1. Bài thơ nào được bạn đọc hoan nghênh là những bài nói trúng tâm lý của họ; tác giả hòa mình vào quần chúng, yêu cái quần chúng yêu, ghét cái gì quần chúng ghét, nói hộ quần chúng, đọc là hiểu ngay; cái riêng của mình phải hòa với cái chung. Người đọc thường thích thú thấy hình ảnh mình, tâm sự mình được thể hiện trong thơ.
2. Văn nghệ xã hội chủ nghĩa của chúng ta hiện nay mang ba tính chất: khoa học, dân tộc, đại chúng. Tôi thấy tính chất đại chúng phải để lên hàng đầu. Văn thơ anh dù có điêu luyện, tư tưởng có cao siêu, nếu khó vào quần chúng thì chỉ có anh và bạn bè anh thích, ảnh hưởng không sâu rộng.
3. Văn thơ có gồm đủ mặt, cả về nội dung lẫn hình thức, mới đáp ứng được sở thích của mọi người, nhưng tác giả phải đứng vững trên một lập trường: yêu Tổ quốc, yêu nhân dân, trọng chính nghĩa, trọng nhân đạo. Văn thơ có đa dạng thì từ người dân cày đến người dân thợ; từ người lao động đến vị lãnh đạo; từ nhà nho đến trí thức tân tiến; từ chú học trò đến nhà bác học; từ các cụ già đến thanh niên, nhi đồng, v.v. mỗi người trong mỗi tầng lớp xã hội, nhân tâm tùy thích, cũng có thể thấy trong tác phẩm của ta một số bài, hoặc một khía cạnh hợp với sở thích của họ. Nói rộng ra, nếu tác phẩm của ta được giới thiệu ra nước ngoài ta cũng có những bạn đồng thanh tương ứng.
Bất kể không gian và thời gian, bất chấp sự thay đổi chế độ, văn thơ hay, được lòng quần chúng nhân dân, bao giờ cũng vẫn sống.
Danh vị cao quý nhất của người cầm bút là "nhà văn, nhà thơ của nhân dân".
26-8-1972
TỰ THUẬT
(Thất ngôn thập bát cú)
Ở sở "Phi-năng"(1) có một thầy,
Người cao dong dỏng lại gầy gầy.
Mặc thường xoành xĩnh, ưa lành sạch,
ăn chỉ thều thào, thích tịnh chay.
Tom chát quanh năm vài bốn bận,
Say sưa mỗi tháng một đôi ngày.
Tính vui, trò chuyện cười như phá,
Lòng thẳng, căm hờn nói toạc ngay.
Xiên xỏ vào tay hơi khá khá,
ở ăn thì nết cũng hay hay!
Yêu người chân thật người hào hiệp,
Ghét kẻ chui luồn kẻ quắt quay.
Võ vẽ hay làm văn quốc ngữ,
Xì xồ ít nói tiếng âu tây.
Bạn mà bàn đến thi cùng cử.
Thời vội van luôn: Tớ lạy mày!...
Bởi tính ngang phè như chánh bứa,
Già đời chẳng được cái mề đay.1925
----------
(1) Sở tài chính Đông Dương.
MỜI VỌNG TẢN ĐÀ
Hôm xưa qua bến Trung Hà
Rẽ qua bác Hiếu Tản Đà, vào chơi,
Tiểu đồng nói bác vừa xuôi
Đi chơi Hà Nội chừng đôi ba ngày.
Ra đường gặp gái không may
Hay là Hiếu ấy Hiếu này(1) vô duyên.
Tiếc rằng chẳng gặp trích tiên
Cùng nhau ta dạo chơi miền núi non.
Sẵn gà quay, bánh tây giòn,
Sẵn ba chai bố rượu ngon bồ đào,
Ví chăng có bạn thi hào
Chén thù chén tạc chừng nào là vui!
Nhưng mà chẳng gặp thì thôi
Rượu ngon nhắm tốt bỏ ôi sao đành!
Rầu lòng gửi lại thiếp danh
Anh em tìm chốn cây xanh rườm rà,
Ngồi trông núi Tản sông Đà
Tưởng chừng bác Hiếu đâu là có đây.
