Bài học từ cơn bão số 1

Tại cuộc họp đánh giá, rút kinh nghiệm phòng, chống và khắc phục hậu quả cơn bão số 1, Phó Thủ tướng Thường trực Nguyễn Tấn Dũng nêu rõ: Ðây là cơn bão mạnh, đồng bào bị nạn quá xa (vùng đảo Ðông Sa); tàu đánh cá của ngư dân nhỏ chỉ chịu được bão cấp 6, nhưng bão đến cấp 12, Ðảng và Chính phủ, nhân dân đã làm hết sức mình để tìm kiếm cứu hộ người bị nạn. Ðồng thời được sự giúp đỡ kịp thời và có hiệu quả của Trung Quốc và vùng lãnh thổ Ðài Loan trong việc tìm kiếm người bị nạn. Nhưng cần rút kinh nghiệm một cách nghiêm túc ở các khâu phục vụ cho chương trình đánh bắt hải sản xa bờ. Qua đó, các cấp, các ngành khẩn trương khắc phục những thiếu sót, yếu kém, bảo đảm an toàn cho các ngư dân khai thác hải sản ở những vùng biển xa.

Những khó khăn mất mát do cơn bão số 1 gây ra là to lớn mà khó có thể khắc phục được trong một sớm, một chiều. Các vị lãnh đạo Ðảng, Nhà nước, Quốc hội đã gửi thư, điện thăm hỏi, chia buồn đến các gia đình có thân nhân bị nạn và chỉ đạo các bộ, ngành liên quan, UBND các tỉnh, thành phố làm tốt công tác cứu hộ, cứu nạn và hỗ trợ gia đình người bị nạn vượt qua đau thương, nhanh chóng ổn định cuộc sống.

Ngay sau cơn bão, các đoàn công tác của lãnh đạo Ðảng, Nhà nước, Chính phủ, cùng nhiều đoàn đại biểu các bộ, ngành, đoàn thể trung ương, các tỉnh, thành phố, các tổ chức nhân đạo từ thiện và những tấm lòng hảo tâm trong cả nước, đã đến thăm hỏi, tặng quà, gửi tiền để giúp đỡ, sẻ chia những đau thương, mất mát mà nhân dân ba tỉnh, thành phố miền trung phải gánh chịu.

Ðể tìm hiểu nguyên nhân dẫn đến thiệt hại, chúng tôi tìm gặp một số ngư dân may mắn sống sót trở về và họ đều chung nhận xét: Giá như công tác dự báo sớm hơn, nhất là khi bão đổi hướng đột ngột, thì họ đã kịp thời phòng, tránh và sẽ hạn chế được thiệt hại do cơn bão gây ra.

Anh Lê Thanh Tân và anh Võ Văn Năm, quê ở thôn Tân An, xã Nghĩa An, huyện Tư Nghĩa (Quảng Ngãi) đi trên tàu QNg 2726 bị chìm được cứu vớt trở về nhớ lại: Ðoàn tàu đánh bắt xa bờ của Quảng Ngãi đi hơn một tháng chuẩn bị quay về thì nhận được tin bão xa. Anh em chúng tôi có người đi nghề câu khơi hơn 20 năm nên rất tự tin trong việc tránh bão. Khi nghe bản tin của Ðài Tiếng nói Việt Nam thông báo bão đi hướng tây - tây bắc, đoàn tàu vừa tránh bão quay ra được một ngày, thì nhận được tin bão chuyển hướng lên phía bắc, cho nên không kịp quay trở lại và gặp nạn.

Thuyền trưởng tàu QNg 99279 Lê Ðình Trung, quê ở Nghĩa An, Tư Nghĩa (Quảng Ngãi) cho biết: Nguyên nhân gây chủ yếu là do dự báo không kịp thời, nhất là sự thay đổi đột ngột hướng đi của bão. Tàu chúng tôi vừa tránh bão và ra khơi một ngày thì nghe tin bão đổi hướng. Lúc đó thì đã quá muộn...

Trong cơn bão số 1, Quảng Nam là địa phương có số người chết và mất tích rất lớn, bởi phần lớn ngư dân ở đây đều đi bạn cho các chủ tàu ở Ðà Nẵng. Ðến nay trên địa bàn tỉnh vẫn còn 144 ngư dân mất tích, trong đó riêng xã Bình Minh, huyện Thăng Bình có 100 người.

