Thị trường Ukraine tuy lạ mà quen

Nhắc đến thị trường Liên Xô ngày trước người ta chỉ nghĩ đến một thị trường hàng hóa trao đổi theo tinh thần của các nghị định thư, hiệp định thương mại. Cho đến khi Liên Xô tan rã, thị trường rộng lớn này, trong đó có Ukraine, dần bị lãng quên do sức hút của các thị trường Âu - Mỹ tiềm năng, nhiều tính cạnh tranh. Những biến cố chính trị, sự thay đổi kinh tế, cung cách làm ăn mới… khiến nhiều doanh nghiệp Việt Nam nản lòng ở thị trường này.

Cuối tháng 9 vừa qua, Chủ tịch UBND TP Hồ Chí Minh Lê Thanh Hải cùng đoàn doanh nghiệp Việt Nam sang thăm Ukraine đã mở ra một cái nhìn mới về thị trường nước này nói riêng và các nước Liên Xô trước đây nói chung. Ấn tượng nhất của thị trường Ukraine là sự trở mình của một nền kinh tế chuyển sang thị trường và sự thành đạt của người Việt cùng những đóng góp của họ vào lĩnh vực sản xuất hàng tiêu dùng và lưu thông phân phối.

Trước đây, Ukraine được coi là đầu tàu của nền công nghiệp nặng và công nghiệp quốc phòng. Nhiều nhà máy sản xuất xe tăng, vũ khí, máy bay (sản xuất máy bay hiệu TU, AN), cũng như các nhà máy chế tạo turbine cho các nhà máy điện. Sự tan rã của Liên Xô kéo theo sự khủng hoảng trầm trọng về chính trị, kinh tế, xã hội của Ukraine. Hàng loạt các nhà máy, xí nghiệp đã phải đóng cửa. Hàng trăm nghìn người lao động rơi vào tình trạng khó khăn do mất việc làm, trong đó có những người lao động Việt Nam đang học tập và làm việc tại đây.

Tại Kharkov, chúng tôi thấy nhiều nhà máy còn đóng cửa và rêu phong. Tuy nhiên, cũng có nhiều cơ sở đang được sửa sang, xây dựng lại cho những hoạt động mới. Theo những người Việt đang sinh sống và làm ăn tại đây, Ukraine hiện đang rất cần một nền sản xuất hàng tiêu dùng. Có khoảng 5.000 người Việt đang sống ở Kharkov (so với 7.000 người Việt tại Ukraine) góp phần thúc đẩy một nền kinh tế tiêu dùng tại đây (và cả Ukraine). Hàng nghìn người Việt đang mua bán tại chợ Barabasova, một khu chợ rất lớn, khoảng 60 héc ta, trong đó khu chợ của người Việt chiếm phân nửa. Anh Thái, Phó chủ tịch Hội đồng Quản trị của chợ, đồng thời là Chủ tịch Hội người Việt Nam tại Ukraine, đưa chúng tôi đến tham quan chợ và thăm ban quản lý chợ của người Việt. Với mặt bằng lương khoảng 100 đô-la Mỹ/tháng, mức sống của người dân ở đây khá giống với ở Việt Nam. Giá cả cũng vậy. Do đó, hành vi tiêu dùng cũng mang nhiều nét tương đồng.

Anh Lê Minh Hải, một thành viên trong ban quản lý chợ, cho biết mấy năm trước các doanh nghiệp Việt ở Ukraine thường "đánh hàng" của các công ty trong nước sang. Nhưng hiện nay, do hàng hóa của Trung Quốc và Thổ Nhĩ Kỳ quá rẻ nên những người Việt ở đây quay sang đánh hàng từ hai nước này. Những phi vụ này chỉ cần có khoảng 30% vốn cho một lô hàng là có thể nhập về hàng container hàng hóa thông qua các đầu mối của người Hoa tại chợ. Hàng hóa sau khi bán được sẽ thanh toán tiếp. Nhiều người kinh doanh các mặt hàng khác nhau thường kết hợp nhập hàng chung cho giảm chi phí, thường là đi container 40 feet. Vì đi container 20 thì chi phí hải quan và vận chuyển về Kharkov cũng như nhau, từ Odessa về Kharkov mất khoảng 4.000 đô-la Mỹ cho một container. (Hải quan chỉ đếm đầu container!)

