Chiếng chèo làng Khuốc

Theo cuốn "Hí phường phả lục" biên soạn thời Lê Thánh Tông (1460-1497), nơi đây là một trong bảy nôi chèo của đất Việt. Chiếng chèo Hà Xá và Sáo Dền theo thời gian đã mai một nhưng ở làng Khuốc, người dân chưa từng một ngày quên  chèo. Làng Khuốc từng có 14 gánh chèo đi phục vụ bà con trên mọi miền Tổ quốc. Chèo làng Khuốc còn "xuất ngoại" tận Mỹ, Ca-na-da, Pháp, Thụy Ðiển, Nhật Bản".

Chèo xưa...

Chiếng chèo làng Khuốc ra đời rất sớm, từ những gánh hát vài ba người, chèo Khuốc đã bước vào cung đình phục vụ vương triều phong kiến. Ðánh giá về chèo Khuốc, nghệ sĩ Trần Vinh, Nhà hát chèo Trung ương từng viết: "Nói đến chèo Thái Bình thì phải nói ngay tới chèo Khuốc".

Làng Khuốc tự hào sản sinh ra những giọng hát chèo mượt mà khiến lòng người mê đắm, cống hiến gần 60 người con ưu tú cho 13 trên tổng số 15 đoàn chèo trên cả nước. Nhiều nghệ nhân như cụ Cao Kim Trạch, Phạm Văn Ðiền, Ðào Thị Na được các trường nghệ thuật mời dạy truyền nghề tại khoa hát chèo. Các nghệ nhân làng Khuốc đóng góp cho nghệ thuật chèo cả nước hai vở chèo "Từ Thức gặp tiên" và " Phan Trần".

Theo người già trong làng kể, trước đây, các gánh chèo Khuốc lang bạt biểu diễn quanh năm, suốt tháng nhưng hằng năm đều tụ hội về làng vào ngày giỗ tổ thắp hương lễ tạ tổ tiên, 18 tháng Tám âm lịch và ngày mồng sáu Tết, cũng là ngày hội làng.

Mùng sáu Tết âm lịch, cả làng tưng bừng trống phách. Ðây cũng là dịp đua tài sôi nổi của các gánh chèo, thu hút hàng nghìn người quanh vùng về tham dự, sôi động cả một vùng. Người xem được dịp thưởng thức những làn điệu, giọng ca hay nhất của chèo, còn người thi được dịp trổ tài năng cũng  là dịp động viên khích lệ nhau một mùa vụ làm ăn mới.

Chèo nay...

Làng Khuốc nằm lặng lẽ bên dòng sông Tuộc trong xanh. Người làng Khuốc bình dị như bao nông dân Việt Nam nhưng tiềm ẩn một đời sống nội tâm. Tháng tám âm lịch vừa qua, cả làng Khuốc vui mừng với sự kiện khánh thành nhà thờ Tổ chèo. Trước đây, ngôi đình cổ thờ năm vị tổ chèo của làng được nhà vua phong thánh, trải qua chiến tranh đã đổ nát. Sau vài chục năm, nhà thờ mới được xây dựng lại trên mảnh đất rộng rãi. Ngoài sân có chiếu chèo, sức chứa 400 lượt người xem.

Trên bước đường phát triển với những đề tài hiện đại, làng Khuốc vẫn không quên giữ gìn và phát huy vốn cổ. Cùng với việc dàn dựng vở mới trong các chiến dịch truyên truyền cộng đồng, chiếng chèo vẫn bảo tồn tinh hoa chèo cổ như: "Từ Thức gặp tiên, "Trương Viên", "Lưu Bình-Dương Lễ, "Quan Âm Thị Kính", "Súy Vân", "Tống Chân-Cúc Hoa".

Từng 18 năm làm Chủ tịch xã Phong Châu, ông Nguyễn Xuân Lộc cho biết: "Trong thời đại hiện nay, trào lưu văn hóa mới du nhập rất nhanh trong cộng đồng làng xã, nhưng tại làng Khuốc, từ già đến trẻ khẳng định một điều: Thái Bình bao giờ hết lúa, làng Khuốc mới thôi hát chèo".

