Băn khoăn hộ kinh doanh không được vay vốn?

Lo lắng khó tiếp cận vốn

Từ trước đến nay, trong hợp đồng tín dụng của NH, hộ kinh doanh vẫn được đứng tên vay vốn. Thế nhưng từ ngày 15-3 tới đây, theo quy định tại Thông tư số 39/2016 do Ngân hàng Nhà nước (NHNN) ban hành, chủ thể bên vay sẽ không còn là hộ kinh doanh nữa mà phải là một hay nhiều cá nhân đại diện cho hộ kinh doanh; hoặc một pháp nhân - tức là hộ kinh doanh đó chuyển đổi thành doanh nghiệp (DN).

Chị Hoàng Ngọc Thanh, một tiểu thương chuyên kinh doanh hàng khô tại chợ Ðồng Xuân (Hà Nội) vốn là khách hàng quen thuộc của một Ngân hàng thương mại (NHTM) cổ phần từ nhiều năm nay. Nhu cầu vốn của chị thường tập trung tăng cao vào thời điểm quý III hằng năm nhằm chuẩn bị hàng hóa phục vụ Tết cổ truyền. Mới đây nhất, căn cứ thực tế và nhu cầu vay, trong năm 2016, NH đã đến tận nơi thẩm định cửa hàng và cấp cho chị khoản vay 300 triệu đồng và được trả góp trong vòng hai năm. Tuy nhiên, trước những thông tin về việc những hộ kinh doanh sắp tới sẽ không được làm chủ thể ký vay vốn, chị Thanh cũng như nhiều hộ tiểu thương, hộ gia đình kinh doanh nhỏ lẻ không khỏi lo lắng: "Trước những thông tin như vậy, tôi có xem lại hợp đồng vay vốn của mình thì thấy đúng là NH đang cho tôi vay với bên vay là hộ kinh doanh và tôi là người đại diện hộ đứng tên. Không rõ việc thay đổi theo quy định mới có ảnh hưởng tới việc vay vốn của chúng tôi hay không, tôi đã liên hệ với cán bộ tín dụng NH thì được biết chỉ là những thay đổi về thủ tục, không ảnh hưởng gì đến việc vay vốn và lãi suất, thời gian trả nợ,… và NH sẽ hướng dẫn cụ thể sau. Tôi cũng yên tâm phần nào nhưng cũng mong các nhà quản lý giải thích rõ hơn để có sự thống nhất chung" - chị Thanh đề xuất.

Cũng giống chị Thanh, anh Phạm Hồng Thịnh (Hà Nội) mở một cửa hàng nhỏ để kinh doanh từ nhiều năm nay. Với quy mô buôn bán nhỏ, anh Thịnh cũng tỏ ra lo ngại khi biết thông tin thời gian tới, để vay được vốn NH thì anh nên chuyển đổi mô hình kinh doanh từ hộ gia đình thành DN. "Nếu để vay NH mà phải làm như vậy thì quá khó khăn vì thực tế, thành lập một DN cần rất nhiều thủ tục. Chưa kể, vấn đề sổ sách, kế toán,… phức tạp, đòi hỏi phải thuê thêm người" - anh Thịnh lo ngại.

Ðiều chỉnh làm rõ thuật ngữ, khái niệm

Có thể thấy, không ít người đang hiểu rằng: Ðối với các hộ kinh doanh, hộ gia đình, tổ hợp tác hoặc các tổ chức khác không có tư cách pháp nhân, muốn vay vốn để kinh doanh thì buộc phải thành lập DN hoặc vay với tư cách cá nhân. Và điều này sẽ dẫn đến khó khăn trong tiếp cận vốn NH.

Giải thích rõ hơn quy định này, Vụ trưởng Pháp chế (NHNN) Ðoàn Thái Sơn cho biết: Bộ luật Dân sự năm 2015 đã quy định rõ các chủ thể tham gia bao gồm cả các quan hệ vay vốn như quan hệ với NH chỉ bao gồm cá nhân, pháp nhân. Quy định này rất khác so với Bộ luật Dân sự trước đây bao gồm cả các hộ gia đình, hộ kinh doanh. Do vậy, để phù hợp với luật, NHNN đã bổ sung một số quy định mới tại Thông tư 39, trong đó có quy định hộ kinh doanh sẽ không đủ tư cách chủ thể tham gia vay vốn NH. "Việc tổ chức tín dụng (TCTD) tiếp tục ký hợp đồng cho vay với hộ kinh doanh và các tổ chức khác không có tư cách pháp nhân sẽ tiềm ẩn rủi ro cho TCTD, vì có thể bị tuyên vô hiệu hợp đồng do bên vay không đủ tư cách chủ thể. Quy định như vậy thì về mặt nguyên tắc, hệ thống NH vẫn bảo đảm nguồn vốn tín dụng cho các nhu cầu kinh doanh của chính cá nhân đó" - đại diện lãnh đạo NHNN nêu rõ.