Ðại tá Trịnh Hoàng Hiệp, Phó Chỉ huy trưởng Bộ đội Biên phòng Quảng Nam cho biết: Nhiều ngư dân thoát nạn trở về họ đều cho rằng, khi bão số 1 vào Biển Ðông và đi theo hướng tây-tây bắc nên chủ quan cho rằng khu vực đang đánh bắt (đông-bắc đảo Hoàng Sa, cách tâm bão 3-4 độ) sẽ ít ảnh hưởng bởi bão. Khi bão bất ngờ chuyển hướng lên hướng bắc đúng vào khu vực tránh bão, thì đã trở tay không kịp. Một số tàu chạy về Ðài Loan để tránh, nhưng neo đậu ở vị trí không thuận lợi, cho nên bị bão đánh chìm. Ngoài ra, chi phí cho mỗi chuyến đi đánh bắt xa bờ khá lớn (khoảng 120 triệu đồng/chuyến), cho nên khi nghe tin bão, ngư dân cố bám ngư trường để khai thác, giảm chi phí xăng, dầu.

Có thể khẳng định rằng, bão số 1 là cơn bão mạnh, hướng đi phức tạp và diễn ra trong mùa hè. Nhiều ngư dân cho rằng vào mùa này rất hiếm khi có bão ở miền trung và đây là cơn bão thứ hai đổ bộ vào miền trung sau 17 năm, kể từ năm 1989. Qua cơn bão, công tác tìm kiếm cứu hộ, cứu nạn trên biển, nhất là ở những vùng biển xa đất liền hàng nghìn km cũng đặt ra nhiều vấn đề cần quan tâm. Nhiều ngư dân phản ánh, ngay sau khi bão tan, công tác cứu hộ, cứu nạn chủ yếu là ngư dân tự cứu nhau. Một số tàu công suất lớn chạy nhanh đã thoát ra ngoài tâm bão và một số tàu không bị chìm đã tìm cách cứu nạn cho những tàu công suất nhỏ hơn bị bão đánh chìm, trong khi đó các ngư dân cũng chưa được tập huấn kỹ thuật và trang thiết bị cứu hộ trên tàu cũng còn thô sơ lạc hậu.

Theo Trung tâm phối hợp tìm kiếm cứu nạn hàng hải khu vực 2 đóng tại Ðà Nẵng, trung tâm chỉ có ba tàu, trong đó có một tàu lớn, nhưng cũng chỉ chạy được 500 hải lý là hết nhiên liệu. Như vậy, tàu này chỉ ra được khoảng 250 hải lý lại phải quay về. Trung tâm cũng đã nhiều lần kiến nghị với các cơ quan chức năng để đề nghị Chính phủ sớm ký với các nước trong khu vực Công ước SAR 79 (về tìm kiếm cứu nạn trên biển) để khi xảy ra tai nạn gần khu vực mỗi nước thì công tác cứu hộ được kịp thời hơn, song đến nay vẫn chưa thực hiện được.

Còn ngành thủy sản cũng như Ban chỉ huy PCLB và tìm kiếm cứu nạn TP Ðà Nẵng thì cho rằng, do vùng ngư dân gặp nạn xa đất liền (hơn 1.000 km), nên công tác cứu hộ của Ðà Nẵng  bất lực. Hiện nay, các tàu đều có trang bị hệ thống thông tin liên lạc bằng máy ICOM, song phần lớn chỉ liên lạc một chiều từ đất liền qua các đồn biên phòng đến các tàu, còn ngược lại, nếu tàu nào liên lạc thì biết được địa điểm hoạt động cụ thể của các tàu. Bên cạnh đó, hiện nay chúng ta còn thiếu hệ thống thông tin địa lý (GIS) nên khó kiểm soát hoạt động của ngư dân trên biển, nhất là ở những vùng biển xa đất liền hàng nghìn km. Do vậy khi có bão xuất hiện tại Biển Ðông hoặc gặp nạn, các tàu báo về thường không tập trung về một đầu mối nên ngành thủy sản gặp khó khăn trong xử lý thông tin.

