Vòng hoa dâng bác
Văn Lê
Không thể tìm ra hoa nơi điểm chốt khô này
Để kết lại một vòng viếng Bác
Đại đội con nhận danh hiệu Anh hùng
Bộ đội đứng thành vòng tròn mấy lớp
Đội hình hóa một vòng hoa.
Lời bình của Nguyễn Đình San
Anh làm bài thơ tại địa điểm đóng quân là huyện Châu Thành, huyện Tây Ninh. Đó là một điểm chốt không thể kiếm tìm được hoa để kết vòng viếng Bác.
Hoàn cảnh của chiến sĩ nơi đây thật là khó khăn, nghiệt ngã. Người đọc thấy thương cảm và yêu quý các anh. Đúng cái ngày cả dân tộc đau thương khi hay tin Bác vĩnh viễn ra đi - ngày 3-9-1969 đại đội của tác giả được đón nhận danh hiệu Anh hùng. Thế là bộ đội vừa đứng mặc niệm, tưởng nhớ Bác, vừa nghe quyết định phong tặng danh hiệu.
Bãi đất không rộng, cả đại đội phải đứng thành vòng tròn nhiều lớp. Tự nhiên, cái đội hình ấy biến thành một vòng hoa như tất thảy các vòng hoa khác, chỉ có điều hoa viếng Bác trong ngày tang lễ là hoa trồng ở vườn hoa, còn hoa ở đây là chính các chiến sĩ trong đại đội - hoa người!
Bài thơ có tứ thật độc đáo, thể hiện khả năng phát hiện và suy tưởng của tác giả khá tài tình, thú vị. Chỉ vẻn vẹn có 5 câu với kết cấu chặt chẽ, không thừa một chữ nào, bài thơ cùng một lúc vừa nói được hoàn cảnh của bộ đội, một hoàn cảnh khá gian khổ, lại vừa biểu hiện được tình cảm sâu nặng của họ với vị lãnh tụ kính yêu.
Nhớ lại những ngày tháng 9-1969, khi Bác vừa ra đi, cả dân tộc như choàng một khăn tang lớn. Có đến một tuần lễ liền, trời đổ mưa như là khóc thương Người, để nhà thơ Tố Hữu phải viết:
Suốt mấy đêm ròng đau tiễn đưa
Đời tuôn nước mắt, trời tuôn mưa.
Những ngày này, tất thảy mọt người dân Việt Nam đều đã khóc. Tình cảm bi thương rất dễ ùa vào các sáng tác, nhất là thơ và nhạc. Và sự thật là đã có nhiều tác phẩm như vậy ra đời. Bài thơ Vòng hoa dâng Bác của Văn Lê nằm trong số những sáng tác không rơi vào tình trạng đó. Chất lính khỏe khoắn với tình cảm sâu nặng nhưng không bi lụy, vẫn toát lên vẻ lạc quan được hiện rõ trong bài thơ.
Có một chi tiết người đọc dễ lướt qua khi tiếp cận bài thơ này: “Bộ đội đứng thành vòng tròn mấy lớp ". Sao phải đứng thành "vòng tròn mấy lớp"? Bởi vì bãi đất hẹp, nếu chỉ đứng một lớp thì không thể đủ số chiến sĩ của một đại đội. Nên họ phải đứng thành nhiều lớp (vòng ngoài bao bọc vòng trong). Và tác giả đã có quan sát thú vị: Đứng như vậy, vừa rất giống những vòng hoa viếng người quá cố trong đám tang (vòng hoa kiểu này cũng được kết thành nhiều lớp hoa theo hình bầu dục); lại vừa có sự bao bọc nhau giữa các đồng đội.
Trong giây phút buồn đau trước sự ra đi vĩnh viễn của Bác, các chiến sĩ cảm thấy hụt hẫng và trống trếnh. Nỗi đau khủng khiếp ấy không gì có thể bù đắp được. Vậy nên họ cần đùm bọc lẫn nhau để động viên an ủi. Một biểu tượng thật tinh tế, kín đáo được nhà thơ tìm tòi rất đắt; gây hiệu quả cảm xúc mạnh và thú vị.
Sáng tác về chủ đề Bác Hồ là niềm say mê đối với nhiều tác giả. Song, không dễ có được thành công bởi đã có nhiều tác phẩm xuất sắc. Hướng ca ngợi trực tiếp công đức lớn lao của vị lãnh tụ kính yêu tỏ ra khó đạt được hiệu quả bằng việc tìm tòi những khía cạnh biểu hiện phong phú khác. Văn Lê với Vòng hoa dâng Bác đã đi theo hướng này và thành công.