Rót đầy cốc rượu nâng tay
Vắng ai ngồi vọng đưa cay cũng tình.----------
(1) Tản Đà và Tú Mỡ cùng có tên thật là Hiếu: Tản Đà là Nguyễn Khắc Hiếu, còn Tú Mỡ là Hồ Trọng Hiếu.
CÂU CHUYỆN "TƯỚNG ĐI ỈA"
Tết ta chơi tam cúc,
Lỡ khi tướng phải chui,
Ta thường nói đùa vui:
"A ha! tướng đi... ỉa"!
Nhưng ai có rõ nghĩa
Câu ấy ở đâu ra?
Đây xin kể nôm na
Điển tích này cũng mới:
Tháng mười một năm ngoái,
Tướng Alếchxăngđờri
Nướng hết ở biên thùy
Mười tiểu đoàn chủ lực.
Thực dân bèn cất chức,
Lôi anh khác lên thay.
Đờlatua tướng này
Nghe đồn tay cũng đảm,
Cầm quân vừa một tháng,
Quan tướng đã vô tình
Lại đem "cúng" Việt Minh
Hai tiểu đoàn thiện chiến!
Thực dân đau chết điếng,
Chỉ những thua là thua!
Cách cổ Đờlatua,
Cử Sài lang kế chức,
Tướng bị chui hậm hực...
Hãng tin A.F.P
Chữa khéo "tướng phải về
Vì ngài mắc kiết lỵ"
Thực là câu chí lý!
Người Việt Nam chúng ta
Cũng bảo quả không ngoa:
"Tướng thua tướng đi... ỉa"
Ôi mớ đời mai mỉa!
Đánh chác bốn năm nay,
Bao tướng tá đổi thay,
Tình hình vẫn bi đát,
Nay ông tướng Đờ lát
Họ Đờ Tátxinhin,
Mới lên bài đã bi:
Đông Bắc và Vĩnh Phúc
Bảy tiểu đoàn gãy gục,
Cứ mất kết liền liền,
Rồi cũng đến kiết lỵ,
Cắp đít về Tây... ị!17-1-1951
ÔNG VÀ CHÁU
Làm được ông
Không phải dễ.
Biết yêu trẻ
Cho ra yêu;
Biết nuông chiều
Cho đúng độ;
Biết dạy dỗ
Chẳng cần roi;
Biết trò chơi
Cho trẻ thích;
Chuyện cổ tích
Biết thật nhiều,
Kể thế nào
Nghe thật khoái,
Biết gấp giấy
Làm thằng người,
Làm thuyền mui,
Làm tên lửa,
Làm con ngựa,
Làm chim cò...
Biết làm bò
Cho cháu cưỡi;
Bài hát mới
Biết dăm ba,
Dạy hát ca
Và biểu diễn;
Biết xử kiện
Cho thông minh,
Được cảm tình,
Không trái lẽ.
Tính con trẻ
Hay tò mò,
Hỏi bất ngờ
Nhiều câu hóm
Oái oăm gớm:
Ai! Tại sao?
Làm thế nào?
Nhiều lúc bí...
Ông phải nghĩ
Đáp cho thông.
Cháu với ông
Hai thế hệ,
Già hợp trẻ,
Trẻ hợp già,
Vui cửa nhà,
Thật hạnh phúc!THÁO DẠ ĐỔ VẠ CHO RƯƠI
Giặc Mỹ thua cay, khéo đổ thừa
Tại trời xỏ lá, tại trời mưa!
Phi cơ ướt cánh bay thiên thẹo?
Lính bộ trơn đường ngã chỏng chơ?
Nước lũ trôi băng tàu thủy chiến?
Bùn lầy bết quánh thiết xa cơ?
Cái mồm thằng Oét (1) huênh hoang nói.
Đợi đến mùa khô sẽ mở cờ!
Thì đấy, mùa khô đã đến rồi,
Cớ sao chúng nó vẫn thua hoài?
Bầu Bàng, cơ động lăn như rạ,
Dầu Tiếng, quân dù chạy cóng đuôi.
Năm góc nghênh ngang, năm góc gẫy,
Bốn mùa liểng xiểng, bốn mùa toi.