Cơn bão số 1 hình thành ở vùng biển phía đông Philippines với cường độ mạnh, trên cấp 12, ngày 12-5, tiến vào Biển Ðông. Một số trung tâm dự báo quốc tế đã dự báo sớm khả năng bão số 1 sẽ đổi hướng lên phía bắc. Còn Trung tâm dự báo Khí tượng - Thủy văn T.Ư (TTDBKTTV T.Ư) đến ngày 15-5, khi bão chuyển hướng lên phía bắc thì mới phát bản tin dự báo. Nếu dự báo sớm hơn, thì các ngư dân có thể tìm được cách tránh bão, giảm nhẹ được những thiệt hại về người và tài sản. Một số cán bộ của TTDBKTTVT.Ư cho rằng: Công tác dự báo về cơn bão số 1 tuân thủ quy chế dự báo áp thấp nhiệt đới, bão, lũ. Nhưng, quy chế này do ngành khí tượng - thủy văn đề xuất và rõ ràng nó đã lạc hậu, thì phải đề nghị sửa đổi, bổ sung cho phù hợp. Bão đến Biển Ðông là "bão xa", nhưng đối với những ngư dân đánh cá ở vùng biển xa - đó là bão "khẩn cấp". Quy chế không cấm việc đưa ra sớm các dự báo của các trung tâm dự báo quốc tế về khả năng cơn bão số 1 sẽ chuyển hướng lên phía bắc nhiều hơn là theo hướng tây và cũng theo quy luật phổ biến các cơn bão sớm thường không đổ bộ vào Việt Nam, mà thường đổi hướng quặt lên phía bắc.

TTDBKTTVT.Ư thừa nhận: "Mặc dù có tham khảo thông tin dự báo bão sẽ chuyển hướng bắc, nhưng đối với Việt Nam, việc bảo đảm an toàn cho khu vực ven biển và vùng đất liền là mối quan tâm đặc biệt trong dự báo bão Biển Ðông. Hơn thế, nếu bão số 1 tiếp tục di chuyển theo hướng tây thì chỉ thêm 12 giờ nữa, rìa phía tây của bão sẽ vào bờ biển Trung Bộ nước ta. Trong khi đó, trung tâm thiếu thông tin về việc ngư dân đánh bắt cá ở phía bắc, giáp với Trung Quốc rất lớn".

Chương trình "Ðánh bắt xa bờ" đã triển khai thực hiện gần 10 năm, nhưng công tác chỉ đạo PCLB chỉ chú trọng đất liền và vùng ven bờ. Ðiều đó cho thấy một khiếm khuyết lớn là thực hiện Chương trình đánh bắt xa bờ chưa gắn liền với việc bảo đảm an toàn, hiệu quả và bền vững.

Vấn đề cứu nạn, Trung tướng Nguyễn Ðức Soát, Phó Chủ tịch thường trực UBQG tìm kiếm cứu nạn, Phó Trưởng ban Chỉ đạo PCLBT.Ư cho biết: Cái khó nhất trong việc tìm kiếm cứu nạn (TKCN) là phải biết ngư dân đang ở đâu trên biển để hướng dẫn họ tránh bão hoặc tổ chức tìm kiếm, cứu nạn.

 Trong cơn bão số 1 vừa qua, UBQG tìm kiếm cứu nạn khi nhận được thông tin những tàu đánh của ngư dân các tỉnh miền trung khai thác hải sản bị nạn thì đã quá chậm so với yêu cầu của công tác tìm kiếm cứu nạn.

Tuy nhiên, UBQG tìm kiếm cứu nạn đã phối hợp kịp thời với Cục lãnh sự Bộ Ngoại giao ra Công hàm gửi Ðại sứ quán Trung Quốc và Văn phòng Kinh tế - Văn hóa Ðài Bắc tại Việt Nam đề nghị hỗ trợ, tìm kiếm cứu nạn ngư dân Việt Nam. Nhưng vấn đề cần rút kinh nghiệm nghiêm túc là ngư dân của ta bị nạn ở đảo Ðông Sa (Ðài Loan) nhưng việc xử lý thông tin chậm cho nên đến ngày 19-5 mới có thông tin nhờ Ðài Loan giúp TKCN, nếu sớm hơn chắc là sẽ giảm được thiệt hại về người và tài sản.

