Tại những quận mới như Tây Hồ, Long Biên hôm nay, dấu ấn làng phai dần khi hạ tầng được quy hoạch bài bản và hiện đại; cảnh quan môi trường được tôn tạo khang trang, sạch đẹp. Nhưng khi tiếp xúc với những người dân bản địa nơi đây, khi tham gia sinh hoạt cộng đồng, có thể cảm nhận rõ sự gần gũi, ấm cúng của tình làng nghĩa xóm. Chọn lọc những nét đẹp văn hóa truyền thống để giữ gìn; xây dựng, triển khai quy hoạch nghiêm túc; chọn giải pháp phù hợp để xây dựng văn minh đô thị, đưa nét đẹp ứng xử vào cuộc sống là kinh nghiệm để làng lên phố thành công.
Nếu đâu đó có sự nuối tiếc khi làng lên phố, thì ở Tây Hồ, Long Biên, người dân tự hào về cuộc sống hôm nay, khi nét đẹp văn hóa của những ngôi làng cổ hài hòa với văn minh đô thị.
Hài hòa làng cũ - phố mới
Sáng sớm ông Ngô Quang Kiếm (số 68, phố Từ Hoa, quận Tây Hồ) lại đạp xe đến đình làng Nghi Tàm. Làng Nghi Tàm lên phố từ lâu, nhưng ông và những bậc cao niên vẫn giữ thói quen lấy đình làng làm “kênh” kết nối cộng đồng. Ðiều ông thấy vui là những trung niên sắp đến tuổi hưu trí thi thoảng cũng học theo các cụ. Mọi người gặp gỡ, giao lưu và “nắm bắt tình hình”. “Người ta hay bảo khi lên phố “đèn nhà ai nhà nấy rạng”, tình làng nghĩa xóm phai nhạt đi.
Nhưng chúng tôi lấy các hoạt động truyền thống của làng cũ như lễ hội, ngôi đình làm trung tâm sự gắn kết. Từ đó nhắc nhở, bảo ban nhau xây dựng nếp sống văn minh đô thị. Lãnh đạo cấp ủy, Tổ dân phố và các đoàn thể thường xuyên tham gia “đàm đạo” ở đình làng để nắm bắt tình hình dân cư”, ông Kiếm cho biết.
Phường Quảng An là một “làng trong phố” điển hình. Ðường đi lối lại sạch sẽ, những ngôi nhà khang trang xen lẫn các biệt thự. Lời ăn tiếng nói của người dân nền nã, nhẹ nhàng, mà vẫn phảng phất chất mộc mạc của làng cũ. Ngoài cảnh quan đẹp thì văn hóa ứng xử tại đây tạo sức hút để nhiều người nước ngoài đến cư trú. Phía bên kia Hồ Tây, đối diện với phường Quảng An là đất Kẻ Bưởi, nơi xưa kia cũng là những làng cổ.
Trục chính chạy qua những ngôi làng ấy là đường Thụy Khuê, nơi buôn bán hết sức sầm uất. Nhưng chỉ vài bước đi vào những ngõ nhỏ, người ta lại thấy nếp làng thân thuộc. Người dân vẫn nắm vững những “diễn biến” của các dòng họ, vẫn quan tâm đến nhau, nhất khi trong làng cũ có con cháu đỗ đạt, hay có người gặp hoạn nạn…
Năm 2023 đánh dấu tròn 20 năm người dân Long Biên trở thành “người đô thị”. Từng làm Bí thư Chi bộ Tổ dân phố số 2 (phường Việt Hưng) trong những năm đầu khi từ huyện thành quận, ông Âu Xuân Kiên có thời gian lo lắng đến mất ăn mất ngủ khi nghĩ đến những tiêu cực sẽ ùa về cùng với đô thị hóa. Nhưng điều đó đã không xảy ra: “Phải nói là rất nhiều yếu tố tích cực.
Trước đây, mọi người chưa biết giữ vệ sinh đường làng ngõ xóm, nhưng bây giờ đường đi lối lại các tuyến phố, ngõ đều sạch sẽ tinh tươm; nhà cửa thì khang trang, gọn gàng. Chúng tôi xưa là thôn Trường Lâm. Chúng tôi cũng lo lắng những nếp truyền thống tốt đẹp sẽ bị ảnh hưởng khi thôn cũ chia thành ba tổ dân phố. Nhưng rồi, với sự vào cuộc của các cấp ủy đảng trong vận động xây dựng nếp sống văn minh, trong gìn giữ văn hóa truyền thống, các tổ dân phố xưa vẫn sinh hoạt trong một cộng đồng chung mà bây giờ chúng tôi thường gọi là cụm Trường Lâm, nhất là trong các sinh hoạt văn hóa truyền thống”.
