Phát biểu ý kiến tại hội thảo, Thứ trưởng Y tế Trần Văn Thuấn cho biết, tại Việt Nam, gánh nặng bệnh không lây nhiễm bao gồm các bệnh chính là tim mạch, ung thư, đái tháo đường, bệnh phổi mạn tính… đang gia tăng nhanh chóng, chiếm tới 81% nguyên nhân tử vong và 73% tổng gánh nặng bệnh tật. Hiện kiểm soát yếu tố nguy cơ là biện pháp hiệu quả nhất, cũng là quan trọng nhất để ngăn ngừa và kiểm soát bệnh không lây nhiễm. Sử dụng thuốc lá nằm trong nhóm các yếu tố nguy cơ hành vi hàng đầu cần kiểm soát.
Năm 2012, Việt Nam đã ban hành Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá. Sau hơn 10 năm thực hiện các biện pháp kiểm soát thuốc lá, tỷ lệ hút thuốc lá chủ động ở người trưởng thành ở Việt Nam có giảm nhưng khá chậm, với tỷ lệ chung ở hai giới là 20,8%; tỷ lệ hiện hút ở nam giới trưởng thành là 41,1% (năm 2021) thuộc nhóm quốc gia có tỷ lệ người hút thuốc lá cao nhất thế giới. Hút thuốc lá chủ động và thụ động là yếu tố nguy cơ đứng thứ hai gây tử vong và bệnh tật.
Ước tính năm 2022, thiệt hại kinh tế đối với xã hội do hút thuốc lá chủ động và thụ động gồm chi phí khám chữa bệnh, tổn thất năng suất lao động do mắc bệnh và tử vong sớm bởi hút thuốc lá chiếm 1,14% GDP (tương đương khoảng 108 nghìn tỷ đồng). Chi phí này cao gấp 5 lần so với nguồn thu từ thuế thuốc lá mang lại.
 |
Thứ trưởng Trần Văn Thuấn chủ trì hội thảo. |
Đáng lo ngại, những năm gần đây, bên cạnh thuốc lá truyền thống, trên thị trường nước ta đã xuất hiện các sản phẩm thuốc lá mới, bao gồm thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng và sản phẩm thuốc lá lai giữa hai sản phẩm này. Mặc dù các sản phẩm này chưa được phép nhập khẩu, quảng cáo hoặc bán tại Việt Nam, nhưng tỷ lệ sử dụng các sản phẩm này đã có sự gia tăng nhanh, nhất là ở học sinh phổ thông trung học tại khu vực thành thị.
Các cơ quan chức năng đã cảnh báo về tình trạng lợi dụng thuốc lá mới để lưu hành, sử dụng ma túy trái phép. Trong khi đó, các bệnh viện đã ghi nhận các tình trạng nhập viện có liên quan đến thuốc lá điện tử, trong đó có ngộ độc, loạn thần và ngộ độc ma túy.
Tổ chức Y tế thế giới đã cảnh báo rằng tất cả các sản phẩm thuốc lá mới đều độc hại, có chứa nhiều độc tố khác nhau có thể gây ung thư, bệnh tim và bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính. Do vậy, sự xuất hiện thêm các sản phẩm mới này sẽ làm gia tăng số người hút thuốc, tăng nguy cơ sử dụng ma túy và các chất gây nghiện khác, tăng thêm gánh nặng bệnh tật cho người dân và trầm trọng thêm các vấn đề về y tế công cộng, an ninh trật tự, xã hội và môi trường.
Thứ trưởng Trần Văn Thuấn cho rằng, từ thực tế nói trên Việt Nam cần có hành động mạnh mẽ để ngăn chặn thuốc lá mới. Trước mắt là đề xuất Quốc hội ban hành Nghị quyết cấm sản xuất, kinh doanh, nhập khẩu, quảng cáo thuốc lá mới; Bộ Y tế xây dựng hồ sơ Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Phòng, chống tác hại thuốc lá.
