Bảo tồn Đàn Xã Tắc như thế nào?

NDĐT – TS Nguyễn Hồng Kiên, Viện Khảo cổ, người phụ trách công trình khảo cổ Đàn Xã Tắc cung cấp thêm những thông tin về di tích Đàn Xã Tắc, đồng thời đưa ra câu hỏi về phương án bảo tồn khi xây cầu vượt qua đây để các học giả cho ý kiến tại buổi tọa đàm sáng 8-5.

Thứ Tư, ngày 08/05/2013 - 12:01

Phối cảnh cầu vượt đi qua khu vực Đàn Xã Tắc.

Những vết tích của đàn tế trời đất

TS sử học Nguyễn Hồng Kiên cho biết, những cuộc khai quật khảo cổ tại các hố thám sát trong thời gian qua là những minh chứng đầy đủ cho một công trình tế trời đất quan trọng của cha ông ta thời Lý, Trần và thời Lê, trước khi nhà Nguyễn dời kinh đô về Huế và xây dựng đàn tế khác mang tên Nam Giao.

TS sử học Nguyễn Hồng Kiên cho biết, khi có chủ trương mở đường vành đai 1, UBND Hà Nội đã mời Viện Khảo cổ học khai quật, để giúp xác định có hay không di tích đàn Xã Tắc ở khu vực con đường sẽ đi qua, để có hướng xử lý phù hợp. Từ các tháng 4, 5, 6-2006, cán bộ Ban quản lý di tích và danh thắng Hà Nội và Viện Khảo cổ học đã đi khảo sát chuẩn bị cho việc thám sát và khai quật khảo cổ nhằm tìm vết tích đàn Xã Tắc ở khu vực ngõ Xã Đàn, phường Nam Đồng, quận Đống Đa, Hà Nội.

Cuộc khai quật khảo cổ này được thực hiện dựa trên những hiểu biết có được từ năm 2004 và sáu tháng trời nghiên cứu.

Công trình khai quật khảo cổ bắt đầu từ 30-10 đến 25-11-2006, với ba hố thám sát, khai quật khảo cổ học có tổng diện tích 100m2, đã xác định được dấu tích của đàn tế Xã Tắc tại khu vực này. Tiếp đó, từ ngày 6 đến 25-12-2006, ba hố khai quật với tổng diện tích là 800m2, đã khẳng định khu vực này là di tích đàn tế Xã Tắc của kinh đô Thăng Long các thời Lý - Trần - Lê.

Ông Nguyễn Hồng Kiên cũng cho hay, từ năm 2006, khi khai quật khảo cổ Đàn Xã Tắc, các cán bộ khảo cổ đã phát hiện các trục đường linh đạo của Đàn ứng với thời Lý, Trần và thời Lê. Linh đạo thời Lý trong các hố khai quật có bề ngang khoảng hơn 1m. Linh đạo thời Trần gần như trùng với linh đạo thời Lý, nhưng bề ngang hẹp hơn, chưa tới 1m, và cao hơn 25cm, có chôn thêm gạch để chống trượt đất. Linh đạo thời Lê lệch so với linh đạo thời Lý và có gạch hai bên. Linh đạo là đặc trưng lớn nhất của đàn tế trời đất, dù ở triều đại nào.

Tại khu vực khảo cổ, cũng phát hiện những dấu tích của lễ tế cầu lúa thời Lý.

Với những hiện vật tạm thời tìm thấy, đại diện cho nhiều tầng văn hóa và lịch sử, di tích khảo cổ học Đàn Xã Tắc đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch xếp hạng là Di tích lịch sử quốc gia ngày 7-12-2007

Bảo tồn như thế nào?

Cũng theo TS Nguyễn Hồng Kiên, khu vực đảo giao thông nơi đặt phiến đá ghi tên di tích hiện nay ở ngã năm Kim Liên – Xã Đàn – Nguyễn Lương Bằng không phải là vị trí của các hố thám sát. Vì thế, mặc dù bản thiết kế cầu vượt đưa ra cho thấy cầu chỉ chờm lên mép đàn khoảng 1,5m là không đúng, mà toàn bộ cây cầu nằm trọn vẹn bên trên vị trí của ba hố thám sát hồi 2006. Ba hố thám sát này chỉ là một phần đã phát lộ của Đàn Xã Tắc, và khu vực chung quanh còn chưa được đào.