Theo Trung tướng Nguyễn Ðức Soát, lực lượng tàu cứu nạn của ta còn ít về số lượng và kích cỡ còn quá nhỏ, chưa đáp ứng được yêu cầu cứu nạn ở vùng biển xa hàng nghìn km. Các tàu này chỉ chạy được khoảng 1.200 km là hết nhiên liệu. Vấn đề trước mắt là phải nhanh chóng trang bị thêm các phương tiện cứu nạn trên biển, kể cả vùng biển xa. UBQG tìm kiếm cứu nạn đang đề nghị đóng ngay một tàu dài 61 m, có thể chở máy bay lên thẳng để đi được xa hơn và tìm kiếm cứu nạn trên biển đạt hiệu quả cao hơn. Cần sớm ban hành Quy chế phối hợp tìm kiếm cứu nạn trên biển với sự tham gia của nhiều bộ, ngành. Nước ta cần nhanh chóng tham gia Công ước quốc tế về tìm kiếm cứu nạn trên biển. Ngoài ra, cần có thỏa thuận khung với các nước lân cận cho ngư dân nước ta tránh bão hoặc hỗ trợ khi gặp rủi ro trên biển.

UBQG tìm kiếm cứu nạn cũng yêu cầu: Phải thống nhất lại công tác cảnh báo, dự báo, thông báo về bão, tăng thời lượng thông tin về bão trên Ðài Truyền hình Việt Nam, Ðài Tiếng nói Việt Nam  và các đài duyên hải, phải quản lý được hoạt động đánh cá trên biển của ngư dân, cải thiện hệ thống thông tin liên lạc giữa đất liền và các tàu, thuyền trên biển...

Về vấn đề quản lý hoạt động của ngư dân trên biển, Bộ trưởng Thủy sản Tạ Quang Ngọc cho biết: Quản lý ngư dân, ngư trường trên biển là trách nhiệm của ngành thủy sản. Ban Chỉ huy PCLB bộ đã giao ban chỉ huy PCLB các sở thủy sản  phải nắm được ngư dân đi đâu. Nhưng thực tế, hầu hết các huyện trong 29 tỉnh, thành phố ven biển đã giải tán phòng thủy sản theo yêu cầu cải cách hành chính, vì thế lực lượng cán bộ thủy sản ở cấp huyện còn rất mỏng, không đáp ứng yêu cầu này. Việc quản lý hoạt động của tàu, thuyền trên biển phải được thực hiện ngay từ cấp xã, phường. Thông tin hoạt động của tàu, thuyền cũng phải lấy ngay từ đất liền. Qua cơn bão số 1, phương châm " bốn tại chỗ" phải được thực hiện tốt ngay từ các bộ, ngành. Ngành thủy sản phải trang bị ngay các phương tiện cứu nạn, cứu hộ để có thể tự cứu nhau ngay trên biển. Các tàu đánh cá xa bờ phải đủ công suất, trang bị đầy đủ các máy thông tin, định vị và các thiết bị an toàn khác. Làm tốt hơn nữa công tác đăng ký, đăng kiểm nhằm giảm thiểu thiệt hại về tính mạng, phương tiện của ngư dân. Bộ trưởng Thủy sản kiến nghị: Nên thành lập lại các phòng thủy sản ở các huyện thuộc các tỉnh, thành phố ven biển; thống nhất hệ thống quản lý thiên tai và cứu nạn; phải đưa vấn đề an toàn về người, phương tiện trên biển là một nội dung quan trọng của quy hoạch, phát triển ngành thủy sản. Ðồng thời, đưa nội dung phòng, tránh thiên tai, an toàn trên biển vào nội dung  của cải cách hành chính đối với các tỉnh, thành phố ven biển.