Thực hiện Kết luận số 2513/KL-UBXH15 ngày 4/5/2024 của Ủy ban Xã hội tại Phiên giải trình trách nhiệm quản lý nhà nước về phòng, chống tác hại của thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng đã giao Bộ Y tế: Trong năm 2024, chủ trì phối hợp, nghiên cứu, đánh giá tác hại của thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng để công bố thông tin chính thức về tác hại của các sản phẩm này.
Để thực hiện nhiệm vụ nêu trên, Bộ Y tế đã giao Cục Quản lý khám, chữa bệnh phối hợp Viện Chiến lược và Chính sách y tế, Vụ Pháp chế, Quỹ Phòng, chống tác hại thuốc lá thực hiện nghiên cứu: “Tổng hợp và phân tích các nghiên cứu, báo cáo của quốc tế và trong nước về tác hại của thuốc lá mới, qua đó đề xuất các biện pháp ngăn chặn thuốc lá mới”.
 |
Đại diện đến từ Bộ Công an trao đổi, thảo luận tại hội thảo. |
Kết quả nghiên cứu được công bố tại hội thảo sẽ được gửi đến các cơ quan của Quốc hội, Chính phủ, các bộ, ngành và các địa phương trên cả nước. Đồng thời, là dịp để các cơ quan báo chí, phóng viên tuyên truyền sâu rộng tác hại của thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng đến người dân, đặc biệt là thanh thiếu niên góp phần nâng cao nhận thức về tác hại của thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng và sự cần thiết ngăn chặn các sản phẩm này.
Trình bày những phát hiện chính từ kết quả tổng hợp và phân tích các nghiên cứu về tác hại của thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng (thuốc lá mới ) và đề xuất các biện pháp ngăn chặn thuốc lá mới, Tiến sĩ Nguyễn Khánh Phương, Viện trưởng Chiến lược và Chính sách Y tế (Bộ Y tế), cho biết: Đối với tác hại đối với sức khỏe của thuốc lá điện tử: Các tác hại cấp tính, hút thuốc lá điện tử có thể gây ra tổn thương phổi cấp, chấn thương do nổ pin và cháy thiết bị, ngộ độc nicotine và các chất ma túy được pha trộn; thuốc lá điện tử có chứa nicotine là chất gây nghiện mạnh và có hại, đặc biệt là sự phát triển bộ não của thanh thiếu niên.
Việc sử dụng thuốc lá điện tử có liên quan đến suy gan, rối loạn chức năng phổi, hen suyễn, tim mạch, ung thư, các bệnh răng miệng… Đáng chú ý, người sử dụng kép (sử dụng cả thuốc lá điện tử và thuốc lá truyền thống) có nguy cơ về sức khỏe cao hơn người chỉ dùng một loại: nguy cơ đột quỵ cao hơn người không hút thuốc 2,91 lần và cao hơn người hút thuốc lá điếu 1,83 lần.
 |
| Tiến sĩ Nguyễn Khánh Phương trình bày báo cáo tại hội thảo. |
Về tác hại đối với sức khỏe của thuốc lá nung nóng: khói tỏa từ hút thuốc lá nung nóng có thành phần rất giống với khói tỏa của thuốc lá điếu, nhiều chất độc có khả năng gây ra nhiều bệnh, cụ thể như bệnh hô hấp, tim mạch, ung thư, hệ thần kinh, hệ sinh sản, trí não, nhất là ảnh hưởng đến sức khỏe phụ nữ mang thai, trẻ em và vị thành niên. Đáng chú ý, chưa đủ bằng chứng để chứng minh thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng là sản phẩm giảm hại. Tuyên bố “thuốc lá điện tử giảm hại hơn 95% so với thuốc lá điếu thông thường” thiếu bằng chứng.
Tổ chức Y tế thế giới cho rằng, không có bằng chứng thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng ít hại hơn thuốc lá thông thường. Cả hai đều chứa nicotine gây nghiện và có hại, đặc biệt với não bộ trẻ em. Một số sản phẩm thuốc lá điện tử chứa các chất độc hại ở mức bằng và cao hơn thuốc lá điếu thông thường.