Chúng tôi nhận thấy rằng để xâm nhập được thị trường Ukraine hiện nay, cách tốt nhất bước đầu là thông qua mạng lưới kinh doanh, phân phối của người Việt. Đi chợ Barabasova, chúng tôi có cảm tưởng mình đang đi chợ An Đông hay Bến Thành ở TP Hồ Chí Minh. Thỉnh thoảng cũng có những xe đẩy bán nước sâm, mì xào và cả hột vịt lộn! Có cả một nhà hàng phục vụ cơm nước cho những người Việt tham gia mua bán tại chợ này. Anh Đông, một thương nhân khá lớn về hàng may mặc tại Kharkov, cầm số quần áo của Công ty May Tây Đô lên săm soi và nói rằng hàng này chỉ bán được trong siêu thị và các cửa hiệu, còn ở chợ người ta chỉ mua được cái áo khoảng 3-4 đô-la Mỹ. Theo anh, đời sống của người dân Ukraine ngày càng nâng cao, nhất là những năm gần đây. Do vậy, thị trường hàng hóa rẻ tiền sẽ từ từ khép lại. Có lẽ đã đến lúc phải hướng tới các sản phẩm cao cấp hơn, giá cao hơn. Điều này các doanh nghiệp sản xuất hàng tiêu dùng trong nước hiện nay hoàn toàn có thể đáp ứng.

Đến Kharkov, người ta luôn nghe nhắc đến tập đoàn Technocom của người Việt do anh Phạm Nhật Vượng, 36 tuổi, làm chủ tịch. Hiện nay, tập đoàn đã có đến 3-4 nhà máy sản xuất mì ăn liền, bánh snack, bột gia vị hiệu Mivina (có bán khắp các siêu thị), một nhà máy sản xuất bao bì, in ấn… Đây là một doanh nghiệp làm ăn thành đạt và được chính quyền và người dân ở đây trọng vọng. Anh Vượng cũng là Giám đốc Trung tâm Xúc tiến thương mại Việt Nam tại đây. Một Trung tâm thương mại Việt Nam (trung tâm này cũng đang quản lý chợ của người Việt Babarasova) cùng với hệ thống siêu thị sắp được khánh thành tại Kharkov.

Vấn đề của các doanh nghiệp Việt Nam mong muốn đưa hàng sang Ukraine là tìm ra một đối tác hợp pháp, chính thức để có thể thực hiện các đàm phán giao dịch, thanh toán qua hệ thống ngân hàng theo thông lệ. Ngoài ra, phải có một đầu mối xúc tiến thương mại chung ở phía trong nước để có thể đại diện các doanh nghiệp trong nước đưa hàng sang Ukraine. Vì ngay từ đầu, trong giai đoạn thăm dò và xâm nhập thị trường, hàng hóa tiêu thụ còn ít. Các doanh nghiệp cần một sự hợp tác để trong giai đoạn đầu có thể cùng đưa hàng theo một kênh chung nhằm tiết giảm chi phí, tăng tính cạnh tranh.

Việc thành lập một Trung tâm hàng Việt Nam tại Ukraine do một đơn vị xúc tiến thương mại trong nước chủ trì là điều mà các doanh nghiệp mong mỏi. Có lẽ vì thế mà Chủ tịch UBND TP Hồ Chí Minh Lê Thanh Hải đã gợi ý cho Trung tâm hàng Việt Nam tại Kharkov ra đời, trên cơ sở của Trung tâm Thương mại và Siêu thị thuộc tập đoàn Technocom. Đây có thể là một bước đệm khá suôn sẻ cho hàng Việt Nam, đặc biệt là các doanh nghiệp hàng Việt Nam chất lượng cao, đi sang thị trường Ukraine. Ngoài ra, tại Ukraine còn có Hiệp hội Doanh nghiệp Việt Nam tại Ukraine với gần 50 hội viên ra đời từ năm 2001. Hiệp hội có tư cách pháp nhân, có xuất bản tạp chí và đang xúc tiến các hoạt động nhằm thúc đẩy quan hệ thương mại giữa hai nước. Thị trường Ukraine đối với các doanh nghiệp Việt Nam do vậy tuy lạ mà cũng thật gần gũi.