Vũ Xuân Đài, xạ thủ một thời

Từ anh nuôi trở thành dũng sĩ diệt máy bay

Tháng 4-1965, chàng trai Vũ Xuân Đài nhập ngũ trong một đơn vị mà tất cả đều là con em thủ đô. Khi đang huấn luyện ở Phù Ninh (Phú Thọ) thì Chủ tịch Trần Duy Hưng lên tuyên bố thành lập tiểu đoàn lấy tên là tiểu đoàn 19-5 của Hà Nội, vào chiến trường chiến đấu.

Tại chiến trường Khu 5, tiểu đoàn anh được đổi thành Tiểu đoàn 14 phòng không thuộc Sư đoàn 2. Đầu tiên Vũ Xuân Đài được biên chế vào tiểu đội lắp đạn vì anh nhỏ quá, chỉ nặng có 43 kg. Sau mấy lần được phân công xuống phụ bếp giúp bộ phận nuôi quân, thấy Vũ Xuân Đài nấu cơm ngon, thế là đại đội trường điều ngay anh từ tiểu đội lắp đạn xuống làm anh nuôi. Vũ Xuân Đài không thích, liền mũ mão chỉnh tề tìm chỉ huy đơn vị, để trình bày nguyện vọng. Sau những lời giải thích, làm công tác tư tưởng, anh cũng đồng ý nhận nhiệm vụ với lời "giao giá" chỉ làm đúng một tháng, sau đó phải được chuyển lên chiến đấu.

Nếu không có gì thay đổi thì việc Vũ Xuân Đài trở thành một sĩ quan hậu cần đã không bị gián đoạn. Nhưng không, dù làm anh nuôi, anh vẫn âm thầm nuôi ý chí được trực tiếp chiến đấu. Anh chỉ mê bắn súng chứ không thích làm anh nuôi. Nhìn anh em bắn, Đài thèm lắm. Và thế là những lúc đi đưa cơm cho anh em trực bên ụ súng, trong khi anh em ăn thì Vũ Xuân Đài tranh thủ "nghịch ngợm" vài động tác cho đỡ nhớ.

Địa bàn đơn vị chiến đấu gồm mặt trận Quảng Nam, Quảng Ngãi. Thời gian ấy, máy bay trực thăng địch đổ bộ từng đàn hàng chục chiếc. Tiểu đoàn 14 phòng không với biên chế 6 khẩu súng máy 12 ly 8 có nhiệm vụ tiêu diệt máy bay Mỹ, phối hợp yểm trợ cho bộ binh ta. Nhiều trận chiến đấu diễn ra ác liệt, rất nhiều đồng chí đã hy sinh ngay bên súng khi đang chiến đấu. Tuy vậy, các chiến sĩ của ta, trong đó có Vũ Xuân Đài, vẫn không nản lòng.

Một trận đánh làm thay đổi công việc của Vũ Xuân Đài từ anh nuôi lên xạ thủ số 1 là trận Việt An ở Quảng Nam. Khi trận địa bố trí xong, máy bay địch bay vào, không hiểu sao quân ta nổ súng chỉ được vài loạt thì ngừng lại. Chính trị viên phó đại đội bảo Đài: "Có khi hết đạn rồi, đồng chí lên tiếp đạn cho anh em đi". Thế là, anh khoác khẩu K44, hai tay xách hai hòm đạn, lom khom ra đến trận địa thì thấy máy bay sà xuống thung lũng ném bom vào trận địa của ta. Thấy "ngon" quá, Đài liền nằm ngửa ra bãi tranh, để hai hòm đạn hai bên che đầu, giương khẩu K44 nhằm vào hai chiếc phản lực trên đỉnh núi và bắn, chả biết bắn có trúng không nhưng một lúc sau thì máy bay không quần đảo nữa. Hành động "ngẫu hứng" đó đã phải trả giá bằng việc anh bị đơn vị kiểm điểm vì bắn không có lệnh. Đài cãi lại rằng "đơn vị đã quán triệt khi súng lớn phát hỏa thì súng bé được bắn"... Và thay vì án kỷ luật, theo đề nghị của đại đội, Vũ Xuân Đài được Tiểu đoàn trường Tiểu đoàn 14 điều ngay lên làm xạ thủ số 1, đi vào Quảng Ngãi, tham gia chiến đấu. Ngay sau đó, ngày 4-3-1967, cũng là trận đầu tiên anh được tham gia chiến đấu, tại địa phận Phú Sơn (Sơn Tịnh, Quảng Ngãi), chàng xạ thủ số 1 Vũ Xuân Đài đã cùng đồng đội bắn rơi bốn máy bay ngay tại rặng tre ven làng làm nức lòng quân dân Khu 5.

