Tuyên ngôn của Ðảng Cộng sản và hành trình đến Việt Nam

"Tuyên ngôn của Ðảng Cộng sản" xuất hiện lần đầu tiên tại Luân Ðôn vào tháng 2-1848 bằng tiếng Ðức, do Hiệp hội công nhân của J.C Turghard ấn hành, ở 46 phố Liverpool, Bishopsgate. Tiếp đó, từ tháng 3 đến tháng 7-1848, Tuyên ngôn được đăng tải trên tờ Deutsche London Zeitung, cơ quan ngôn luận của những người Ðức lưu vong, cuối năm đó, được tái bản thành một cuốn sách nhỏ dày 30 trang. Trong lần xuất bản này, người ta sửa một số lỗi ấn loát của lần xuất bản đầu tiên và nó trở thành cơ sở cho những lần xuất bản sau đó. Tuyên ngôn đã lần lượt được dịch ra nhiều thứ tiếng: Anh, Pháp, Ý, Ðan Mạch, Ba Lan, Nga, ... nghĩa là những ngôn ngữ chủ yếu ở châu Âu. Tên tác giả được ghi đầu tiên trong Lời tựa của G.J.Hác-nây viết cho bản dịch đầu tiên sang tiếng Anh đăng tải trên tờ The Red Republican (Người cộng hòa đỏ), từ số 21 đến số 24, ở Luân Ðôn, năm 1850. Sau năm 1850, Tuyên ngôn, bản tiếng Ðức, được tái bản nhiều lần ở Thụy Sĩ, Anh và Mỹ. Chính C.Mác và Ph.Ăng-ghen đã viết Lời tựa cho ba lần xuất bản Tuyên ngôn bằng tiếng Ðức vào những năm 1872, 1883 và 1890.

Theo Ph.Ăng-ghen, một bản dịch ra tiếng Pháp đầu tiên xuất hiện ở Paris vào trước cuộc khởi nghĩa tháng 6-1848. Trong một lá thư viết từ Luân Ðôn gửi cho Lô-ra, con gái C.Mác ngày 11-4-1883, Ph.Ăng-ghen có nói tới việc bà Gê-đrê muốn dịch Tuyên ngôn ra tiếng Pháp và muốn Ph.Ăng-ghen xem lại bản dịch. Năm 1885, Lô-ra La-phác-gơ dịch Tuyên ngôn ra tiếng Pháp, đăng nhiều kỳ trên tờ Le Socialiste (Người theo chủ nghĩa xã hội), từ số 1 ra ngày 29-8 đến số 11 ra ngày 7-11-1885 và sau đó, được đăng dưới hình thức phụ trương của tờ La France Socialiste (Nước Pháp xã hội chủ nghĩa) của Mác-mếc, Paris, năm 1888. Theo Ăng-ghen, cho đến năm 1890, bản dịch sang tiếng Pháp cuốn Tuyên ngôn là bản dịch tốt nhất. Từ bản tiếng Pháp đó, Tuyên ngôn được dịch ra tiếng Tây Ban Nha, đăng trên tờ El Socialista ở Ma-đrít và sau đó in thành sách.

Tuyên ngôn được in bằng tiếng Anh lần đầu tiên tại Luân Ðôn vào năm 1850 theo bản dịch của Hê-len Mác-phác-lan. Từ trung tâm Luân Ðôn, Tuyên ngôn đã theo chân các nhà cách mạng đến Hoa Kỳ, để từ đó tiếp tục cuộc hành trình của mình trên khắp lục địa này. C.Mác và Ph.Ăng-ghen tán thành để Oét-đơ-may-ơ sang Hoa Kỳ vì vị trí của nước này trong phong trào công nhân thế giới ngày càng quan trọng. Năm 1851, sau khi đến Hoa Kỳ, Oét-đơ-may-ơ đã trở thành lãnh tụ của những người mác-xít tại đây. C.Mác và Ph.Ăng-ghen đã trao đổi thư từ và tìm cách "trao ngay bản Tuyên ngôn của Ðảng Cộng sản vĩ đại này cho Oét-đơ-may-ơ và những người bạn chiến đấu của ông". Và dựa vào Cương lĩnh mác-xít đó, tháng 6-1852, Oét-đơ-may-ơ đã thành lập Ðồng minh những người vô sản, tổ chức mác-xít chân chính đầu tiên gồm 17 người trên đất Hoa Kỳ. Từ năm 1871, Tuyên ngôn mới xuất hiện công khai trên báo chí nước Mỹ. Trước hết, Út-hun (Woodhul) và Cla-phlin (Calaflin) đã cho đăng Tuyên ngôn trên tờ Tuần báo của mình, trong số ra ngày 30-12-1871. Tiếp đó, tháng 2-1872 xuất hiện trên tờ Người theo chủ nghĩa xã hội, cơ quan ngôn luận của các chi bộ Pháp trong Quốc tế I tại Mỹ. Bản dịch Tuyên ngôn sang tiếng Anh tốt nhất là của Xa-mu-en Mu-rơ, bạn của Ph.Ăng-ghen. Dịch giả đã cùng với tác giả duyệt lại lần cuối trước khi đem in vào năm 1888...