Câu hỏi đặt ra là có nên xây cầu vượt đi qua di tích này hay không, khi cây cầu là một phần quan trọng của dự án đường vành đai 1 với số tiền tới gần 2.000 tỷ đồng vốn đầu tư. Nếu không xây cầu thì sẽ xoay con đường như thế nào, còn nếu xây thì sẽ di dời vị trí của cầu ra sao…

Các học giả, các nhà nghiên cứu lịch sử, văn hóa đã đưa ra nhiều ý kiến chung quanh vấn đề này.

Nhà sử học Bùi Thiết cho rằng, Đàn Xã Tắc hiện nay không còn nhiều dấu tích cụ thể mà chỉ là một đống đất, nhưng về mặt ý nghĩa là rất lớn. Theo ông Bùi Thiết, hiện nay không phải chúng ta bàn cho khoa học, mà là bàn bạc cho sự ứng dụng. Bảo vệ Đàn Xã Tắc không chỉ ở phần di tích dưới đất, mà còn bao gồm cả phần không gian phía trên. Bất kỳ vi phạm nào xảy ra trong không gian của Đàn Xã Tắc đều làm mất đi sự linh thiêng.

Nhà nghiên cứu Vũ Thế Khanh đưa ra ý kiến: Về mặt khoa học, di tích Đàn Xã Tắc đã được Nhà nước công nhận, cho nên đương nhiên phải bảo tồn, và tiếp tục nghiên cứu. Về mặt pháp lý, căn cứ vào tư liệu, hiện nay chúng ta đang vi phạm di tích, hệ thống đường ống, hố ga, thậm chí cả bể phốt của khu dân cư đang nằm trên toàn bộ nội đàn, bởi Đàn Xã Tắc có diện tích rất rộng, giới hạn từ Đê La Thành, Khâm Thiên, Xã Đàn, Kim Liên. Ông Vũ Thế Khanh cũng đưa ra ý tưởng nâng Đàn Xã Tắc lên cao, và cây cầu chạy qua bên dưới, tuy nhiên tính khả thi của ý tưởng này cũng còn phải xem xét.

Nhà nghiên cứu Nguyễn Hùng Vĩ (ĐH Khoa học Xã hội và Nhân văn) cho rằng, di tích đến đâu, chúng ta tìm cách bảo tồn đến đó, và nên bảo tồn Đàn Xã Tắc với tư cách là một di chỉ khảo cổ học.

Đáng chú ý, đại diện của ngành giao thông, ông Bùi Danh Liên, Chủ tịch Hiệp hội Giao thông vận tải Hà Nội cũng có mặt và đóng góp ý kiến. Ông Liên cho rằng, Đàn Xã Tắc đã được công nhận là di tích thì đương nhiên phải được bảo vệ, còn những phần chưa “tính” được, cần có giải pháp để tìm hiểu thêm.

Ông Liên cũng đề nghị các nhà khoa học không nên đứng ở hai cực khác nhau mà nên cùng nhau đưa ra ý kiến, giải pháp, và cũng không nên đưa ra công luận những phát ngôn gây ảnh hưởng tới công chúng như “mất đàn là mất nước” hay “chúng ta cho xe chạy trên đầu tổ tiên”…

Giữ quan điểm “trung dung”, nhà nghiên cứu Nguyễn Văn Hảo, nguyên cán bộ Viện Khảo cổ cho rằng, trong quá trình phát triển, luôn luôn xảy ra những mâu thuẫn giữa bảo tồn và phát triển, cho nên cần phải giải quyết hài hòa. Cụ thể, chúng ta nên khoanh vùng, không cho các công trình xây dựng xâm phạm vào di tích, phải có thái độ cầu thị đối với di tích. Đối với một số di tích, cần phải khai quật và bảo tồn nguyên vẹn, nhưng cũng có những di tích chỉ cần bảo tồn bằng hiện vật. Về Đàn Xã Tắc, ông Hảo đề nghị nên đào thêm một số hố thăm dò nhỏ ở các vị trí chân cầu để xác định trụ cầu có bị vào di tích hay không, đồng thời dựng bia đá ở một nơi thích hợp để góp phần giáo dục lớp trẻ và giúp cho mọi người có điều kiện đến đây tìm hiểu.