Mặc dù đã có nhiều cố gắng trong việc tuyên truyền, giáo dục và rất nhiều tiến bộ trong việc chẩn đoán cũng như trong điều trị nhưng ngay tại các nước phát triển, chỉ có khoảng từ 50 đến 70% người bị tăng huyết áp được nhận biết, chẩn đoán; trong số này chỉ có một nửa số người được điều trị và trong số người được điều trị, không tới một nửa được điều trị đúng.
Theo khuyến cáo của Hội Tim mạch học Việt Nam, hầu hết các bệnh nhân tăng huyết áp cần ít nhất hai loại thuốc chống huyết áp và khoảng 30% bệnh nhân cần ba loại thuốc hay nhiều hơn. Một nửa số bệnh nhân bỏ điều trị trong vòng một năm sau chẩn đoán. Chỉ một nửa số bệnh nhân tuân thủ việc điều trị. Sự tuân thủ điều trị này bị ảnh hưởng rõ bởi sự chọn lựa thuốc, các bệnh kết hợp và sử dụng dịch vụ sức khỏe. Lý do thất bại bao gồm không phát hiện sớm bệnh tăng huyết áp, sự tuân thủ không hoàn toàn của bệnh nhân, thiếu hướng dẫn của thầy thuốc và thiếu những liệu pháp đầy đủ để kiểm soát huyết áp.
Hiện nay, việc tìm ra các loại thuốc mới có tác dụng hạ huyết áp tốt hơn nhằm cải thiện cơ bản bệnh lý tăng huyết áp đang được mọi người mong đợi. Nhưng trên thực tế, chỉ có một số ít thuốc được chứng minh làm giảm huyết áp hiệu quả, cho nên trong thời gian tới, để đạt được mục tiêu điều trị, người bệnh vẫn phải nhờ vào việc nhanh chóng sử dụng nhiều loại thuốc làm giảm huyết áp hiện có.
Có hai phương pháp điều trị tăng huyết áp được phổ biến rộng rãi là điều trị theo bậc thang và đơn trị liệu (dùng một thứ thuốc) nối tiếp. Ðiểm chính của cả hai phương pháp này là khởi đầu điều trị với liều trung bình, tiếp theo là đơn trị liệu liều cao, sau đó, lặp lại một loạt các đơn trị liệu với các nhóm thuốc khác nhau. Việc khởi đầu điều trị với một thứ thuốc đã được chứng minh không đủ hiệu quả cho số đông bệnh nhân tăng huyết áp. Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng, với đơn trị liệu, chỉ có khoảng 31% bệnh nhân đạt được mục tiêu điều trị. Các nghiên cứu này còn cho thấy, dùng một thứ thuốc với liều cao, cũng chỉ có một tỷ lệ thấp (20-50%) số bệnh nhân có thể bình thường hóa huyết áp.
Ðiều thường thấy trong việc dùng một thứ thuốc là hiếm khi đưa được huyết áp về mức bình thường và cũng thường bị ngừng thuốc sớm vì nhiều lý do khác nhau và bệnh nhân sẽ được thay thế bởi các thuốc giảm huyết áp khác.
Qua những nghiên cứu đa yếu tố, đúng phương pháp và đáng tin cậy đã chứng minh, với liều thuốc mỗi thành phần chỉ bằng một phần tư liều tối đa của đơn trị liệu đã làm giảm huyết áp mạnh mẽ hơn đơn trị liệu liều tối đa mỗi ngày. Bản chất cơ chế sinh bệnh của tăng huyết áp là đa yếu tố nên yêu cầu điều trị là phải phối hợp các thuốc làm hạ huyết áp bằng nhiều cơ chế khác nhau. Các nhà khoa học cho biết, trên thực tế, việc sử dụng nhiều cơ chế tác dụng vào nhiều mặt đã ngăn chặn hiệu quả cơ chế sinh bệnh học đa yếu tố của bệnh lý tăng huyết áp. Mặt khác, tỷ lệ các tác dụng phụ của thuốc sẽ giảm đi nhiều do liều thuốc thấp và do trung hòa các tác dụng phụ của các thành phần thuốc.
Nhiều chuyên gia có kinh nghiệm về điều trị tăng huyết áp đã đề nghị phương pháp khởi trị bệnh tăng huyết áp bằng thuốc phối hợp liều thấp thay cho phương pháp điều trị bậc thang hay đơn trị liệu nối tiếp. Mặc dù các cẩm nang hướng dẫn điều trị tăng huyết áp của các nhà khoa học nước ngoài thường có nhiều điểm bất đồng, nhưng các khuyến cáo mới nhất từ hai nơi này đã có một quan điểm thống nhất quan trọng là sử dụng điều trị phối hợp thuốc liều thấp ngay từ khi mức huyết áp cao hơn bình thường. Cả hai khuyến cáo từ hai châu lục đều thống nhất các thuốc phối hợp luôn luôn bao gồm một thuốc lợi tiểu và một thuốc khác.
Chiến lược này đã đưa đến sự cải thiện quan trọng trong việc điều trị bệnh tăng huyết áp là rút ngắn thời gian cần thiết để kiểm soát được huyết áp, giúp cải thiện sự hợp tác của bệnh nhân với phác đồ điều trị giảm tác dụng phụ, làm tăng niềm tin của bệnh nhân đối với bác sĩ điều trị. Bằng chứng cho thấy, việc hạn chế sử dụng điều trị phối hợp thuốc là một trong những lý do tại sao khắp nơi trên thế giới, tỷ lệ dân số tăng huyết áp được kiểm soát vẫn rất thấp.
Tỷ lệ bệnh nhân tăng huyết áp ngày càng tăng trên thế giới, cả ở các nước phát triển và đang phát triển, đã khiến nhiều người đặt ra câu hỏi: Liệu đây có phải là cái giá phải trả của xã hội phát triển? Nếu việc thay đổi lối sống đang là nguyên nhân của một số bệnh thời hiện đại, thì bệnh tăng huyết áp là một thí dụ điển hình. Nhiều thử nghiệm lâm sàng được báo cáo đã cho thấy việc điều chỉnh lối sống có tác dụng làm giảm huyết áp, tăng hiệu quả của thuốc trị huyết áp và làm giảm nguy cơ bị biến cố tim mạch. Vì vậy việc thực hiện lối sống lành mạnh là một tiêu chuẩn chính để phòng ngừa tăng huyết áp, là biện pháp đầu tiên và là một phần không thể thiếu trong khi điều trị bệnh.
Sau vài thập niên bàn luận, ngày nay, các hướng dẫn điều trị quốc tế đã khuyến cáo sử dụng phối hợp thuốc liều thấp ngay từ khi bắt đầu điều trị tăng huyết áp để thay thế phương pháp đơn trị liệu. Theo các kết quả đã được chứng minh, không những hạ huyết áp mạnh mẽ, giảm thiểu các tác dụng phụ đồng thời bảo vệ chống lại các tổn thương một cách tối ưu, chiến lược sử dụng phối hợp thuốc liều thấp được xem là chiến lược khởi trị tăng huyết áp mới mà không có thay thế nào có thể so sánh được.
TS BÙI NGUYÊN KIỂM
