Về vụ kiện của các nạn nhân chất độc da cam Việt Nam

* Xin ông cho biết tác hại của chất độc da cam mà Hoa Kỳ đã sử dụng trong chiến tranh ở Việt Nam?

- Từ năm 1961 - 1971 quân đội Hoa Kỳ đã rải xuống Việt Nam khoảng 100 triệu lít các chất độc hóa học, với hàm lượng dioxin khoảng 366 kg. Khoảng 3.181 thôn làng Việt Nam bị rải trực tiếp chất độc này.

Các nhà khoa học đã chứng minh, chỉ cần 80 gam dioxin đem hòa vào hệ thống cấp nước đủ giết chết toàn bộ một thành phố lớn 7-8 triệu dân.

Đã có khoảng từ 2,1 đến 4,8 triệu người Việt Nam bị nhiễm chất da cam. Trẻ em sinh ra từ các gia đình có người bị nhiễm độc (thuộc thế hệ thứ ba) vẫn bị các dị tật do ảnh hưởng của dioxin. Hàng vạn gia đình Việt Nam, nhất là gia đình các quân nhân từng chiến đấu tại chiến trường miền nam, nơi không quân Hoa Kỳ rải chất độc da cam đang phải chịu hậu quả của chất này.

* Là chuyên gia pháp lý của Việt Nam tham gia vụ kiện này, xin ông cho biết cơ sở pháp lý của vụ kiện và tiến trình của vụ kiện từ khi các nguyên đơn nộp đơn đến nay?

- Đây là vụ kiện tập thể, vụ kiện dân sự đòi bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng với số nguyên đơn hiện nay đã lên đến hơn 100 người và còn tiếp tục tăng, bổ sung vào hồ sơ vụ kiện. Các nạn nhân chất độc da cam/dioxin Việt Nam có đầy đủ cơ sở pháp lý để khởi kiện đòi các công ty hóa chất Hoa Kỳ phải bồi thường. Về nội dung vụ kiện, chúng ta đã làm rõ những vấn đề cơ bản. Một là, có sự hiện diện của hành vi pháp luật. Hai là, có hậu quả từ hành vi đó và ba là, có pháp luật điều chỉnh.

Về hậu quả trực tiếp, gián tiếp từ việc phơi nhiễm chất độc da cam, chúng ta cũng đã có rất nhiều chứng cứ có cơ sở khoa học. Các nhà khoa học Việt Nam, Hoa Kỳ và các nước khác đã có những công trình nghiên cứu công phu về hậu quả của chất da cam đối với con người và môi trường.

Ở Mỹ, các cựu binh Hoa Kỳ đã được hưởng công lý trong vụ kiện các công ty hóa chất cách đây 20 năm - các công ty hóa chất đã phải lập quỹ bồi thường nạn nhân của chất da cam 180 triệu USD. Không có lý gì khi xác định những người ngồi trên máy bay phun rải chất độc da cam bị phơi nhiễm và được bồi thường mà lại không thừa nhận những người dưới mặt đất bị phơi nhiễm chất độc này.

Trong vụ kiện này, các nạn nhân chất độc da cam Việt Nam đề nghị tòa án áp dụng pháp luật Hoa Kỳ và pháp luật quốc tế. Đó là: Đạo luật đòi bồi thường thiệt hại của người nước ngoài; Đạo luật bảo vệ nạn nhân bị tra tấn; Luật về tội phạm chiến tranh; Nghị định thư năm 1925 về cấm sử dụng hơi hoặc khí gây ngạt, độc, các phương pháp chiến tranh vi trùng; Điều 23 Phụ lục Công ước La Haye; Luật và tập tục chiến tranh trên bộ ký ngày 18 tháng 10 năm 1907, Công ước Geneva ngày 12-8-1949 về bảo hộ dân thường trong chiến tranh; Hiệp định về xét xử và chiến tranh; Hiệp định về xét xử và trừng trị tội phạm chiến tranh chủ yếu của các nước trục châu Âu và Điều lệ Tòa án quân sự quốc tế Nuremberg ngày 8-8-1945; Hiến chương Liên Hợp quốc; Nghị quyết số 2603 A của Đại Hội đồng Liên Hợp quốc năm 1969; Thông luật Hoa Kỳ; Thông luật bang New York bao quát nhưng không bị hạn chế đối với trách nhiệm về sản phẩm gây tổn hại cơ thể, hành vi sơ suất hành vi bất chấp, cố ý hay sơ suất gây khủng hoảng về tinh thần, câu kết dân sự, thu lợi nhuận bất chính và gây phiền toái cho cộng đồng...

* Thuận lợi của các nguyên đơn như thế nào, thưa ông?

- Các nguyên đơn đang có những thuận lợi nhất định. Thứ nhất, là cơ sở khoa học xác định nạn nhân, bệnh tật mà nạn nhân mắc phải do chất độc dioxin đã rõ ràng hơn nhiều so với mấy năm trước nhờ sự tiến bộ của khoa học. Thứ hai, chúng ta có được những kinh nghiệm quý báu rút ra từ vụ kiện của các cựu chiến binh Hoa Kỳ kiện các công ty sản xuất chất độc chứa dioxin diễn ra trước đây. Thứ ba, dư luận trong và ngoài nước đang ủng hộ các nguyên đơn trong vụ kiện rất mạnh mẽ.

Sau khi các nạn nhân nộp đơn kiện, ngày 18-3-2004, Thẩm phán cao cấp Tòa án liên bang Hoa Kỳ Jack B. Weinstein đã chủ tọa phiên tòa với sự tham gia của các Luật sư đại diện cho bên nguyên, bên bị, bên có liên quan và đại diện cựu chiến binh Hoa Kỳ đã từng tham chiến ở Việt Nam. Thẩm phán Jack B.Weinstein yêu cầu các luật sư đại diện cho các bên chuẩn bị đầy đủ những chứng cứ khởi kiện cũng như bào chữa trong khoảng thời gian sáu tháng (kể từ ngày 18-3).

Sau mấy lần hoãn, kéo dài thêm thời gian (phù hợp với quy định của pháp luật Hoa Kỳ), phiên tiền xét xử sẽ diễn ra vào ngày 28-2-2005. Phía nguyên đơn đang hoàn tất các văn bản cần thiết cho phiên tiền xét xử này.

* Nhận định của ông về triển vọng của vụ kiện?

- Những lập luận của các nguyên đơn trong đơn kiện hoàn toàn có cơ sở khoa học, cơ sở pháp lý và đạo lý. Qua nghiên cứu diễn biến vụ án các cựu binh Hoa Kỳ kiện các công ty hóa chất Hoa Kỳ từ năm 1979 - 1984 và những diễn biến mới của vụ kiện này, chúng tôi cho rằng dù thủ tục tố tụng sẽ không đơn giản nhưng công lý nhất định thuộc về phía các nạn nhân chất độc da cam Việt Nam.

* Xin cảm ơn ông!