"Bà tỷ phú về thăm quê": “Việt hoá” vở kịch nổi tiếng của Thuỵ Sĩ

Việt Nam hóa

Ê kíp dàn dựng vở kịch gồm đạo diễn, họa sĩ và nhạc sĩ nước ngoài, cùng với 50 diễn viên Nhà hát Kịch Việt Nam đã cố gắng “Việt hoá” Bà tỷ phú đến từng chi tiết nhỏ.

Tên nhân vật, địa danh… trong vở kịch đều được thay đổi bằng tiếng Việt. Bà tỷ phú Claire Zara trở thành bà Cala Sắc, người yêu của bà thành ông In, rồi khu rừng có tên Ông Cống, khách sạn Hoàng Hoa… Đặc biệt, dàn đồng ca với những giai điệu của Trống cơm, Bèo dạt mây trôi vang khắp khán phòng đã thực sự tạo được ấn tượng đối với khán giả Việt Nam trong đêm công diễn 25-11.

Sân khấu được thiết kế tối giản: toàn bộ phông nền sân khấu là cảnh nghèo nàn xơ xác của thị trấn Ghi-lèn, nơi bà tỷ phú sau bao năm phiêu dạt trở về thăm. Điều đó dường như đối lập với sự phô trương của cải, khoe khoang sức mạnh đồng tiền toát lên ở nhân vật chính của vở kịch – bà tỷ phú Cala Sắc.

Bên cạnh đó, tính “toàn cầu” của vở kịch - vốn được cả thế giới biết đến ngay từ khi ra đời - vẫn được bảo đảm, khi bản phụ đề bằng tiếng Anh (khá sát với lời thoại tiếng Việt) được chạy trên một góc màn hình kín đáo phía trên cao sân khấu.

Nghệ sĩ Trọng Phan, người đảm nhiệm vai người tình cũ của bà tỷ phú, ông In - cho biết, khi đọc kịch bản và trong suốt quá trình tập vở kịch, anh đã bị “ám ảnh” rất nhiều bởi thông điệp mà tác giả Dürrenmatt gửi gắm. Đó là sức mạnh ghê gớm của đồng tiền, khả năng tàn phá tâm hồn con người, làm băng hoại các giá trị đạo đức, làm đảo lộn tất cả mọi chuẩn mực của đời sống xã hội.

Anh cũng cho biết, đây không phải là lần đầu tiên, anh và các diễn viên Nhà hát Kịch tiếp xúc, dàn dựng một kịch bản nước ngoài.  Nhưng vở kịch của Dürrenmatt, được viết trong bối cảnh xã hội châu Âu 50 trước, mang lại những bài học về giá trị đạo đức, về những mặt trái của đồng tiền, có ý thời sự, tươi mới trong hoàn cảnh xã hội Việt Nam hiện nay.

Cách làm việc của đạo diễn Rudolph Straub đã để lại cho các nghệ sĩ Trọng Phan (vai In), Thu Hà (vai Cala  Sắc) và các đồng nghiệp nhiều bài học quý. Nghệ sĩ Hạnh Đạt, người đóng vai một nhân chứng mù trong vở kịch cho biết: “Ông ấy không bao giờ áp đặt cái gì lên diễn viên. Ông ấy thực sự không “hướng dẫn” chúng tôi cái gì cả. Chúng tôi chỉ trình diễn ra hết những kỹ năng, những suy nghĩ của mình, và cuối cùng, ông ấy chọn lấy những phương án tốt nhất, phù hợp nhất, rồi “thoả thuận”, bàn bạc với chúng tôi,  chứ ông ấy không bao giờ bảo: anh phải làm thế này, chị phải làm thế kia. Vì thế, chúng tôi được mặc sức sáng tạo”.  

Cùng với đạo diễn Thuỵ Sĩ và hai chuyên gia người Đức: họa sĩ Marion Hauer và thiết kế âm thanh Pierre Oser, các diễn viên Nhà hát Kịch đã “vật lộn” với “Bà tỷ phú về thăm quê” trong hai tháng liền, nhiều ngày ăn ngủ “tại trận”, và mặc dù phải thay đổi người đóng vai chính giữa chừng, nhưng giờ đây, họ cảm thấy hoàn toàn hài lòng về tác phẩm của mình.