Những thông tin từ các ngư dân thoát nạn trở về cho thấy: Các tàu đánh bắt cá xa bờ đều đi theo đoàn, theo đội, đều được trang bị máy ICOM để liên lạc về gia đình, đồn biên phòng và giữa các tàu với nhau. Các tàu đánh bắt cá ở Biển Ðông có thể nhận thông tin thời tiết từ Ðài duyên hải Bạch Long Vĩ, Ðài Tiếng nói Việt Nam, qua máy ICOM. Tuy nhiên, khi thời tiết xấu thì nghe không rõ. Vì vậy, các ngư dân đề nghị  nâng cao chất lượng phát sóng của các đài thông tin duyên hải. Khi có bão, dù là bão xa, ngành khí tượng - thủy văn cần phát tin thường xuyên để ngư dân nắm bắt kịp thời, chủ động xử lý và tránh bão. Về phía ngư dân cần nâng cao nhận thức phòng, chống thiên tai. Thông tin từ bão số 1 cho thấy rất nhiều ngư dân được phát hiện, cứu sống khi đang bám vào các can nhựa nổi trên mặt biển. Can nhựa cũng nổi như phao, nhưng người không có được tư thế bám nổi thuận tiện. Khi mệt lả, kiệt sức khả năng sống sót của những người  này thấp hơn hẳn những người dùng phao.

Khi nhận được tin về một số tàu, thuyền của Việt Nam bị nạn ở vùng biển xa, Ðảng, Chính phủ đã chỉ đạo kiên quyết, kịp thời, chính quyền các địa phương, các lực lượng cứu nạn đã tổ chức cứu nạn, cứu hộ với tinh thần, trách nhiệm cao nhất trong hoàn cảnh đặc biệt khó khăn. Ðồng thời, liên hệ, đề nghị Trung Quốc và vùng lãnh thổ Ðài Loan giúp đỡ tìm kiếm người bị nạn. Các tàu, thuyền còn lại không quản ngại gian khổ, hy sinh chia nhau đi cứu nạn và tìm thi thể nạn nhân. Ðã có nhiều tấm gương tiêu biểu của các ngư dân xả thân cứu nhau lúc bị nạn. Sự hỗ trợ của Trung Quốc và vùng lãnh thổ Ðài Loan là rất thiết thực, đã góp phần tìm kiếm người bị nạn.

Thiệt hại do cơn bão số 1 gây ra đã gây xúc động đồng bào trong và ngoài nước, với truyền thống tốt đẹp của dân tộc ta "cưu mang nhau trong lúc hoạn nạn", tính đến nay các tổ chức và cá nhân đã ủng hộ bước đầu được khoảng 20 tỷ đồng giúp ngư dân bị nạn. Hiện tại đồng bào cả nước vẫn đang tiếp tục quyên góp, ủng hộ về vật chất và tinh thần để giúp đỡ các gia đình bị nạn vượt qua khó khăn. Chính quyền TP Ðà Nẵng, Quảng Nam, Quảng Ngãi tiếp tục phối hợp các cơ quan liên quan tìm dấu tích người bị nạn; khám, chữa bệnh và chăm sóc người bị thương; thân nhân của người bị nạn; hỗ trợ những gia đình có người chết, mất tích, bị chìm tàu. Ðặc biệt là việc tạo điều kiện cho con của các gia đình bị nạn tiếp tục đi học. Thực hiện các chính sách giúp đỡ các gia đình bị thiệt hại khôi phục sản xuất và ổn định đời sống như: Khoanh nợ đối với các chủ tàu, thuyền bị chìm, mất tích, tùy từng trường hợp cụ thể. Cho vay với lãi suất thấp đối với các chủ tàu bị chìm, mất tích để đóng tàu mới tiếp tục sản xuất. Ðối với những gia đình không còn người để tiếp tục nghề biển thì giúp đỡ tạo việc làm cho những người đến tuổi lao động.

Hiện nay, hoạt động kinh tế - xã hội trên biển, trong đó có đánh bắt xa bờ của ngư dân đã và đang mở rộng đến các vùng biển xa, cho nên Bộ Tài nguyên và Môi trường khẩn trương chỉ đạo Trung tâm Khí tượng - Thủy văn quốc gia cần hợp tác đa phương và song phương, tập hợp các thông tin khí tượng - thủy văn trên thế giới để cung cấp theo yêu cầu của công tác phòng, chống thiên tai. Ðưa ra cảnh báo bão thời hạn 48 giờ và các bản tin dự báo bão, để nhân dân và các cơ quan chức năng tham khảo, đáp ứng yêu cầu cấp bách hiện nay, thay đổi một số tên gọi về bão như "bão xa", "bão gần", "bão khẩn cấp"; thay đổi tư duy trong cách đặt vấn đề về báo bão, lũ cho phù hợp hoạt động trên biển hiện nay; tăng số lần phát bản tin dự báo bão trên Biển Ðông.