Ông Bùi Văn Ro, Chủ nhiệm Câu lạc bộ chèo bốn thế hệ, từ năm 2001 đã trở thành địa chỉ đỏ của Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam nói: " Câu lạc bộ có hơn 100 người tham gia, là nơi nuôi dưỡng hạt nhân văn nghệ chèo  cho các câu lạc bộ thôn, xóm trong toàn xã. Tuần nào cũng sáng đèn, nhưng vào ngày rằm hằng tháng diễn ra sinh hoạt lớn, thu hút hai, ba trăm người".

Ngoài Câu lạc bộ chèo bốn thế hệ, Người cao tuổi, Hội Phụ nữ,  Ðoàn Thanh niên đều có câu lạc bộ chèo riêng. "Sao mà lắm câu lạc bộ thế,  làm diễn viên hết, lấy ai làm khán giả?".

Chị Cao Thị Bấc,  con gái cụ Cao Kim Trạch, Chủ nhiệm câu lạc bộ chèo Hội phụ nữ nghe hỏi vậy, cười tít: "Ai thích lên sân khấu diễn cũng được. Nay diễn, mai lại làm khán giả. Người làng Khuốc có thể diễn chèo  bất cứ nơi đâu, ngay cả trên đồng ruộng. Ngày ra đồng, mải việc thì thôi. Tối, chân ướt chân ráo về tới nhà, hễ nghe tiếng trống giục là quên hết mệt mỏi, bỏ cả cơm tối. Chèo ngấm vào máu, vào thịt chúng tôi rồi. Ai không mê mẩn tiếng trống chèo thì không phải người  làng Khuốc".

Làng Khuốc không chỉ sản sinh ra các giọng hát hay mà còn có  đội ngũ tác giả không chuyên sáng tác kịch bản, đạo diễn khá vững vàng. Mỗi năm, đội ngũ này cho ra đời 3-5 kịch bản chèo. Nhiều vở mang tính thông tin ngắn gọn nhưng vẫn mang cốt cách chèo Khuốc.

Ông Hà Quang Ngạn (ảnh bên) đội trưởng đội chèo làng Khuốc cho biết: "Ðiều tôi đau đầu nhất là sáng tác những làn điệu mới phải phù hợp với đời sống hiện đại. Có vậy, chèo mới dễ đi vào đời sống, dễ thu hút lớp trẻ hơn".

Dự án "Khôi phục và bảo lưu nghệ thuật chèo cổ làng Khuốc, Phong Châu" do quỹ Ford tài trợ là niềm khích lệ và động viên người làng Khuốc. Ông Phạm Lương Thảng, bà Phạm Thị Riến là con nghệ nhân Phạm Văn Ðiền, Nghệ nhân Dân gian được Nhà nước phong tặng đợt đầu tiên, đứng ra tổ chức lớp học. Ông Thảng cho biết: "Với phương châm "Người làng Khuốc dạy chèo cho người Khuốc", 12 làn điệu cổ được cụ già từ 70 tuổi, tới cháu bé sáu tuổi tiếp thu rất nhanh".

Hằng năm, làng Khuốc có tới trên mười học sinh phổ thông thi đỗ vào  khoa chèo của các trường nghệ thuật. Trong các cuộc thi, hội diễn toàn quốc, nhiều học sinh đoạt huy chương các loại. Tới mùa tuyển sinh, các đoàn nghệ thuật trong cả nước lại đem những tài năng trẻ ấy đi đào luyện trở thành những nghệ sĩ chèo chuyên nghiệp. Nghe hỏi: "Ông không sợ mất người ư?", ông Hà Quang Ngạn trả lời ngay: "Tại sao lại mất? Chúng vẫn là con cháu làng Khuốc mà. Chúng tôi luôn tạo điều kiện để tài năng của các cháu phát triển. Trẻ con Khuốc đẻ ra đã được ông bà, bố mẹ ru bằng những làn điệu chèo, lớn lên vào sinh hoạt câu lạc bộ, bởi thế tài năng chèo làng Khuốc không bao giờ cạn".