Không công bằng, sai quy chế
Phải hơn ba tuần sau khi Bộ GD-ĐT tổ chức kỳ thi tuyển chọn học sinh vào đội tuyển quốc gia dự thi Olympic Toán quốc tế dành cho 47 học sinh đoạt giải cao trong kỳ thi học sinh giỏi Toán lớp 12 toàn quốc năm học 2004-2005, kết quả mới được công bố bằng văn bản 4360 nêu trên. Chiều 15/5 tại Hà Nội, người viết bài đã được chính Cục trưởng Cục Khảo thí và Kiểm định chất lượng giáo dục Nguyễn An Ninh cung cấp danh sách 6 học sinh sẽ dự Olympic Toán quốc tế 2005. Vì sao phải đợi quá lâu mới có văn bản 4360?
Đề thi tuyển chọn đội tuyển quốc gia dự thi Olympic Toán quốc tế năm 2005 có sáu bài, được tổ chức trong hai ngày 9 và 10-5. Một giảng viên khoa Toán - Tin Trường ĐH Khoa học tự nhiên TP Hồ Chí Minh - người đã có nhiều năm tham gia bồi dưỡng học sinh giỏi quốc gia môn Toán, cho biết: "Quy chế về đề thi ở cấp quốc gia và thi chọn đội tuyển quốc gia thi quốc tế rất nghiêm ngặt, được phổ biến rộng rãi cho các tỉnh, thành cả nước. Theo đó, đề thi phải là bài toán hoàn toàn mới, chưa được công bố ở đâu (kể cả các kỳ thi trong nước và quốc tế), mang tính sư phạm cao, có tác dụng phân loại tốt.
Năm nay cũng như thông lệ những năm trước, ba bài thi trong một ngày được ra theo thứ tự mức độ dễ (bài 1 và 4), trung bình (bài 2 và 5), khó (bài 3 và 6). Do yếu tố tâm lý sau khi thi ngày đầu nên bài 3 (bài khó nhất của ngày thi đầu) còn quan trọng hơn cả bài 6 vì thí sinh nào làm tốt bài này sẽ tự tin hơn, rất nhiều hy vọng được chọn vào đội tuyển. Bài 3 đề thi năm nay là một bài về phương trình hàm nhưng có cách giải "rất hẹp" và phải dùng đến phương pháp số học, vì vậy nếu thí sinh nào chưa được hướng dẫn trước thì chỉ riêng việc đi tìm cách giải đã tốn rất nhiều thời gian.
Sau ngày thi đầu, nhiều thí sinh đã râm ran biết được ít nhất là hai thầy giáo "luyện tủ" cho nhiều học sinh "thân cận" bài toán có tính quyết định này, không ít học sinh đã bị ức chế tâm lý, và chắc chắn có ảnh hưởng đến tâm lý thí sinh trong ngày thi còn lại. Đáng tiếc thay, bài 3 lại giống hoàn toàn bài 5 thi học sinh giỏi môn Toán lớp 12 năm học 2004-2005 của TP Hà Nội.
Nhiều thầy giáo cho rằng chỉ riêng việc này đã thể hiện sự không công bằng trong một kỳ thi tuyển chọn, vì một học sinh cật lực đi tìm phương pháp để giải một bài toán hoàn toàn mới sẽ bị thiệt thòi hơn những học sinh đã được "tiếp xúc" với đề trước đó.
Ngoài bài 3, còn có hai bài khác cũng vi phạm quy chế trên. Đó là bài 2 gần giống bài 6 kỳ thi chọn đội tuyển quốc gia dự thi Olympic Toán quốc tế năm 1997 (cũng do Bộ GD-ĐT ra đề - chỉ thay việc "tô màu" bằng việc "chọn ghế", 3 tham số thì còn 2 tham số); bài 5a giống bài 4 thi chọn đội tuyển quốc gia Hàn Quốc năm 2000, chỉ thay số p-1 bằng (p-1):2 nhưng cách giải thì hoàn toàn giống nhau.
Giải pháp "ít xấu nhất"
Giáo sư Văn Như Cương tỏ rõ thái độ: "Rõ ràng ban chọn đề đã làm sai quy chế, và như thế kết quả không thể đánh giá đúng khả năng của tất cả thí sinh. Làm sai quy chế, tại sao Bộ GD-ĐT không tìm một giải pháp khác thích hợp hơn mà lại dùng kết quả để chỉ gọi đúng sáu học sinh (đúng số lượng học sinh sẽ đi dự Olympic Toán quốc tế) điểm cao nhất tập huấn. Theo tôi, cần nới rộng thành phần tập huấn (khoảng 10 - 15 học sinh có điểm cao nhất), tiếp tục bồi dưỡng và sau đó có tuyển chọn lại thì hợp lý hơn".
Rõ ràng ban chọn đề đã làm sai quy chế, xử lý những người sai phạm là việc Bộ GD-ĐT phải làm. Tuy vậy, trong giới chuyên môn đã tỏ ra lo ngại vụ việc này cũng sẽ "chìm xuồng" như trường hợp rò rỉ đề thi trong kỳ thi học sinh giỏi quốc gia môn Toán lớp 12 năm học 1997-1998. Có thể việc sai quy chế rõ ràng lần này chính là hệ quả của việc xử lý không nghiêm trước đây bảy năm, và nguy hại nhất là tình trạng "học tủ" tiếp tục được phát triển, ngay cả những thí sinh chuẩn bị thi chọn vào đội tuyển quốc gia!
Rất nhiều ý kiến bất bình đã được tung lên mạng, trên các diễn đàn toán học ở trong nước lẫn ngoài nước. Trên trang web mathlinks chẳng hạn, ở phần dành riêng cho người Việt có cả những thông tin nêu đích danh các thầy giáo "dạy kèm" liên quan đến các "bài thi có vấn đề" đã nêu ở trên. Trong lúc kỳ thi quốc tế đã cận kề, hầu như ai cũng cho rằng đi tìm một giải pháp tốt nhất để tuyển chọn đúng đội tuyển "tâm phục khẩu phục" thì thật khó khăn, mà Bộ GD-ĐT phải nhanh chóng chọn một giải pháp "ít xấu nhất" trong tình huống đã xấu này.
Do việc chọn đề đã sai quy chế nên có không ít ý kiến cho rằng nên hủy bỏ kỳ thi để tổ chức thi lại, một số khác lại đề nghị tăng số lượng học sinh tập huấn nhưng ngại "tính pháp lý" cho đợt tuyển chọn sau cùng. Về việc này, GS Văn Như Cương - Hiệu trưởng Trường THPT dân lập Lương Thế Vinh (HN) và là giảng viên khoa Toán Trường ĐH Sư phạm Hà Nội, khẳng định quan điểm: "Nếu đặt ra tính pháp lý lúc này thì phải hủy bỏ cuộc thi, tổ chức thi lại. Còn bây giờ không kịp tổ chức lại thì phải tìm một giải pháp hợp lý hơn, như gọi thêm số lượng học sinh tập huấn, nhanh chóng đánh giá đúng đắn và tuyển chọn đợt sau cùng. Vấn đề là Bộ GD-ĐT cũng phải biết tuyển chọn "những người tuyển chọn" để bảo đảm được sự công bằng và vô tư, không còn những sự cố đáng tiếc như đã xảy ra trong năm 1998 và lần này".