Cái mồm thằng Mắc(2) quàng xiên tệ,
Tháo dạ lèo lèo đổ vạ rươi.2-12-1965
-----------
(1) Westmoreland
(2)Mc Namara
TÌNH CẢNH KHỐN QUẪN CỦA GIẶC MỸ
Bị dìm mùa ướt, nướng mùa khô,
Giặc Mỹ lồng lên tựa chó rồ.
Quân kéo vào đông càng chết lắm,
Tướng liều đánh lớn lại thua to.
Bao vây siết chặt giam tù cẳng,
"Bình Định" loay hoay ngã quẽo giò.
Bịp bợm lòi đuôi trơ mặt chó,
Leo thang bạt mạng vỡ đầu bò.
Sa lầy tận cổ đang ngoi ngóp,
Chết đến sau lưng vẫn sửng cồ.
Chúng nó gieo tai thì gặt họa:
Những cây thập ác mọc trên mồ.6-12-1966
KHÓC NGƯỜI VỢ HIỀN
Bà Tú ơi! bà Tú ơi!
Té ra bà đã qua đời, thực ư?
Tôi cứ tưởng nằm mơ quái ác,
Vùng dậy là tỉnh giấc chiêm bao
Tỉnh dậy, nào thấy đâu nào,
Nào đâu bóng dáng ra vào hôm mai.
Đâu bóng dáng con người thùy mị,
Tuy tuổi già xấp xỉ bảy mươi,
Vẫn còn khỏe mạnh, vui tươi
Le te, nhanh nhẹn như thời xuân xanh
Nhìn sau lưng, vô tình cứ ngỡ
Một cô nào thiếu nữ thanh tân
Vậy mà cái chết bất thần
Cướp bà đi mất, vô ngần xót xa!
Kể từ thuở đôi ta kết tóc,
Thắm thoắt gần năm chục năm qua
Thủy chung chồng thuận vợ hòa
Gia đình hạnh phúc, thật là ấm êm
Tôi được bà vợ hiền thuần thục
Cảm thấy mình tốt phúc bao nhiêu!
Đôi ta cùng một cảnh nghèo
Đạo chồng vợ lấy chữ yêu làm nền.
Nhớ khi giường bệnh đã nằm
Bà còn thủ thỉ tình thâm thương chồng
"Tôi mà chết thì ông sẽ khổ
Vì, cứ theo câu cổ ngữ ta
Xưa nay con cái nuôi cha
Cũng không chu đáo bằng bà nuôi ông"
Bà ơi! hãy dầu lòng yên dạ
Giấc nghìn thu cho thỏa vong hồn
Bà đi, đã có dâu con
Một lòng phụng dưỡng, chăm nom bố già.
Tôi có khổ, âu là chỉ khổ
Vì thiếu bà, nhà cửa vắng tanh
Khổ khi thức giấc tàn canh
Bên giường trống trải một mình nằm trơ
Khổ nhớ lại sớm trưa ngày trước
Pha ấm trà chén nước mời nhau
Giờ tôi chẳng thấy bà đâu,
Bên bàn thờ nhắp chén sầu đầy vơi...
Khổ những lúc ra sân, mê tỉnh
Ngắm vườn nhà thấy cảnh thênh thang
Mà bà khuất núi cho đang
Quả cau tươi, lá trầu vàng ai xơi?
Khổ trông thấy cái cơi còn đó
Đã khô trầu, khô vỏ, khô cau
Ba thước đất đã vùi sâu
Cặp môi cắn chỉ ăn trầu đỏ tươi
Ngẫm: cảnh già cuộc đời sung sướng
Tưởng vợ chồng còn hưởng dài lâu
Không ngờ con tạo cơ cầu
Bà đi, để tủi để sầu cho tôi
Ôi! duyên nợ thế thôi là hết
Năm mươi năm thắm thiết yêu nhau!
Bà về trước, tôi về sau
Thôi đành tạm biệt, nuốt sầu gượng vui
Bà đi rồi nhưng tôi phải ở
Công việc đời còn dở tí thôi
Bao giờ nhiệm vụ xong xuôi
Về nơi cực lạc, lại tôi với bà...
