Từ cây xóa đói giảm nghèo...
Tháng 11 hằng năm được xem là tháng cao điểm trong thu hoạch dong riềng của người dân vùng nguyên liệu như Nà Nhạn, Nà Tấu, Mường Phăng (huyện Điện Biên), và xã Pú Nhi (huyện Điện Biên Đông). Nà Nhạn là một trong những xã có tốc độ phát triển cây dong riềng rất nhanh. Chỉ tính riêng năm 2017, diện tích trồng dong riềng của xã đã lên đến 450 ha, sản lượng ước đạt khoảng 60 tấn/ha. Song, điệp khúc "được mùa, rớt giá" đã khiến dong riềng trở thành gánh nặng của không ít gia đình.
Chị Lường Thị Quyết, bản Lán Yên, xã Nà Tấu, huyện Điện Biên chỉ cho chúng tôi cả núi dong riềng chềnh ềnh giữa nhà buồn rầu nói: Năm trước được mùa, dong riềng bán được giá, nên năm nay gia đình quyết định trồng 1 ha, thu hoạch khoảng 9 - 10 tấn. Hiện giá bán chỉ từ 1.300 đến 1.500 đồng/kg, bằng một nửa năm trước mà cũng không có người mua. Cứ tưởng năm nay được mùa, bán được giá có thể dành tiền lo sửa nhà và mua sắm một vài vật dụng cho gia đình. Vậy mà bán hòa vốn là may.
Không riêng gì người dân xã Nà Nhạn gặp cảnh "được mùa, rớt giá" mà thời điểm này nhiều người tại xã Pú Nhi cũng chung cảnh ngộ. Xã Pú Nhi có 20 bản thì có tới 13 bản trồng cây dong riềng, tập trung nhiều nhất ở các bản: Háng Trợ A, Háng Trợ B, Háng Trợ C…
Theo đồng chí Mùa Chồng Dính, Chủ tịch UBND xã Pú Nhi: “Từ năm 2016 đến nay, cây dong riềng phát triển mạnh. Nhiều gia đình đã có thu nhập lên đến hàng trăm triệu đồng. Chỉ có điều việc trồng dong riềng hiện nay là tự phát, xã vẫn chưa chủ động để đưa dong riềng vào thành cây chủ lực vì còn vướng ở khâu tiêu thụ".
Đến những hệ lụy do thiếu quy hoạch sản xuất
Không thể phủ nhận lợi ích kinh tế từ trồng cây dong riềng mang lại, thế nhưng hệ lụy của nó như: nạn ô nhiễm môi trường từ các xưởng chế biến, nạn phá rừng để trồng dong riềng đang ngày càng phức tạp, buộc chính quyền phải vào cuộc và có biện pháp ngăn chặn quyết liệt.
Chỉ tính riêng đầu mùa khô 2016-2017, qua công tác nắm tình hình, Hạt kiểm lâm huyện Điện Biên, UBND xã Pá Khoang phát hiện người dân các bản Xôm 1, 2, 3 thuộc xã Pá Khoang tự ý phá rừng để trồng dong riềng. Đơn vị chức năng đã lập biên bản vi phạm hành chính và xử lý theo quy định của pháp luật với tổng số tiền phạt hơn 10 triệu đồng.
Theo ghi nhận của phóng viên, dọc tuyến quốc lộ 279 thuộc địa phận hai xã Nà Nhạn, Nà Tấu có 13 cơ sở thu mua, chế biến dong riềng. Tất cả các xưởng này đều nằm sát và xả thải thẳng xuống dòng suối Nậm Rốm. Anh Lường Văn Ngoan, người dân bản Nà Nọi 1, xã Nà Nhạn, huyện Điện Biên, không giấu nổi sự thất vọng cho chúng tôi biết: Trước đây nước sông Nậm Rốm rất trong, nhiều cá. Nhưng từ khi có các cơ sở chế biến dong riềng thì nước bị đổi mầu, hôi thối, cá không sống nổi, người dân rất khổ vì ô nhiễm, nhất là những ngày nắng và có gió.
Ông Quàng Văn Oan, người dân bản Nà Nọi 2 lại cho biết, tháng 11 là tháng cao điểm trong thu hoạch, chế biến dong riềng. Tuy nhiên, đây cũng là thời điểm người dân tập trung sản xuất lúa vụ đông xuân. Nguồn nước ô nhiễm, khiến người dân không chủ động được nước tưới, phải lấy nước tưới, nước sinh hoạt từ các khe núi rất xa, khiến cho chi phí sản xuất bị đội lên.