... Tuyên ngôn đã đến với giai cấp vô sản Nga từ nửa cuối những năm 60 của thế kỷ 19. Người Nga đầu tiên dịch Tuyên ngôn sang tiếng mẹ đẻ của mình là M.A.Ba-cu-nin. Bản dịch này đã được nhà in Cô-lô-côn của Héc-xen xuất bản ở Giơ-ne-vơ vào năm 1869. Năm 1882, bản dịch thứ hai sang tiếng Nga là của G.R.Plê-kha-nốp, được xuất bản tại Giơ-ne-vơ. Ðó là bản dịch tốt nhất đã được tái bản nhiều lần ở nước Nga những năm cuối thế kỷ 19, đầu thế kỷ 20. Ở châu Á, Nhật Bản là nước đầu tiên đã công bố Tuyên ngôn của Ðảng Cộng sản trên tờ Dân chúng theo bản dịch của Kô-tô-ky và Tô-xi-hi-kô vào tháng 11-1904.

Rõ ràng, hành trình của Tuyên ngôn phản ánh khá rõ lịch sử của phong trào công nhân quốc tế. Cũng phải thừa nhận một sự thật là, hành trình của Tuyên ngôn phần nào phản ánh mức độ phổ biến, phạm vi ảnh hưởng của chủ nghĩa Mác. Cho đến đầu thế kỷ 20, chủ nghĩa Mác mới chỉ đóng khung ở các nước Âu - Mỹ. Phải đến sau Cách mạng Tháng Mười Nga, đặc biệt sau khi thành lập Ðệ tam Quốc tế, tức Quốc tế Cộng sản - Bộ tham mưu của phong trào cộng sản và công nhân quốc tế, Tuyên ngôn mới có một hành trình mới - hành trình đến với các dân tộc phương Ðông, các dân tộc thuộc địa và nửa thuộc địa. Chính V.I.Lê-nin, người kế tục kiệt xuất sự nghiệp của các nhà sáng lập chủ nghĩa Mác, đã tạo nên bước phát triển mới đó với khẩu hiệu chiến đấu vang dội: "Vô sản tất cả các nước và các dân tộc bị áp bức, đoàn kết lại". Nói một cách khác, chủ nghĩa Mác sau V.I.Lê-nin đã đạt tới quy mô toàn cầu.

Những người yêu nước Việt Nam hoạt động ở nước ngoài tiếp xúc với Tuyên ngôn sớm nhất, trong đó có Nguyễn Ái Quốc, Phan Văn Trường, Nguyễn An Ninh. Lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc đã đọc và thấm nhuần những tư tưởng lớn trong Tuyên ngôn và đưa nó vào trong các tác phẩm của mình. Một đoạn trong cuốn Ðường cách mệnh: "Vì công nông là tay không chân rồi, nếu thua thì chỉ mất một cái kiếp khổ, nếu được thì được cả thế giới" làm chúng ta nhớ lại câu cuối cùng trong Tuyên ngôn. Và trong hành động, Người luôn theo chỉ dẫn trong Tuyên ngôn: "Giai cấp vô sản mỗi nước trước hết phải giành lấy chính quyền".