Ngay số bản tin thứ hai của Sư đoàn 2 đã biểu dương anh là "con chim đầu đàn" của tiểu đoàn. Sau đó là bài "19 tuổi, tham gia bắn rơi 19 máy bay địch", nêu gương Vũ Xuân Đài có sáng kiến thứ nhất là ngắm bằng cả hai mắt, thứ hai là cứ lắp một viên đạn lửa kèm một viên đạn xuyên. Ban đêm đường đạn lửa có màu đỏ, ban ngày có màu xanh có tác dụng dẫn đường cho đạn xuyên. Nhưng trên hết là tinh thần dũng cảm dám nhìn thẳng vào máy bay địch mà bắn.

Sau trận lập công ngoạn mục bằng ba điểm xạ liên tiếp hạ ba máy bay, anh được tặng thưởng Huân chương Chiến công giải phóng hạng 2. Trải qua một số trận đánh nữa Vũ Xuân Đài đã thành gương sáng trong đơn vị. Trận nào mà không có Vũ Xuân Đài tham gia là một số đồng đội cảm thấy không yên tâm. Thậm chí, có lần anh bị ốm không thể chiến đấu được, tiểu đoàn trưởng của anh còn bảo: "Nó ốm thì khênh nó đi". Câu nói ấy khiến anh cảm động cho đến tận bây giờ. Năm 1967, anh được đi dự Đại hội Chiến sĩ thi đua của Sư đoàn 2. Nhân dịp này, trong số bản tin của sư đoàn đã có bài của tác giả Vũ Thân viết về anh: "19 tuổi đời, 19 tháng cầm súng, Vũ Xuân Đài đã tham gia bắn rơi 19 máy bay giặc Mỹ, bắn bị thương 4 chiếc khác, (...). Với thành tích trên, Vũ Xuân Đài đã trở thành dũng sĩ bắn máy bay số 1 của Tiểu đoàn 14 Phòng không...".

Từ năm 1965 đến 1968, Vũ Xuân Đài đã tham gia chiến đấu hơn 30 trận, cùng đồng đội bắn rơi tất cả 37 máy bay địch các loại từ CH47 đến HU1A, HU1B, CH06, T28... trong đó có những trận lập công xuất sắc. Tại trận Thanh Quýt (Điện Bàn, Quảng Nam), anh đã bắn cháy chiếc C47 chở 56 sĩ quan cao cấp và binh lính địch, trong đó có viên tỉnh trưởng Quảng Nam. Tất cả đều bỏ mạng. Có trận anh lập nên kỳ tích hiếm thấy, như trận ở Bình Trị, anh đã tiêu diệt ba chiếc HU1A của địch bay gần nhau, một chiến tích xuất thần hiếm thấy khó lặp lại. Tại trận đánh sân bay Đà Nẵng năm 1968, anh đã bị một mảnh đạn găm vào lưng. Đến trận ở Tiên Phước, Quảng Nam, anh lại bị thương, mặt sưng to, mắt cũng sưng tưởng rằng không bao giờ còn nhìn thấy ánh sáng nữa, phải điều trị hàng tháng ròng. Năm 1969, tức là năm 22 tuổi, khi đó Vũ Xuân Đài đã được bổ nhiệm giữ chức Đại đội trưởng; trong trận đánh ngày 23-9, anh bị thương nặng. "Sự nghiệp" diệt máy bay Mỹ của Vũ Xuân Đài cũng dừng lại ở đó.

