023, sản lượng sơ chế cà-phê nhân đạt 466.000 tấn, cà-phê bột đạt 32.000 tấn, cà-phê hòa tan đạt 10.200 tấn. Dự kiến trong năm 2024 sản lượng cà-phê được sơ chế là 522.750 tấn; trong đó cà-phê nhân đạt 371.000 tấn, cà-phê bột các loại đạt 25.240 tấn và cà-phê hòa tan đạt 9.920 tấn…
 |
Các đối tác nước ngoài thăm cơ sở chế biến cà-phê hữu cơ của Công ty trách nhiệm hữu hạn sản xuất và thương mại Vương Thành Công, thành phố Buôn Ma Thuột, tỉnh Đắk Lắk. |
Là ngành hàng nông sản chủ lực nên kim ngạch xuất khẩu cà-phê luôn chiếm tỷ trọng lớn trong tổng số kim ngạch xuất khẩu của tỉnh Đắk Lắk. Cụ thể, trong niên vụ cà-phê 2023-2024, tỉnh Đắk Lắk xuất khẩu được 264.404 tấn cà-phê, chiếm tỷ trọng 17,9% so với cả nước; kim ngạch xuất khẩu đạt 915,795 triệu USD, tăng 168,238 triệu USD so với niên vụ trước, chiếm tỷ trọng 16,9% so với cả nước. Cà-phê nhân của Đắk Lắk chủ yếu xuất khẩu sang các thị trường truyền thống như: Đức, Thụy sĩ, Nhật Bản, Italia, Mỹ… Đồng thời hiện nay tỉnh đang xúc tiến khai thác những thị trường mới có nhiều tiềm năng ở các khu vực như: Mỹ Latinh, Trung Đông, châu Phi và các khu vực thị trường lớn như: EU, ASEAN, Đông Bắc Á, Châu Đại Dương…
Hiện nay, nông dân tỉnh Đắk Lắk đang bước vào thu hoạch cà-phê niên vụ 2024-2025 trong niềm vui phấn khởi vì giá cà-phê tăng đột biến. Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Đắk Lắk Nguyễn Văn Hà cho biết, mặc dù hiện nay giá cà-phê tăng cao đột biến nhưng quan điểm của tỉnh là không tăng diện tích cà-phê ngoài quy hoạch, tập trung chuyển đổi diện tích cà-phê kém hiệu, không bảo đảm nguồn nước sang các loại cây trồng khác; tiếp tục thực hiện Kế hoạch tái canh cà phê giai đoạn 2021-2025 bảo đảm đúng theo tiến độ, nhằm cải tạo dần những diện tích vườn cà-phê già cỗi, nâng cao năng suất, chất lượng sản phẩm, đáp ứng nhu cầu xuất khẩu.
Bên cạnh đó, hiện nay Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đang tham mưu trình Ủy ban nhân dân tỉnh Đắk Lắk phê duyệt “Đề án cà-phê bền vững tỉnh Đắk Lắk”. Vì vậy, các địa phương cần tiếp tục thực hiện có hiệu quả chương trình tái canh cà-phê giai đoạn 2021-2025, bảo đảm 100% diện tích tái canh được sử dụng giống tốt và áp dụng đúng quy trình tái canh đã được Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn ban hành; tiếp tục triển khai có hiệu quả các giải pháp thích ứng với Quy định không gây mất rừng và suy thoái rừng của Liên minh châu Âu trên địa bàn tỉnh. Đẩy mạnh phát triển sản xuất cà-phê đặc sản của tỉnh, nhằm khai thác thêm phân khúc thị trường mới, đa dạng hóa mặt hàng, nâng cao giá trị gia tăng, đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng của thị trường trong và ngoài nước…
