Tử vong mẹ, thách thức lớn của y tế

Tổ chức Y tế thế giới (WHO) định nghĩa, tất cả các phụ nữ tử vong trong khi có thai hoặc trong vòng 42 ngày sau khi kết thúc thai nghén (trừ do tự tử hoặc tai nạn)... được gọi là tử vong mẹ (TVM). Theo thống kê của Bộ Y tế, hơn 10 năm qua tỷ lệ TVM của Việt Nam không giảm đáng kể, mỗi năm vẫn có 2.700 bà mẹ tử vong. Nguyên nhân thường gặp là băng huyết 46%, nhiễm trùng 14%, sản giật 13%, uốn ván 13%, vỡ tử cung... Trong số các sản phụ bị tử vong, có 65% không khám thai lần nào, 22% chỉ khám thai 1 lần, 13% khám thai 2 lần trở lên.

Ước tính có  khoảng 1 triệu ca nạo hút thai mỗi năm ở nước ta. Đây vẫn là một thách thức lớn đối với hạn chế TVM. Việc chậm trễ trong quyết định đưa phụ sản đến các cơ sở y tế sẽ dẫn đến tử vong cả mẹ và con là điều đáng lẽ có thể tránh được nếu gia đình ý thức được mối hiểm họa này. Trong nghiên cứu trước, 100% các trưởng hợp tử vong trên đường đi là ở vùng nông thôn, miền núi.

Người ta đã biết đến trường hợp tử vong mẹ ở Hữu Bằng (Thạch Thất, Hà Tây), dù biết nguy cơ có thể tử vong nhưng gia đình không thể đưa sản phụ tới cơ sở y tế do quá nghèo. Một sản phụ ở Quảng Ngãi tử vong vì đã uống thuốc cho nhỏ thai lại để dễ đẻ. Nhiều trường hợp sản phụ khác bị sốt rét ác tính nên ngay sau sinh đã tử vong. 40 tuổi có thai lần đầu, chị Vũ Thị Chính ở xã Quảng Thịnh, huyện Quảng Xương (Thanh Hóa) chuyển dạ đã 3 ngày, mà vẫn không sinh được. Cuối cùng chị bị chết tại Bệnh viện phụ sản (BVPS) Thanh Hóa, vì thai quá to và không được xử lý kịp thời. Sản phụ Phạm Thị  Tình cũng ở Quảng Thịnh, Quảng Xương (Thanh Hóa) có thai lần thứ 4, khỏe mạnh và sinh nở bình thường. 15 ngày sau khi sinh bé gái nặng 3,8 kg, chị Tình bỗng thấy khó thở, 2 bàn tay co giật mạnh rồi đột ngột qua đời. Sản phụ Lê Thị Tùng sinh năm 1978 ở xã Quảng Lợi huyện Quảng Xương (Thanh Hóa) sinh tại nhà. Sau 9 ngày sản phụ bị sốt cao, đại tiện ra máu, 2 chân bị liệt và được đưa vào Bệnh viện Phụ sản Thanh Hóa. Tại đây sản phụ được lấy rau còn sót nhưng không hết, bị nhiễm trùng. 33 ngày sau, sản phụ tử vong. Chị Triệu Thị Mẫn 27 tuổi ở xã Điện Quan, huyện Bảo Yên (Lào Cai) có thai lần thứ 4, sinh tại nhà. Sau khi rau bong, chị kêu mệt, ngất xỉu rồi chết ngay tại lều trên vũng máu do khi sinh bị băng huyết...

Trên đây là một vài trường hợp trong hàng nghìn trường hợp mẹ bị tử vong. Về vấn đề này, WHO xác nhận, Việt Nam chưa có thông tin chính xác về con số tử vong và không có những ước lượng trực tiếp hoặc gián tiếp về tỷ lệ TVM, bởi thực tế có rất nhiều bà mẹ bị chết tại nhà hoặc trên đường đến bệnh viện không được báo cáo. Tỷ lệ sinh đẻ tại nhà ở Lào Cai là 80-90%, tỷ lệ này ở Thanh Hóa là 50%. Do vậy khả năng báo cáo sai hoặc báo cáo không đầy đủ về số ca TVM là rất phổ biến, làm ảnh hưởng đến chất lượng chăm sóc sức khỏe bà mẹ trước, trong và sau khi sinh.

Trong 10 năm lại đây, Bệnh viện Phụ sản Hải Phòng đã điều trị cứu sống 53 sản phụ bị vỡ tử cung (chủ yếu ở lứa tuổi 25-34). Tỷ lệ vỡ tử cung (nông thôn Hải Phòng cao hơn nhiều so với thành thị (67,9%). Điều này cho thấy vấn đề theo dõi, chẩn đoán, tiên lượng trong quá trình chuyển dạ của cán bộ y tế cơ sở còn nhiều hạn chế. Kiến thức về sinh sản của người dân, nhất là vùng nông thôn kém, thiếu về phương tiện cấp cứu điều kiện phẫu thuật của tuyến dưới cũng như phương tiện vận chuyển giao thông không thuận lợi. Nhiều sản phụ được chuyển đến viện đã ở giai đoạn muộn, do đẻ tại xã không được đảm bảo, lại chuyển đi bằng thuyền, xích lô; sản phụ bị choáng vì mất máu nhiều, mạch và huyết áp không còn. Hầu hết các ca vỡ tử cung thường để lại hậu quả rất nặng nề như  vỡ bàng quang gây rò bàng quang, nhiễm trùng khó hồi phục. Có khi nguy hiểm đến tính mạng cả mẹ và con.

Từ đầu năm đến nay, Phòng khám phụ khoa và Phòng kế hoạch hóa gia đình ở Nhà hộ sinh A - Trung tâm y tế quận Hoàn Kiếm - Hà Nội mỗi tháng có 80 - 132 ca nạo hút thai/tháng. Cùng với việc kế hoạch hóa, tại đây còn báo động về tình trạng đẻ sớm. Có những sản phụ tuổi 18, đôi mươi cũng đến đây đẻ. Tỷ lệ chửa ngoài tử cung cao có nguyên nhân không nhỏ do nạo hút thời trẻ, bị viêm nhiễm.

Nhằm làm tốt công tác chăm sóc sức khỏe bà mẹ, hơn lúc nào hết ngành y tế cần tăng cường hoạt động ngoại tuyến tại các vùng thôn quê xa xôi hẻo lánh. Hạ thấp tỷ suất tử vong mẹ là một trong năm thách thức lớn nhất trong kế hoạch hành động y tế của các quốc gia khu vực Đông Nam Á thế kỷ 21. Để củng cố những chuẩn mực và niềm tin phù hợp, phải gỡ bỏ dần những quan niệm sai lầm về sức khỏe sinh sản. Bản thân phụ nữ cần phải khẳng định vai trò của mình trong gia đình, gỡ những cản trở, thì mới có cơ hội thay đổi hành vi, nâng cao kiến thức sức khỏe sinh sản, tránh những áp đặt của tập quán. Chúng ta cũng cần giáo dục bà mẹ không nên sinh đẻ ở độ tuổi hơn 40, vì nguy cơ tử vong cao, ngay cả khi có sự can thiệp và chăm sóc y tế.