Ngoài ra, đối với những thắc mắc về việc thay đổi theo quy định như vậy sẽ ảnh hưởng thế nào đến quyền lợi của người vay, Vụ trưởng Ðoàn Thái Sơn cũng khẳng định: Về tổng thể sẽ không có bất kỳ một thay đổi lớn nào vì nguyên tắc của hoạt động NH là lãi suất cho vay không chỉ phụ thuộc vào tư cách người vay vốn mà thông thường phụ thuộc vào mục đích vay vốn (mục đích kinh doanh hay tiêu dùng); hoặc chi phí vốn đầu vào của các TCTD cũng như mức độ rủi ro của dự án vay vốn. Do vậy, NH không phân biệt lãi suất do thay đổi tư cách chủ thể vay.

Ðồng quan điểm, Giám đốc Công ty Luật Basico, luật sư Trương Thanh Ðức cũng cho rằng: Theo quy định từ trước đến nay của NH chỉ có hai trường hợp vay chính là cho vay kinh doanh và cho vay tiêu dùng. Với DN thường là cho vay kinh doanh, còn cá nhân thì có thể là kinh doanh, có thể là tiêu dùng. Nếu cho vay tiêu dùng thì đã có cơ chế riêng. Còn nếu hộ cá nhân kinh doanh thì đương nhiên vẫn thực hiện theo những quy định về điều kiện kinh doanh, uy tín, khả năng trả nợ, tài sản bảo đảm, cho nên việc thực hiện Thông tư 39 sẽ không ảnh hưởng đến lãi suất, hay khả năng vay vốn, hoặc yêu cầu về sản xuất, kinh doanh.

Cũng liên quan việc thay đổi về chủ thể trong hợp đồng vay vốn, luật sư Trương Thanh Ðức cho biết thêm: Trước đây, pháp luật quy định rất nhiều loại chủ thể giao dịch: Ngoài cá nhân, pháp nhân còn có hộ gia đình, hộ kinh doanh, HTX, doanh nghiệp tư nhân. Hiện nay, Bộ luật Dân sự năm 2015 chỉ thừa nhận hai chủ thể là cá nhân và pháp nhân. Nhưng như thế không có nghĩa những đối tượng nêu trên biến mất mà được ghi nhận trong các luật khác như Luật Ðất đai, Luật DN, Luật HTX. "Tuy nhiên, về mặt pháp lý, về trách nhiệm, tư cách thì chủ thể không thể là một tổ, một nhóm mà phải là một hoặc một số cá nhân nằm trong tổ hoặc hộ kinh doanh đấy", luật sư Ðức khẳng định. Do đó, những quy định của Thông tư 39 chỉ là thay đổi nhằm chuẩn hóa về mặt pháp lý để đúng quy định của Bộ luật Dân sự năm 2015 và phù hợp thông lệ chung của quốc tế. Còn bản chất về kinh doanh, về giao dịch, lợi ích của các bên nhìn chung không bị ảnh hưởng. Có chăng điểm mới là từ nay, hộ gia đình, hộ kinh doanh sẽ giao dịch với tư cách của một hoặc một số cá nhân, chứ chủ hộ không còn đương nhiên đại diện cho hộ kinh doanh như trước đây.

Theo số liệu chưa đầy đủ từ Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), hiện cả nước có khoảng 5,6 triệu hộ kinh doanh. Ðây đang là đối tượng được nhiều NH "nhắm" tới bởi không ít NH xác định phân khúc này vẫn là một thị trường đầy tiềm năng. Nhiều NH đã và đang triển khai nhiều gói dịch vụ, sản phẩm hướng tới các đối tượng tiềm năng này như ưu đãi cho vay tiểu thương, ưu đãi cho vay hộ kinh doanh,… Những thay đổi mới dù được nhiều ý kiến phân tích cho rằng chỉ là thay đổi "vỏ bề ngoài" còn bản chất không thay đổi, nhưng rõ ràng nó cũng có tác động nhất định tới tâm lý vay vốn của các đối tượng được điều chỉnh này. Thông tin từ NHNN cho biết, để triển khai thực hiện Thông tư 39 có hiệu lực từ giữa tháng 3 tới, ngay trong tháng 2 này, NHNN sẽ tập huấn để phổ biến đến các NHTM, trong đó có nội dung hướng dẫn các chủ thể vay vốn, từ đó, các vướng mắc sẽ được hướng dẫn, giải đáp cho từng TCTD.