Đem những bất cập về hoạt động của các cơ sở chế biến dong riềng đang làm ô nhiễm nghiêm trọng môi trường và nguồn nước sông Nậm Rốm trao đổi với đồng chí Lê Văn Quý, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Điện Biên, chúng tôi được biết, tỉnh đã chỉ đạo các cơ quan chức năng thành lập các đoàn kiểm tra, xử phạt các cơ sở vi phạm. Đồng thời yêu cầu các cơ sở đào ao chứa chất thải và nước thải, nhưng do làm ao nhỏ, lượng nước thải vẫn tràn ra sông, suối. Do đó, thời gian tới tỉnh sẽ chỉ đạo các cơ quan bảo vệ môi trường, lực lượng cảnh sát môi trường xử lý dứt điểm tình trạng này.
Cần một quy hoạch “đến nơi đến chốn”
Tình trạng ô nhiễm môi trường sống, môi trường nước từ các cơ sở chế biến dong riềng đã và đang là mối đe dọa nghiêm trọng đến sức khỏe của người dân. Nhưng để hạn chế, thậm chí ngăn chặn hoàn toàn tình trạng nêu trên hiện vẫn là bài toán khó đối với chính quyền các cấp. Theo đồng chí Quàng Văn Sơn, Chủ tịch UBND xã Nà Nhạn, huyện Điện Biên, tính đến thời điểm hiện nay, chính quyền đã yêu cầu các cơ sở sản xuất ký cam kết, không xả trực tiếp nước thải, bã thải ra môi trường, nếu phát hiện sẽ bị xử phạt. Tuy nhiên, khi được hỏi có hay không việc đóng cửa các cơ sở sản xuất gây ô nhiễm môi trường, hoặc dành quỹ đất để dồn các cơ sở sản xuất ra xa khu dân cư, thì hầu hết các xã đều cho biết vẫn chưa tính đến việc này. Bởi đóng cửa không cho sản xuất, đồng nghĩa với việc rất nhiều người dân sẽ không có việc làm, mất nguồn thu nhập, dong riềng sau thu hoạch không có đầu ra.
Cấp xã đã vậy, còn cấp tỉnh thì dường như cũng “lực bất tòng tâm”. Trung tá Nguyễn Tuấn Bắc, Phó trưởng Phòng Cảnh sát môi trường, Công an tỉnh Điện Biên cho biết: Từ đầu năm đến nay, Phòng Cảnh sát môi trường đã phối hợp với các xã mời các hộ dân đến để tuyên truyền biện pháp xử lý nước thải. Tham mưu cho UBND xã có văn bản kiến nghị các sở, ngành liên quan hỗ trợ người dân xây dựng hệ thống xử lý nước thải, cũng như quy hoạch vùng trồng, vùng sản xuất tập trung phù hợp với địa bàn. Tuy nhiên, tình trạng xả thải vẫn tiếp tục diễn ra do việc xử phạt chưa đủ mạnh. Bên cạnh đó chế tài xử phạt yêu cầu phải căn cứ theo quy định của pháp luật, nghị định xử phạt vi phạm hành chính với mức xả thải, hàm lượng xả thải vượt quá quy định ra môi trường, xử lý theo kết quả phân tích mẫu nước thải, lưu lượng xả thải. Để xử lý dứt điểm thì riêng lực lượng công an không thể làm hết mà phải có sự vào cuộc của các sở, ngành liên quan…
Do sự lúng túng của chính quyền trong công tác quy hoạch và phát triển sản xuất cây dong riềng, mà nhiều chủ cơ sở đã bất chấp các quy định của pháp luật về bảo vệ môi trường, vẫn ngang nhiên xả thải ra sông, suối, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến môi trường và đời sống của nhân dân. Hiện nay, những bệnh về mắt, bệnh ngoài da đang diễn biến khó lường tại các vùng trồng và chế biến dong riềng. “Không đánh đổi môi trường lấy phát triển kinh tế” - đây là quan điểm nhất quán của Đảng và Nhà nước ta hiện nay. Để dong riềng trở thành cây xóa đói, giảm nghèo, hơn lúc nào hết cần nâng cao ý thức, trách nhiệm của người dân và chủ các cơ sở sản xuất trong bảo vệ môi trường sống và sự vào cuộc quyết liệt của cả hệ thống chính trị xã hội của tỉnh Điện Biên.
