Nhân dịp kỷ niệm 30 năm quan hệ ngoại giao Ukraine và Việt Nam, một trong những tác phẩm hay nhất và nổi tiếng nhất của văn học Việt Nam, truyện thơ "Lục Vân Tiên" của nhà thơ Việt Nam kiệt xuất, người chiến sĩ chống thực dân Nguyễn Đình Chiểu đã được tái bản. Tác phẩm này được xuất bản lần đầu tiên ở Ukraine vào năm 1983. Công việc này được thực hiện nhờ những nỗ lực của Ban Chấp hành Tổ chức Sáng kiến Ukraine nhằm kỷ niệm 200 năm ngày sinh của bậc thầy xuất sắc về ngôn từ Nguyễn Đình Chiểu, người vừa được thế giới kỷ niệm trong năm nay theo Nghị quyết được thông qua bởi Đại hội đồng lần thứ 41 của UNESCO.
Mới đây, tại thư viện Taras Shevchenko ở thủ đô Ukraine đã diễn ra buổi tọa đàm giới thiệu sách quốc tế về tượng đài văn học xuất sắc này theo sáng kiến của Đại sứ quán Việt Nam tại Ukraine. Điều đó có tính biểu tượng và là một lẽ đương nhiên! Nguyễn Đình Chiểu và Taras Shevchenko… Hai nhà văn cổ điển, hai cây đại thụ, hai tác giả gần như cùng thời, hai ngọn đuốc sáng của nền thi ca thế giới gặp nhau trong Ngôi đền thiêng của Sách!
Thơ của Nguyễn Đình Chiểu là thứ thi ca tuyệt vời của một trí tuệ lành mạnh và những tình cảm trong sáng, thơ của sự trọn vẹn của con người và sự hòa hợp của thế giới.
Và những lời kêu gọi ngày hôm nay hướng đến sáng tác của ông không đơn giản là một sự tôn vinh, mà đó còn là biểu hiện của những ưu tiên sáng tạo, bởi mỗi một lần kêu gọi là chúng ta lại hướng đến ông như một nhà hiền triết. Sự uyên bác của ông đến hôm nay vẫn có giá trị thiết thực, bởi nó hướng con người ta đến việc học tập không ngừng, tu dưỡng bản thân, hoàn thiện mình và nhờ đó xích gần tới Đấng Tạo hóa.
Thơ luôn là công cụ để thâm nhập sâu vào bản chất của mọi sự vật, vào chiều sâu của hình thức và các tầng sâu của chúng, vào bản chất của con người - nghĩa là quá trình tìm kiếm một cách ý thức hay vô thức để làm sáng tỏ chân lý.
Với ý nghĩa đó, thơ Nguyễn Đình Chiểu hướng độc giả đến những điều hay lẽ phải, lôi cuốn người ta đến với trí tuệ, kêu gọi sự rèn luyện bản thân, tìm kiếm sự đồng điệu, quay về với những giá trị truyền thống...
Bằng chính cuộc đời mình, ông đã trở thành người tạo nên một bản tráng ca về lòng tốt và công lý, người truyền cảm hứng cho hàng triệu người đấu tranh vì những lý tưởng cao đẹp.
 |
Bìa cuốn sách Lục Vân Tiên bằng tiếng Ukraine xuất bản năm 1983. |
Lịch sử cho thấy trong khi Nguyễn Đình Chiểu còn đang hoàn thiện từng dòng riêng lẻ tác phẩm bất hủ của mình thì truyện thơ “Lục Vân Tiên” đã được lan truyền trong nhân dân. Điều này cho thấy tác giả của nó đã hiểu sáng tác chính là cơ hội để thể hiện mình trong vòng xoáy của cuộc đấu tranh xã hội, đứng lên bảo vệ công lý và nhân phẩm con người. Chính vì thế, người dân yêu thích truyện thơ Lục Vân Tiên: vì sự thuần khiết trong tâm hồn của những nhân vật của nó, vì lòng chung thủy, sự đoan chính và lòng trung thực mà nó kêu gọi.
Nhân vật trữ tình của nhà thơ vĩ đại đã nhìn thấy trong tình yêu thương liều thuốc chữa khỏi mọi đau khổ của con người. Đường đời, thậm chí (hoặc đặc biệt) nếu nó là Con đường Tự hoàn thiện, thì trong đa số trường hợp thường là đau thương và đôi khi là bi kịch. Chính sự ngắn ngủi của bản thể khiến nó trở nên dễ bị tổn thương và không hoàn tất trong bất kỳ điều kiện nào.
Chỉ khi được soi sáng bởi tình yêu thương, sự tồn tại của con người mới được giải thoát khỏi những đặc tính cơ học và tìm được ý nghĩa đích thực. Cũng giống như niềm tin, mặc dù chỉ to bằng hạt cải cũng đủ để dời non lấp biển, theo Nguyễn Đình Chiểu, một chút yêu thương có thể sưởi ấm cả Vũ trụ lạnh giá. Tình yêu đồng nghĩa với hạnh phúc.
Chỉ có điều, như một câu ngạn ngữ Phật giáo đã nói: Một mũi tên trúng đích của một cung thủ là kết quả của hàng trăm lần bắn trượt. Nghệ thuật sống là khi vào thời điểm quyết định, một trăm lần bỏ lỡ trước đó của bạn đến đúng mục tiêu. Nhưng đối với điều này, cần phải có khả năng cảm nhận khi nào thì nó đến - cái thời điểm quyết định đó, để có thể phân biệt những mất mát với những thành tựu. Chỉ dưới ánh sáng của chân lý, trạng thái thật của sự việc mới trở nên rõ ràng. Và nói về chân lý, thì:
Con người, bạn chỉ có thể biết được chân lý
Khi ở biên giới cuối cùng.