Bộ Tài nguyên và Môi trường nhanh chóng tăng cường năng lực, kiện toàn tổ chức và cán bộ của Trung tâm khí tượng - thủy văn quốc gia, trong đó có Trung tâm dự báo Khí tượng - Thủy văn T.Ư để đáp ứng những yêu cầu của công tác dự báo. Một quốc gia biển như nước ta, cần phải chú trọng đến vấn đề đầu tư nghiên cứu về khí tượng, thủy văn và hải văn để phục vụ nhu cầu của nhiều ngành kinh tế, xã hội. Ðổi mới mục tiêu, phương pháp giảng dạy ở bậc đại học và trung học chuyên ngành về khí tượng - thủy văn cho phù hợp chiến lược phát triển kinh tế biển của nước ta. Việc tổ chức đánh bắt xa bờ phải gắn liền với bảo đảm an toàn, trên cơ sở xác định ngư trường và mùa vụ sản xuất, tổ chức thành đoàn, đội để vừa sản xuất vừa hỗ trợ nhau khi có thiên tai; trang bị và kiểm soát hệ thống thông tin; bảo đảm tất cả các tàu, thuyền đánh bắt xa bờ phải được trang bị thông tin  thiết bị định vị và thực hiện nghiêm chế độ thông tin với đất liền.

Ðài Tiếng nói Việt Nam cần phủ sóng toàn bộ vùng lãnh hải của nước ta và các vùng biển quốc tế, nơi các tàu, thuyền đánh cá của ta hoạt động (cả khi thời tiết xấu), tăng thời lượng phát bản tin báo bão (kể cả tin bão xa), để các tàu, thuyền đánh bắt xa bờ có khả năng nắm thông tin. Bộ Thủy sản phối hợp Bộ Quốc phòng (Bộ Tư lệnh Bộ đội Biên phòng) chỉ đạo việc kiểm tra trang thiết bị thông tin trên tất cả các tàu đánh bắt xa bờ; bảo đảm có thiết bị thông tin và đăng ký ngư trường mới cho ra khơi đánh bắt; tổ chức bộ phận thu thập thông tin và quản lý tàu, thuyền đánh cá trên biển. Tổ chức tuyên truyền, vận động chủ phương tiện đăng ký tham gia bảo hiểm; tổ chức bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ thuyền trưởng bảo đảm an toàn khi ra khơi; kiện toàn sự phối hợp chỉ đạo công tác phòng, chống bão, TKCN giữa các bộ, ngành T.Ư và địa phương; đặc biệt là sự phối hợp giữa các cơ quan chức năng từ trung ương đến tỉnh, huyện, xã, chủ phương tiện và trưởng tàu để nắm thông tin về tình hình hoạt động trên biển. Chúng ta phải nhanh chóng tham gia công ước quốc tế về TKCN trên biển (SAR); khẩn trương ký thỏa thuận khung về hợp tác quốc tế về TKCN trên biển với các nước trong khu vực, trong đó có thỏa thuận về việc ngư dân được quyền trú bão ở ven biển các nước. Cần có chế độ khen thưởng đối với những ngư dân không sợ gian khổ, hy sinh cứu đồng nghiệp khi bị nạn và xét công nhận liệt sĩ cho những trường hợp hy sinh.

Từ cơn bão số 1, các bộ, ngành, những đơn vị liên quan cần nhanh chóng rút ra bài học và khắc phục những thiếu sót, yếu kém từ việc thông tin dự báo bão, quản lý tàu thuyền và trang thiết bị, bảo đảm thông tin liên lạc trong mọi tình huống,  tổ chức tốt công tác cứu hộ, cứu nạn, nhằm giảm thiểu những thiệt hại về người và tài sản do thiên tai gây ra. Ðó là những việc cần làm để những con tàu vươn tới những vùng biển xa được an toàn, khai thác được nhiều nguồn lợi thủy sản, phục vụ nhu cầu trong nước và xuất khẩu.

Ngọc Dũng, Phan Lợi và Trần Hưng

Có thể bạn quan tâm