Truyền hình thực tế gần gũi và chân thật

Truyền hình thực tế xuất hiện ở các nước từ hơn 60 năm trước. Nó được chia ra rất nhiều kiểu khác nhau. Nhân vật của các chương trình THTT có thể là người dự cuộc thi thể thao, sắc đẹp, giọng hát; trong các trò chơi trí não hay vận động; trong các chuyến phiêu lưu, khám phá thế giới, hay trong những cuộc phỏng vấn nảy lửa, hoặc chỉ đơn thuần là vô tình rơi vào những tình huống dở khóc dở cười... Ưu thế của THTT chính là những hình ảnh tự nhiên, sống động đem lại cảm xúc tươi mới cho khán giả. Máy quay bám theo sự việc đang diễn ra. Người trong cuộc không để tâm đến máy quay, thậm chí không biết đang ghi hình. Người thật, việc thật với ngồn ngộn những chi tiết và tình huống của cuộc sống được "chộp" vào ống kính và chọn lọc để đưa lên hình. Nhiều game show, talk show, phim tài liệu hay phóng sự trong các cuộc thi Hoa hậu, Sao Mai, Sao Mai điểm hẹn những năm gần đây cũng được thực hiện theo thủ pháp của THTT. 

Ở Việt Nam, Khởi nghiệp và Ước mơ của tôi được coi là những chương trình THTT đầu tiên ra mắt trên VTV3 nhưng kết thúc chóng vánh. Phụ nữ thế kỷ 21 do Công ty BHD phối hợp với VTV sản xuất trong hai năm liên tiếp nhưng đến năm 2008 thì... chưa thấy "xuất đầu lộ diện". Vượt lên chính mình, Ngôi nhà mơ ước, Vui là chính, Everest Việt Nam 2008... lên sóng HTV nhưng đến nay chỉ còn một vài chương trình "trụ" lại. Chương trình Hành trình kết nối những trái tim cũng đã đi được chặng đường hơn một năm gian nan chinh phục khán giả, phần nào làm vơi đi nỗi lo ban đầu là có đi được "dài hơi" hay không? Vietnam Idol sau hai mùa giải cũng chưa thấy xuất hiện trở lại. Còn Những chàng trai, những cô gái phát sóng được vài số thì... ngưng hẳn, dù chương trình được mua bản quyền của Ma-lai-xi-a và có cả đội ngũ sản xuất của nước bạn sang Việt Nam hỗ trợ.

Vì sao THTT "chết yểu"? Kinh phí sản xuất chương trình thuộc loại cao so với mặt bằng kinh phí các chương trình truyền hình, đặc biệt là so với game show. Phụ nữ thế kỷ 21 quay khoảng 650 giờ băng nhưng chỉ dựng thành 13 tập x 45 phút và có từ ba đến bốn nhóm quay cho một nội dung. Việt Nam Idol trải qua vòng thi ở bốn thành phố lớn: Hà Nội, Ðà Nẵng, TP Hồ Chí Minh và Cần Thơ với ê-kíp thực hiện khoảng 100 người, mỗi tiết mục có sáu, bảy nhóm quay. Riêng mua bản quyền Việt Nam Idol lên đến vài triệu USD/năm. Everest Việt Nam 2008 tốn khoảng vài chục tỷ đồng với cả trăm người tham gia ê-kíp thực hiện. Không chỉ tốn kém mà công sức ê-kíp làm chương trình bỏ ra không ít.

THTT hấp dẫn nhưng nội dung của nó dễ vượt qua giới hạn của các tiêu chuẩn thẩm mỹ, đặc biệt với các nước phương Ðông. Vui là chính,  những số đầu tiên nhận được nhiều phản ứng gay gắt của không ít khán giả vì lý do này. Việt Nam Idol trên sóng HTV cũng gây nhiều ý kiến trái chiều và nhiều chuyện "dở khóc dở cười" đã xảy ra chung quanh chương trình. Một người trong ê-kíp thực hiện chương trình Những chàng trai, những cô gái cho biết, một số hình ảnh quay cảnh mát-xa rất trong sáng nhưng rốt cục các cảnh này bị cắt.  

Người Việt Nam cũng không quen "diễn" trước ống kính máy quay nên phải có thời gian để những người trong cuộc làm quen với thể loại. Người chơi tham gia THTT lên sóng thường xuyên nên cần sự đầu tư nghiêm túc, dài hơi, có khi cả năm ròng. Vì vậy không phải người chơi nào cũng có thể đáp ứng được yêu cầu chương trình... Với những lý do như vậy, có người cho rằng THTT không phù hợp với thị trường Việt Nam, trong khi ở nước ngoài thì nó là thể loại từng rất thu hút người xem.

Mặc dù bám sát vào những gì diễn ra trên thực tế nhưng các chương trình đều có kịch bản từ trước và lúc dựng hình còn được biên tập kỹ càng. Cảnh quay khai thác hậu trường và những kịch tính của chương trình đều xuất phát từ đây nhưng chúng đều được nhà sản xuất tính toán kỹ để hấp dẫn chứ không phải gặp gì quay nấy hay được chăng hay chớ. Khi sản xuất chương trình, ngay từ khâu tuyển người chơi, nhà sản xuất đã có ý chọn những người có cá tính rất khác nhau để làm phong phú chương trình và tăng thêm kịch tính khi có sự "va đập" giữa họ. Không phải lựa chọn ngẫu nhiên từ những người đăng ký mà nhiều trường hợp, nhà sản xuất thuê người đến dự thi. Các chi tiết hay cảnh quay liên quan đến "vấn đề nhạy cảm" cũng không thể bỏ qua vì các cảnh này thu hút khán giả nhiều hơn. Nhưng ở Việt Nam, các cảnh như vậy đôi khi không phù hợp thuần phong mỹ tục nên lại bị cắt bỏ. Cũng giống như nhiều chương trình khác, THTT ở Việt Nam phải bảo đảm tính nhân văn cao. Vì vậy, tính giải trí có phần ít đi. Mà giải trí ít thì khó thu hút khán giả.

THTT không còn "nóng" ở nước ngoài, nhất là từ năm 2000, vì các kênh truyền hình được tung ra rất nhiều tiết mục phong phú, đa dạng và có xu hướng tích hợp nhiều thể loại trong cùng một chương trình. Tuy nhiên, với Việt Nam, THTT vẫn còn khá mới mẻ và có khả năng thu hút khán giả, miễn là được làm hay. Nếu làm được những chương trình THTT có ý nghĩa thì hứa hẹn sẽ thành công hơn các chương trình này ở nước ngoài vì nó không đơn thuần hướng tới mục tiêu giải trí và lợi nhuận của nhà sản xuất. Không ít nhà sản xuất đã lên kế hoạch để tung ra các chương trình mới trong năm sau. Ông Huỳnh Văn Nam, Tổng Giám đốc Ðài Truyền hình TP Hồ Chí Minh khẳng định với báo giới: "Khi game show dần bị bão hòa thì những chương trình truyền hình tương tác, THTT đang được khán giả đón nhận". Có lẽ chúng ta cùng hy vọng rằng, thời gian tới, hiệu quả của các chương trình THTT sẽ được nâng cao hơn.