Các nhân vật chính - Vân Tiên và Nguyệt Nga - cuốn hút bởi chiều sâu và sự thuần khiết của tình cảm, lòng chung thủy, sự cao thượng của tâm hồn. Trong truyện thơ có những yếu tố của truyện cổ tích, thần thoại (trong đó có mặt cả các linh hồn và mẹ của Đức Phật), nhưng các tuyến cốt truyện chính thì hoàn toàn hiện thực.
Một nhà thơ, thậm chí nếu có là triết gia, như Nguyễn Đình Chiểu, sẽ không dựa vào các thuật ngữ, mà tư duy bằng hình ảnh. Các cấp độ phản ánh thi ca từ Thượng đế của nhà thơ vĩ đại này rất khác nhau: Cái Tôi con người bình đẳng với Thế giới; Tôi trong Thế giới; Thế giới trong Tôi...
Mặc dù có dung lượng không lớn, nhưng tác phẩm truyện thơ của nhà thơ cổ điển xuất sắc của Việt Nam lại rất giàu sức gợi và đa nghĩa về nội dung. Nguyễn Đình Chiểu tiếp tục một cách xứng đáng truyền thống thơ ca triết học, kết hợp một cách thông thái cái đẹp với cái hữu ích, cái hợp lý với cái phi lý. Bậc thầy Vĩ đại sáng tạo không phải để phục vụ cho thời đại, mà là theo yêu cầu của Vĩnh cửu!
Những con người như Nguyễn Đình Chiểu đối với nhiều thế hệ không chỉ người Việt Nam, mà cả thế giới đang và sẽ không chỉ là đối tượng của sự ngưỡng mộ, mà còn là nguồn sinh khí cháy bỏng không mệt mỏi cho sự chiến thắng của công lý, vì sự tiến bộ tinh thần của nhân loại.
 |
Áp phích giới thiệu Nguyễn Đình Chiểu bằng tiếng Ukraine. |
Tổ chức giáo dục xã hội toàn Ukraine chúng tôi - Hiệp hội "Tri thức" Ukraine - xin gửi lời cảm ơn chân thành đến Đại sứ quán Việt Nam tại Ukraine và cá nhân người đứng đầu - Ngài Đại sứ đặc mệnh toàn quyền - đã cho chúng tôi cơ hội tiếp cận đúng lúc với bản dịch tiếng Ukraine tuyệt vời tác phẩm Lục Vân Tiên của nhà văn cổ điển của các bạn.
Với cảm xúc mãnh liệt khi được đọc những dòng thơ uyên bác của ông, chúng tôi đã nảy sinh ý tưởng không chỉ giới thiệu ông một cách rộng rãi nhất có thể tới các đồng bào của chúng tôi và tổ chức một buổi giới thiệu tác phẩm truyện thơ này trong khuôn khổ Hiệp hội, mà còn muốn thông qua đội ngũ sáng tạo của nhà hát kịch chuyên nghiệp Ukraine, đơn vị hiện đang hoạt động dưới sự điều hành của Hiệp hội chúng tôi, thực hiện nỗ lực mang lại sức sống sân khấu cho truyện thơ “Lục Vân Tiên” của ông ở Ukraine, xây dựng trên cơ sở tác phẩm đó một vở nhạc kịch, nhờ các thủ pháp sân khấu có thể khai mở tất cả sự phong phú và ý nghĩa của tác phẩm này.
 |
Bìa cuốn Lục Vân Tiên tái bản năm 2022 |
Hiện nay, chúng tôi đang trong giai đoạn dàn dựng bận rộn căng thẳng nhất của tác phẩm truyện thơ này, công việc được thực hiện bởi đạo diễn của vở diễn tương lai - giám đốc nhà hát và nữ đạo diễn nổi tiếng Elena Ivanchenko và tôi với tư cách là một nhà văn và nhà viết kịch chuyên nghiệp. Cơ sở của công việc tỉ mỉ này là mong muốn của chúng tôi bảo tồn một cách đầy đủ nhất có thể cả chiều sâu của tác phẩm đã được chuyển tải lẫn cấu trúc cốt truyện giàu cảm xúc, sinh động và hấp dẫn của nó.
Với sự cho phép của các bạn, chúng tôi sẽ thường xuyên thông báo cho Đại sứ quán Việt Nam tiến độ công việc của vở diễn tương lai. Và chúng tôi cũng xin chân thành cảm ơn những tư vấn cần thiết của các nghệ sĩ Việt Nam về thiết kế âm nhạc, những vấn đề phục trang, phong cảnh, cũng như các đề xuất về vũ đạo cho nhóm sản xuất của chúng tôi.
Điều đó, đương nhiên, sẽ giúp ích rất nhiều cho các nghệ sĩ, để chúng tôi có thể thể hiện viên ngọc quý của văn học Việt Nam trên sân khấu một cách trọn vẹn nhất có thể và đạt được kết quả sáng tạo mong muốn, điều này sẽ củng cố ngoại giao văn hóa Ukraine-Việt Nam trong tương lai và mang lại cho truyện thơ “Lục Vân Tiên” một xung lực tích cực mới.
Vasily NEVOLOV, Nhà văn, Giáo sư, Tiến sĩ triết học, Thư ký khoa học Hiệp hội "Tri thức" Ukraine
Người dịch: TỪ THỊ LOAN