Sau này, qua các thủ trưởng cũ và đồng đội anh được biết, ngày đó cấp trên đã có ý định cử anh đi học ở Liên Xô nhưng đơn vị báo cáo xin anh ở lại bồi dưỡng, xây dựng điển hình tiên tiến để đề nghị phong tặng danh hiệu Anh hùng. Nhưng việc làm này chưa kịp thực hiện thì anh bị thương, lạc đơn vị, rồi rời chiến trường ra bắc điều trị.

Về với đời thường

Năm 1972, từ một dũng sĩ diệt máy bay trên chiến trường, Vũ Xuân Đài được chuyển qua làm... tài vụ sau khi được đi học một lớp kế toán của Quân khu 3. Cũng tại nơi công tác mới này, cuộc đời đã gắn bó anh với một phụ nữ, vợ anh bây giờ, để rồi thành phố Hải Dương mãi là quê hương thứ hai của anh.

Công tác tại Viện Quân y 7 đến năm 1979 thì Vũ Xuân Đài về phục viên. Sau đó là một loạt công việc cứ cuốn lấy anh. Lúc đầu là ông chủ quán tiết canh lòng lợn, quán bún cá, sau đó là ông chủ của một cơ sở sản xuất mô-tơ điện, rồi chủ thầu một góc Nhà Thiếu nhi Hải Dương kinh doanh các dịch vụ vui chơi cho trẻ em.

Năm 1994, khi Trung ương Đảng có chỉ thị 35, tiếp đó, Bộ Quốc phòng ra Thông tư 465 chỉ đạo xúc tiến hoàn thành việc khen thưởng, giải quyết chính sách cho những người có công với nước trong chiến tranh, Vũ Xuân Đài đã được các đồng đội, thủ trưởng cũ giúp đỡ, đề nghị Nhà nước phong tặng danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang. Mọi việc có vẻ thuận lợi. Thượng tá Phạm Quang Thành, ngày trước là xạ thủ số 2 cùng tiểu đội với anh, lúc đó công tác ở Cục Tư tưởng văn hóa (Tổng cục chính trị - Quân đội nhân dân Việt Nam) đã lục trong thư viện Quân đội tìm lại các số báo Quân đội nhân dân có in bài viết về Vũ Xuân Đài những năm 1965 - 1968 để làm bằng chứng. Ngày 20-12-1994, Chủ tịch nước Lê Đức Anh đã ký quyết định phong tặng danh hiệu Anh hùng LLVTND cho Vũ Xuân Đài. Và với chiến công cùng đồng đội bắn rơi 37 máy bay Mỹ thì từ trước tới nay ở Việt Nam chưa có xạ thủ nào vượt qua con số này. Trong bộ kỷ yếu "Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân" (Nhà xuất bản Quân đội nhân dân) giới thiệu tóm tắt thành tích của các anh hùng, người cùng đồng đội bắn rơi nhiều máy bay nhất là Vũ Xuân Đài, người thứ 2 là Lê Hữu Tưu với thành tích tham gia bắn rơi 31 chiếc, người thứ 3 là Đặng Đình Trường, tham gia bắn rơi 19 chiếc.

Khi chúng tôi về Hải Dương lấy tư liệu để viết bài này thì Vũ Xuân Đài đang mải mê và bận rộn với dự án Nhà máy chế biến rác thải mà anh là một thành viên. Đây là công trình do Công ty Cổ phần thương mại và tư vấn xây dựng Hoàng Hải làm chủ đầu tư với số vốn 53 tỷ đồng, dự kiến sẽ lắp đặt một dây chuyền xử lý rác thải theo công nghệ se-pa-phin, công suất 200 tấn một ngày đặt tại Hưng Yên quê hương anh. Nếu mọi chuyện suôn sẻ, nhà máy sẽ đi vào hoạt động trong năm nay.