“Ngoại giao nguồn nước”
Tới TP Côn Minh, thủ phủ của tỉnh Vân Nam, phía tây Trung Quốc vào những ngày giữa hạ, song thời tiết tại vùng đất nằm ở độ cao hơn 1.500 mét so mặt nước biển này ôn hòa và mát mẻ với nhiệt độ trung bình trong ngày không quá 200C. Với đặc trưng thời tiết đó, Vân Nam được mệnh danh là “vương quốc” thực vật và động vật, cây cối xanh tươi quanh năm, đồng thời nổi tiếng là nơi ra đời của nhiều loại trà ngon, các vị thuốc bổ cùng nhiều thắng cảnh nổi tiếng.
Tuy nhiên, bên cạnh tiềm năng du lịch, tỉnh Vân Nam còn được biết đến là nơi Chính phủ Trung Quốc xây dựng hệ thống đập thủy điện lớn trên thượng nguồn của sông Mê Công, đoạn chảy qua địa phận Trung Quốc gọi là sông Lan Thương. Trong số sáu đập thủy điện Trung Quốc hoàn tất xây dựng tại tỉnh Vân Nam, Tiểu Loan là con đập lớn thứ hai tại nước này (sau đập Tam Hiệp trên sông Dương Tử) và Cảnh Hồng là đập chốt chặn cuối cùng trong hệ thống đập thủy điện này. Giữa hai đập Tiểu Loan và Cảnh Hồng có ba đập nước khác, gồm Mạn Loan, Đại Triều Sơn và Nọa Trát Độ.
Theo các tài liệu, từ ngày 15-3 đến 31-5 vừa qua, Trung Quốc tiến hành ba đợt xả nước tại đập Cảnh Hồng với tổng khối lượng 12,6 tỷ m3 nước theo yêu cầu Việt Nam đưa ra trước đó, gấp 1,96 lần so lượng nước tự nhiên và gấp 1,4 lần lượng nước điều tiết bình thường. Động thái này nằm trong nỗ lực cải thiện tình trạng hạn hán nghiêm trọng ở các tỉnh vùng đồng bằng sông Cửu Long, được cho là một phần do hiện tượng En Ni-nô diễn biến bất thường gây ra.
Đại diện Ủy ban quản lý sông Trường Giang, thuộc Bộ Thủy lợi Trung Quốc Lý Trung Bình cho biết, do Cảnh Hồng là đập nhỏ nên lượng nước dự trữ không nhiều, vì vậy lượng nước trong ba đợt xả vừa qua chủ yếu từ hai đập lớn là Tiểu Loan và Nọa Trát Độ. Nhưng, bởi Cảnh Hồng là rốn cuối cùng trong hệ thống các đập thủy điện đang vận hành trên đoạn sông Lan Thương chảy qua tỉnh Vân Nam nên đóng vai trò quan trọng. Mực nước ở đập Tiểu Loan và Cảnh Hồng hiện ở mức thấp để đón mùa lũ.
Xây dựng từ năm 2003 và được xem là “kiến trúc cốt cán của điện lực Vân Nam” trên sông Mê Công, đập Cảnh Hồng cao 108 mét, dài 705 mét với công suất 1.750 mê-ga-oát gồm năm tua-bin phát điện, dung tích hồ chứa khoảng 249 triệu m3 nước. Dự án xây dựng đập và nhà máy thủy điện Cảnh Hồng là một phần trong chương trình phát triển miền tây lạc hậu của Chính phủ Trung Quốc. Là nước lớn nằm ở thượng nguồn của dòng sông Mê Công có vai trò quan trọng đối với đời sống của các nước khu vực Đông-Nam Á, các chuyên gia cho rằng, Trung Quốc đang tỏ thiện chí nhằm chung tay, góp sức giải quyết vấn đề nguồn nước với các quốc gia láng giềng ở hạ nguồn dòng sông này, một bước đi tích cực trong “ngoại giao nguồn nước” của Bắc Kinh.
Cần tiếp tục phối hợp cởi mở và linh hoạt
Là tài sản chung của sáu quốc gia, gồm Trung Quốc, Mi-an-ma, Thái-lan, Lào, Cam-pu-chia và Việt Nam, Mê Công là “con sông mẹ” của khu vực cũng như của hầu hết các quốc gia nêu trên. Do đó, trách nhiệm của các nước trong lưu vực sông Mê Công là sử dụng nguồn nước đó một cách công bằng, hợp lý và phải có các biện pháp thích hợp để phòng ngừa, hạn chế việc gây ra thiệt hại đáng kể cho các quốc gia khác. Tuy nhiên, nhiều luồng dư luận cho rằng, sẽ là bất tiện nếu các nước ở hạ nguồn sông phải gửi công hàm yêu cầu các nước thượng nguồn xả nước vào mỗi mùa hạn nặng đến. Vấn đề này đặt ra “bài toán” cần một cơ chế phối hợp chặt chẽ và chủ động hơn giữa các quốc gia, trong đó có tính đến quy trình vận hành liên hồ đập, giúp tăng cường chia sẻ thông tin về tình hình nguồn nước của các quốc gia trong khu vực.
Với việc ra đời Cơ chế hợp tác Mê Công tại tỉnh Hải Nam (Trung Quốc) vào cuối tháng 3 vừa qua, sáu nước bên dòng Mê Công tiếp tục khẳng định cùng hợp tác vì hòa bình, ổn định và phát triển bền vững của tiểu vùng Mê Công và khu vực. Bàn về tác dụng của ba đợt xả nước khẩn cấp, Tiến sĩ P.Xo-mét, chuyên gia từ Ủy hội sông Mê Công cho biết, Ủy hội tiếp tục phối hợp Bộ Thủy lợi Trung Quốc để đánh giá và sớm gửi báo cáo cho các quốc gia liên quan xem xét và chấp thuận, tất cả vì nỗ lực chung nhằm hợp tác quản lý và sử dụng bền vững nguồn nước con sông quan trọng bậc nhất trong khu vực này.