Tuyên ngôn của Ðảng Cộng sản được bí mật du nhập vào nước ta từ đầu những năm 20 của thế kỷ trước theo chân những du học sinh từ Pháp về. Trong hóa đơn mua sách ở Paris để đưa về nước của Nguyễn An Ninh, người ta thấy có cuốn Tuyên ngôn của Ðảng Cộng sản  của C.Mác và Ph.Ăng-ghen. Nhưng mãi đến năm 1926 mới thấy xuất hiện công khai trên mặt báo ở Sài Gòn. Ðó là lần đầu tiên Phan Văn Trường và Nguyễn An Ninh cho đăng toàn văn Tuyên ngôn bằng tiếng Pháp trên tờ báo La Cloche fêlée (Chuông Rạn) của mình dưới hai hình thức: 1) Ðăng liên tục trên các số báo, từ số 50, ra ngày 29-3-1926 đến số 60, ra ngày 26-4-1926; 2) In thành tờ rơi như là phụ trương của báo. Tuyên ngôn bằng tiếng Pháp in trên La Cloche fêlée có lẽ theo bản dịch của con gái C.Mác, bởi vì ngoài phần chính văn của Tuyên ngôn còn có ba Lời tựa của C.Mác và Ph.Ăng-ghen viết cho các bản tiếng Ðức. Ngoài việc đăng toàn văn Tuyên ngôn, tờ báo của Nguyễn An Ninh, Phan Văn Trường còn đăng lại nhiều bài của tờ L'Humanité (Nhân Ðạo), cơ quan ngôn luận của Ðảng Cộng sản Pháp, của tờ Le Paria (Người cùng khổ), cơ quan ngôn luận của Hội Liên hiệp thuộc địa mà Nguyễn ÁI Quốc là chủ bút và những bài của các lãnh tụ cộng sản như Ði-nô-vi-ép, Bu-kha-rin, Các Ra-đếc và Ga-bri-en Pê-ri... Ngoài con đường chính đưa chủ nghĩa Mác - Lê-nin vào Việt Nam của Nguyễn Ái Quốc, hoạt động báo chí của hai ông đã góp một phần đáng kể vào việc truyền bá tư tưởng mác-xít nước ta. Ðó thật sự là một hành động rất dũng cảm của những nhà báo yêu nước ở một nước thuộc địa. Một tháng sau khi đăng Tuyên ngôn, tháng 5-1926, tờ La Cloche fêlée bị đình bản. Ðể tiếp tục công việc đang còn dang dở, hai ông cho ra tờ báo mới mang tên L'annam (nước Nam).

Bắt đầu từ khi xuất hiện các tổ chức cách mạng theo khuynh hướng vô sản cho đến năm 1945, các nhà cách mạng Việt Nam liên tục nhận được tài liệu, sách vở mác-xít từ Pháp gửi sang, trong đó có cuốn Tuyên ngôn của Ðảng Cộng sản của C.Mác và Ph.Ăng-ghen. Các chiến sĩ cộng sản bị giam cầm trong các nhà tù thực dân Hỏa Lò, Khám Lớn Sài Gòn, Côn Ðảo... tổ chức dịch và viết lại dưới dạng tóm tắt các tác phẩm kinh điển, trong đó có Tuyên ngôn, để tổ chức học tập lý luận trong lao tù. Sau Cách mạng Tháng Tám năm 1945, chúng ta mới có điều kiện dịch và in thành sách tác phẩm bất hủ đó. Ðầu năm 1946, Tuyên ngôn do Nhà xuất bản Sự Thật ấn hành lần thứ nhất tại Hà Nội theo bản dịch của Thép Mới và Sơn Tùng (Lê Hữu Kiều). Tiếp đó, năm 1952 xuất bản lần thứ hai tại chiến khu Việt Bắc. Lần đầu dịch qua bản tiếng Pháp của Lô-ra La-phác-gơ, con gái C.Mác, lần thứ hai có tham khảo bản Trung văn do Nhà xuất bản Giải phóng, Trung Quốc, xuất bản. Cho đến nay, tác phẩm "mỏng, giá trị lớn" của hai nhà sáng lập chủ nghĩa xã hội khoa học đã được Nhà xuất bản Sự Thật tái bản trên chục lần. Ðặc biệt, năm 1986, nhân dịp kỷ niệm 140 năm ra đời của Tuyên ngôn, Nhà xuất bản Sự Thật tái bản lần thứ 12 vào tháng 8-1986 với số lượng in 10.100 cuốn, khổ 13 x 19. Mỗi lần tái bản đều có sửa chữa, bổ sung, hoàn thiện dần theo nguyên tác. Tái bản lần thứ 12 Tuyên ngôn là hoàn chỉnh nhất, bởi lẽ, ngoài văn bản chính, sách còn in đầy đủ tất cả các bài tựa của hai đồng tác giả viết cho các lần xuất bản khác nhau, ở nhiều nước khác nhau. Ðồng thời, trong sách còn khôi phục những chú thích của Ph.Ăng-ghen viết cho các nhà xuất bản và chú thích của các nhà xuất bản khác nhau.

VẬY là, sự xuất hiện và hành trình của Tuyên ngôn của Ðảng Cộng sản của C.Mác và Ph.Ăng-ghen là bước đi của chủ nghĩa cộng sản từ lý luận đến hiện thực, từ hiện thực một nước đến hiện thực nhiều nước và cuối cùng, trở thành một trào lưu định hướng phát triển của xã hội loài người. Sự xuất hiện và hành trình của Tuyên ngôn chứng minh trên thực tế sức sống mãnh liệt và sức lan tỏa mạnh mẽ của một hệ tư tưởng tiên tiến.