Bài học lên phố thành công
Từ một vùng đất, bên kia sông, Long Biên hiện là một trong những vùng đất đáng sống của Hà Nội, cả về hạ tầng cơ sở lẫn môi trường xã hội. Trưởng Ban Tuyên giáo Quận ủy Long Biên, Nguyễn Thế Thạch cho biết: “Xây dựng nếp sống văn minh đô thị không thể tách rời quy hoạch và hạ tầng. Ngay sau khi thành lập quận, Quận ủy Long Biên đã coi đây là nhiệm vụ trọng tâm; xây dựng và thực hiện tốt quy hoạch, xây dựng; quản lý chiều cao công trình. Khi thực hiện tốt quy hoạch thì dân số, mật độ dân cư cũng sẽ được kiểm soát tốt, không gây hiệu ứng tiêu cực về văn hóa.
Ðối với xây dựng nếp sống văn minh đô thị, văn hóa ứng xử, Long Biên vừa triển khai các biện pháp chung của thành phố, vừa có cách làm riêng. Quận tập trung xây dựng ứng xử văn minh trong cán bộ trước, gắn với cải cách hành chính. Khi nhân dân tiếp xúc với cán bộ, thấy cán bộ các cấp có tác phong lịch thiệp, nhã nhặn, nhân dân có tấm gương để làm theo khi được vận động. Vì vậy, khi thành phố ban hành hai Quy tắc ứng xử thì việc triển khai vì thế cũng rất thuận lợi”.
Nhiều năm liên tục, quận Long Biên thực hiện chủ đề “Vì một Long Biên xanh, sạch, đẹp, văn minh”, triển khai tới tất cả các phường, các khu dân cư, mỗi địa bàn lại có những phần việc cụ thể. Với mong muốn để người dân tham gia vào quản lý đô thị, người dân hiểu công việc của chính quyền, Long Biên đã triển khai xây dựng mô hình Câu lạc bộ tình nguyện bảo vệ môi trường. Tất cả 14 phường đều có câu lạc bộ, chưa kể các đoàn thể khác, với sự tham gia của hàng nghìn tình nguyện viên.
So với quận Long Biên, quận Tây Hồ có thời gian lên phố lâu hơn. Tây Hồ có thuận lợi là mảnh đất gắn bó với sự phát triển của mảnh đất Thăng Long, người dân có nền tảng về ứng xử văn minh, thanh lịch. Mặc dầu vậy, khi lên phố, nhất là khi lượng người nhập cư đổ về ngày một lớn, nhiều lo ngại về những lộn xộn trong sinh hoạt văn hóa, những tiêu cực của quá trình đô thị hóa ùa về. Nhưng Tây Hồ đã vượt qua thách thức này và để lại một bài học khác.
Ðó là kế thừa văn hóa truyền thống trên cơ sở các hoạt động lễ hội, đình chùa, họ tộc… kết hợp triển khai xây dựng mô hình Phường đạt chuẩn đô thị văn minh. Khi cấp ủy, chính quyền, đoàn thể tích cực vào cuộc thì người nhập cư cũng bị “cuốn” theo, hòa vào công cuộc chung. Những yếu tố này kết hợp với nhau đã tạo nên một diện mạo Tây Hồ rất hài hòa giữa mới và cũ.
Việc xây dựng phường đạt chuẩn đô thị văn minh gồm chín tiêu chí, trong đó nhiều tiêu chí cao về văn hóa, thể thao, giao thông, trật tự đô thị. Tây Hồ phân đoạn công việc với phương châm “được đoạn nào, chắc đoạn đó” với các mô hình: Ngõ văn minh đô thị, Tuyến phố văn minh đô thị, Phường Văn hóa. Hiện nay, toàn quận có 165 mô hình “Ngõ văn minh đô thị” và “Tuyến ngõ văn minh đô thị kiểu mẫu”.
Bí thư Chi bộ kiêm Trưởng ban Công tác Mặt trận tổ dân phố số 5 phường Tứ Liên, Trần Hùng Tuấn chia sẻ: “Cách làm của chúng tôi là dân chủ, công khai, lắng nghe ý kiến của người dân, vì nhân dân chính là người trực tiếp thực hiện. Sau khi có chủ trương về xây dựng ngõ văn minh đô thị thì chi bộ phân công rõ người, rõ việc; tiếp đó là mời nhân dân đến họp để trình bày phương án, cách làm, phương thức quyên góp, ủng hộ, đồng thời lắng nghe ý kiến phản hồi từ người dân. Do đó, dù có tới năm tiêu chí, tám nội dung, việc xây dựng ngõ văn minh đô thị được đồng thuận cao, nhân dân ủng hộ. Việc triển khai còn gắn kết tình cảm bà con”.
Về kinh nghiệm để xây dựng Phường đạt chuẩn đô thị văn minh, Phó Bí thư Thường trực Quận ủy Tây Hồ, Nguyễn Anh Tuấn cho biết: “Quá trình thực hiện công tác xây dựng Phường đạt chuẩn đô thị văn minh luôn bảo đảm nguyên tắc công khai, minh bạch. Mọi vấn đề phải được bàn bạc, trao đổi và thống nhất cao trong nhân dân, tạo được niềm tin để người dân và toàn bộ xã hội đồng thuận; không để xảy ra tình trạng áp đặt trong thực hiện”.
(Còn nữa)
(★) Xem Trang Hà Nội Báo Nhân Dân từ số ra ngày 1/8/2023.