Ngoài ra, Tổ chức Y tế thế giới không xác nhận thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng là một biện pháp hỗ trợ cai nghiện. Có bằng chứng việc hút thuốc lá điện tử có thể kéo dài tình trạng nghiện nicotine và cản trở việc cai thuốc; việc khuyến khích người hút thuốc chuyển sang thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng không giúp bỏ thuốc lá mà gây hại hơn do sử dụng kéo dài.
Năm 2023, tại Việt Nam đã ghi nhận có 1.224 ca nhập viện do sử dụng thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng. Triệu chứng nhập viện là dị ứng, ngộ độc, tổn thương phổi cấp, đột quỵ não. Trong đó các ca nhập viện, có 5,8% người dưới 18 tuổi; 10,5% là nữ; 6,6% sử dụng một lần đầu tiên; 89,6% sử dụng kép (có sử dụng thuốc lá thông thường).
Bên cạnh gánh nặng bệnh tật, thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng còn gây hệ lụy đến xã hội, ô nhiễm môi trường. Thuốc lá điện tử có thể tăng nguy cơ sử dụng ma túy do người dùng có thể tự pha chế dung dịch, pha trộn các chất cấm như cần sa tổng hợp, ketamin, heroin và thuốc lá, đặc biệt là giới trẻ. Chất thải, hỏa hoạn và tạo ra các loại hạt vật chất trong không khí trong nhà cũng như các chất thải bỏ từ các sản phẩm này ra môi trường như: thiết bị nhựa dùng một lần, hộp đựng, bao bì, chất lỏng điện tử.
 |
Đại diện Bộ Giáo dục và Đào tạo trao đổi, thảo luận tại hội thảo. |
Tiến sĩ Nguyễn Khánh Phương cho biết thêm, trên cơ sở những phát hiện mới, khuyến cáo từ Tổ chức Y tế thế giới, các cơ quan chức năng, báo cáo đề xuất các biện pháp ngăn chặn thuốc lá mới ở Việt Nam hiện nay là: Quốc hội ban hành Nghị quyết cấm nhập khẩu, sản xuất, phân phối, bán và quảng cáo, khuyến mại thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng ở tất cả các dạng ở Việt Nam.
Trong thời gian tới, các quy định này cần được luật hóa khi sửa Luật Phòng, chống tác hại thuốc lá. Chính phủ quy định trách nhiệm của các bộ, ngành và cộng đồng trong tăng cường hiệu lực thực thi quy định cấm; vận dụng kinh nghiệm thành công và chưa thành công của một số quốc gia trong khu vực và quốc tế trong thực thi ngăn chặn thuốc lá mới, với các biện pháp như: Xây dựng tài liệu truyền thông và tổ chức truyền thông về tác hại của thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng và các loại thuốc lá mới khác; nhận diện và ngăn chặn chiến lược thu hút người sử dụng mới của ngành công nghiệp thuốc lá; nhận diện sản phẩm thuốc lá mới và vai trò ngăn chặn thuốc lá mới của mỗi bên; phát động chiến dịch cộng đồng nói không với thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng và các sản phẩm thuốc lá mới khác; giáo dục các nhóm dân số đích gồm: học sinh, phụ huynh, giáo viên để tăng cường nhận diện sản phẩm và ngăn chặn việc bắt đầu sử dụng ở giới trẻ...
Tại hội thảo, đại diện đến từ các đơn vị trực thuộc Bộ Y tế, Bộ Công an, Bộ Giáo dục và Đào tạo, Tổ chức Y tế thế giới trao đổi, thảo luận, chia sẻ thông tin về các nội dung: Tác hại, thách thức trong kiểm soát thuốc lá mới và khuyến nghị của Tổ chức Y tế thế giới; thực trạng sử dụng thuốc lá mới và tình hình nhập viện do sử dụng thuốc lá mới; tình trạng mua bán, sử dụng, xử lý thuốc lá mới bất hợp pháp và đề xuất kiến nghị; thực trạng học sinh, sinh viên sử dụng thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng và hành động của ngành giáo dục.