Một vở kịch toàn cầu

Ông Xavier Augustin, Giám đốc Viện Goethe cho biết, “Bà tỷ phú về thăm quê” là một vở kịch nổi tiếng ngay từ khi mới xuất hiện. Nó là một thành công vang dội, để lại dấu ấn đậm nét trong sự nghiệp của tiểu thuyết gia và kịch tác gia Friedrich Dürrenmatt.

“Bà tỉ phú về thăm quê” đã được dàn dựng trên sân khấu 40 nước trên thế giới trong suốt gần 50 năm qua. Ở nước Đức và cộng đồng các nước nói tiếng Đức như Áo, Thuỵ Sĩ… đã có hàng trăm cách dàn dựng, trên nhiều sân khấu khác nhau.

Đặc biệt, “Bà tỷ phú về thăm quê” cũng không chỉ nổi trội trên sân khấu kịch. Hollywood đã đưa vở kịch này trở thành một tác phẩm điện ảnh kiểu Mỹ với những tài tử màn bạc sáng giá. Một hãng phim ở nước Senegal cũng dựng thành phim theo kiểu châu Phi với những tình huống bi hài sâu sắc.

Mặc dù thông điệp về sức mạnh ghê gớm của đồng tiền là một thông điệp muôn thuở và không chỉ có Friedrich Dürrenmatt đề cập trong vở kịch này, nhưng bằng những chi tiết dị biệt, vừa bi vừa hài, ông đã có được một tác phẩm để đời.

Chỉ riêng việc khai thác những nét dị biệt trong nhân vật bà tỷ phú, mà mỗi một quốc gia, mỗi một sân khấu, mỗi đoàn kịch lại có một cách khai thác riêng, phù hợp với nền văn hóa, với nhiều góc nhìn, nhiều cách thể hiện.

Tại một buổi hội thảo về vở kịch này ở Viện Goethe, những người dự đã có những trải nghiệm lý thú khi được xem các trích đoạn từ cuốn phim của Hollywood và châu Phi. Trong phim của Hollywood, nhân vật chính là một bà tỷ phú kiểu Mỹ, có nhan sắc, sang trọng, còn trong bộ phim của Senegal lại là một “bà già đau khổ” với nhiều tình huống gây cười. Mỗi một nền văn hóa đã sáng tạo cho mình một nhân vật bà tỷ phú phù hợp với họ. Có lẽ đó chính là điểm mấu chốt lý giải sự thành công khắp thế giới của vở kịch này.

Tại Việt Nam, suốt ba tiếng đồng hồ trong buổi công diễn, khán giả cười trong từng hành động của các nhân vật,  về những đổi thay chóng mặt nhuốm màu sắc vừa bi vừa hài của thị trấn Ghi-lèn, cười về thói thường của người đời trước sự cám dỗ của vật chất…

Vậy nhưng, cái bi lại nằm ẩn sâu đằng sau những tình huống hài hước đó. Trong trường đoạn sám hối của nhân vật In, ý nghĩa ẩn sâu đó loé lên, thức tỉnh lương tri con người.

Ông Xavier Augustin nói: “Vở kịch được viết theo phong cách sân khấu truyền thống châu Âu - kết thúc là cái chết - nhưng Dürrenmatt định kể một câu chuyện mà về mặt lý thuyết có thể xảy ra ở khắp nơi trên thế giới. Đó cũng chính là lý do để tôi theo đuổi việc dàn dựng và công diễn vở kịch này ở Việt Nam, do chính các diễn viên Việt Nam thể hiện. Nhưng kết quả thế nào, phải đợi sau đêm nay, khi vở diễn chính thức ra rạp, bán vé cho khán giả vào xem”.

Sau hai đêm tại Nhà hát Lớn (chủ yếu là vé mời), vở kịch sẽ được tiếp tục công diễn tại Rạp Hồng Hà, và sắp tới sẽ diễn tại Hải Phòng, TP Hồ Chí Minh. Ông Nguyễn Anh Dũng, giám đốc Nhà hát Kịch cho biết, theo đuổi dự án này trong hai năm, ông hy vọng, vở diễn sẽ thu hút người xem. 

Hồng Minh