Sư bác Thích Minh Tâm (chùa Bút Tháp) kể lại: “Khoảng 2 giờ sáng 21-8, thấy có mùi khét, tôi đi kiểm tra thì phát hiện có đám cháy, khói bốc ra nghi ngút từ trong Phủ thờ. Thấy vậy, tôi nhanh chóng múc nước dập lửa. Khoảng 15 phút sau, đám cháy được khống chế không còn lây lan sang khu vực khác. Tuy nhiên, điều đáng tiếc, vụ hỏa hoạn đã thiêu rụi hương án có niên đại thế kỷ XVII”.
Về vụ việc này, Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Bắc Ninh Nguyễn Văn Phong cho biết: “Ngay sau khi nhận được thông tin, 8 giờ sáng cùng ngày chúng tôi đã phối hợp với các đơn vị liên quan có mặt tại hiện trường để tiến hành khám nghiệm và tìm hiểu nguyên nhân của vụ cháy”.
Theo báo cáo sơ bộ của Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch (VH-TT-DL) Bắc Ninh, án gian bị cháy đặt tại gian giữa nhà Phủ thờ có mã hiệu CBT.PT.04 trong bản thống kê tài liệu, hiện vật di tích quốc gia đặc biệt chùa Bút Tháp (lưu tại hồ sơ khoa học di tích) đã bị cháy hoàn toàn. Hương án gỗ trước khi bị cháy có dạng hình chữ nhật (dài 194 cm, rộng 140 cm, cao 134 cm) kiểu chân quỳ dạ cá, chạm khắc tinh xảo, tỉ mỉ với đề tài “tứ linh, tứ quý”. Đây được đánh giá là cổ vật đẹp, tiêu biểu và điển hình của nghệ thuật chạm khắc thế kỷ XVII. Trên Hương án được bài trí một bát hương và đôi lọ hoa nhỏ bằng gốm men, các hiện vật này đều đã bị vỡ và lẫn vào trong than tro của đám cháy.
Khám và tượng thờ Hoàng Thái hậu Trịnh Thị Ngọc Trúc cũng bị cháy sém một phần bệ tượng (ảnh trên). Hiện tại, do một phần thân khám thờ bị cháy nên hiện vật này có thể bị sập. Vì vậy, địa phương và nhà chùa đề xuất được gia cố tạm thời để tránh sập các phần gỗ còn lại, bảo đảm an toàn cho tượng Hoàng thái hậu Trịnh Thị Ngọc Trúc đang đặt bên trong khám thờ. Khu vực xảy ra hỏa hoạn nằm tại phủ thờ và khám thờ Hoàng hậu Trịnh Thị Ngọc Trúc. Hiện, toàn bộ gian thờ bị cháy đã được Phòng Kỹ thuật hình sự Công an tỉnh Bắc Ninh khám nghiệm hiện trường và niêm phong.
Chùa Bút Tháp được xây dựng từ thế kỷ XVII và được xếp hạng di tích quốc gia đặc biệt bởi những giá trị lịch sử, kiến trúc độc đáo. Cụm kiến trúc trung tâm ở chùa bao gồm 8 nếp nhà nằm ngang, chạy song hành được bố trí trên một trục dọc kiểu mô hình đường thần đạo. Ngoài cùng là Tam Quan, tiếp đó là gác chuông hai tầng tám mái, kế đó là tòa Tiền Đường, Thiêu Hương, nhà Thượng Điện, Cầu Đá, toà Tích Thiện Am, Trung Đường, Phủ Thờ, nhà Hậu Đường và hàng tháp đá. Bên trái chùa có nhà thờ tổ Chiết Tuyết và ngôi tháp đá Báo Nghiêm 8 mặt, 5 tầng cao 13m.
Dù trải qua nhiều lần trùng tu, chùa vẫn giữ được những tác phẩm kiến trúc, điêu khắc tuyệt mỹ. Đặc biệt, chùa Bút Tháp còn có một báu vật cổ, được xem là độc nhất vô nhị ở Việt Nam, chính là tượng Phật nghìn mắt, nghìn tay. Tượng cao 3,7m, ngang 2,1m, có 11 đầu, 46 tay lớn và 954 tay nhỏ, dài ngắn khác nhau. Đây được coi là một kiệt tác về tượng Phật và nghệ thuật tạc tượng, được công nhận là Bảo vật quốc gia năm 2012.
Ngoài ra, trong chùa có hơn 70 pho tượng gỗ được tạc trong tư thế quỳ, đứng, ngồi quý giá và cây Cửu phẩm liên hoa trong Tích Thiện am, tháp bằng gỗ 9 tầng, 8 mặt, có thể quay tròn quanh một trục, có gắn tượng Phật và chạm những cảnh dân gian hay lấy đề tài trong Phật thoại... Với những giá trị lịch sử, văn hóa to lớn của chùa Bút Tháp, nếu đám cháy không được ngăn chặn kịp thời thì hậu quả sẽ thật khó lường.
Toàn tỉnh Bắc Ninh hiện có 1.558 di tích lịch sử văn hóa, trong đó có 553 di tích được Nhà nước xếp hạng, gồm cả bốn di tích quốc gia đặc biệt…Các di sản văn hóa nói chung, di sản văn hóa vật thể nói riêng không những có giá trị về mặt lịch sử mà còn là tài nguyên quý báu phục vụ nhiệm vụ chính trị, phát triển kinh tế, xã hội của địa phương.
Vụ hỏa hoạn đáng tiếc xảy ra ở chùa Bút Tháp là lời cảnh tỉnh để ngành văn hóa cần phải có một cuộc rà soát tổng thể về công tác phòng cháy chữa cháy trong di tích. Trước hết, về phía các ngành chức năng, chính quyền địa phương cần phải giám sát chặt chẽ, tăng cường hơn nữa công tác quản lý, bảo vệ các di tích.
Trưởng phòng Văn hóa huyện Thuận Thành Nguyễn Phương Đông cho biết: “Hiện tại các di tích đã có nội quy về phòng cháy chữa cháy. Bên cạnh đó hằng năm công an huyện đều tổ chức các lớp tập huấn về phòng cháy chữa cháy cho các di tích trên địa bàn. Sau sự việc án gian bị cháy, chúng tôi cũng đề nghị cấp trên trang bị thêm camera quan sát và hệ thống báo cháy”.
Trao đổi về vấn đề này, Phó Giám đốcSở VH-TT-DL tỉnh Bắc Ninh Nguyễn Xuân Trung cho biết:”Sau sự cố hỏa hoạn đáng tiếc xảy ra, cùng với việc lập đoàn kiểm tra để xuống ngay hiện trường thì Sở cũng đã ban hành văn bản gửi các địa phương, các ban quản lý di tích tiếp tục tăng cường công tác quản lý tránh nguy cơ cháy nổ và mất mát hiện vật tại các di tích”.
