Điểm sáng trong giáo dục
Từ lần đầu tiên tham dự năm 1974, đoàn Việt Nam gồm năm thí sinh đã giành thành tích xuất sắc: Hoàng Lê Minh (Huy chương vàng), Vũ Đình Hòa (Huy chương Bạc), Tạ Hồng Quảng và Đặng Hoàng Trung (Huy chương đồng), Nguyễn Quốc Thắng (Bằng danh dự).
40 năm qua, Việt Nam đã tham dự IMO đều đặn với 228 lượt học sinh dự thi. Việt Nam đã đạt được tổng cộng 213 huy chương, trong đó có 52 Huy chương vàng, 94 Huy chương bạc, 67 Huy chương đồng, ba bằng danh dự , một giải đặc biệt về lời giải đẹp cho Lê Bá Khánh Trình năm 1979. Việt Nam đã đạt thành tích cao nhất tại IMO 1999 tổ chức tại Rumany và IMO 2007 tổ chức tại VIệt Nam: đứng thứ 3 toàn đoàn. Tại IMO 2003 tại Nhật Bản, trong số ba thí sinh đạt điểm tuyệt đối có hai thí sinh người Việt Nam là Lê Hùng Việt Bảo và Nguyễn Trọng Cảnh.
Việt Nam có tên trong danh sách 10 nước đứng đầu suốt quá trình 55 năm IMO, gồm các nước: Trung Quốc, Hoa Kỳ, Nga/Liên Xô, Hungary, Rumany, Hàn Quốc, Bulgary, Việt Nam, Đức.
GS Ngô Bảo Châu là thí sinh đạt điểm tuyệt đối tại IMO năm 1998, cũng là thí sinh hai lần giành Huy chương vàng IMO liên tiếp năm 1988,1989. Ảnh: Quý Trung.
Việt Nam có 9 học sinh đạt điểm tuyệt đối trong các kỳ thi là: Lê Bá Khánh Trình (1979), Lê Tự Quốc Thắng (1982), Đàm Thanh Sơn (1984), Ngô Bảo Châu (1988), Đinh Tiến Cường (1989), Ngô Đắc Tuấn (1995) Đỗ Quốc Anh (1997), Lê Hùng Việt Bảo (2003), Nguyễn Trọng Cảnh (2003).
Sáu thí sinh hai lần giành Huy chương vàng liên tiếp: Ngô Bảo Châu (1988, 1989), Đào Hải Long (1994, 1995), Ngô Đắc Tuấn (1995, 1996), Vũ Ngọc Minh (2001, 2002), Lê Hùng Việt Bảo (2003, 2004), Phạm Tuấn Huy (2013, 2014).
Trong suốt quá trình tham dự IMO, Việt Nam có 10 học sinh nữ đi thi và đều giành huy chương. Phan Vũ Diễm Hằng là nữ thí sinh IMO đầu tiên của Việt nam năm 1975, giành Huy chương đồng. Nguyễn Thị Thiều Hoa là thí sinh nữ đầu tiên của đội tuyển Việt Nam giành Huy chương Bạc tại IMO 1976.
Tính đến thời điểm năm 2014, cả thế giới có tổng cộng 13 thí sinh dành được giải thưởng Fields. GS NGô Bảo Châu, người đoạt hai Huy chương vàng IMO năm 1988, 1989, nhận giải thưởng Fields danh giá năm 2010.
Những học sinh IMO không chỉ trở thành những nhà toán học xuất sắc như Ngô Bảo Châu mà cả những nhà khoa học xuất sắc trong những lĩnh vực khác như GS Vật lý Đàm Thanh Sơn.
Một số nhà toán học đã trưởng thành và gắn sự nghiệp của mình với IMO, trở thành những người thầy xuất sắc, làm trưởng phó đoàn IMO Việt Nam như: PGS.TS Vũ Đình Hòa, TS Trần Nam Dũng, TS Lê Bá Khánh Trình, PGS.TS Lê Anh Vinh…
Thành tích của IMO cho thấy rằng mặc dù nền giáo dục nước ta vẫn còn những yếu kém và phải tiếp tục phấn đấu vươn lên nhưng Việt Nam có thể đào tạo trình độ phổ thông đạt đỉnh cao quốc tế.
Tài năng hay không là gì?
GS Trần Văn Nhung khi đánh giá về thành tích của Việt Nam tham dự IMO trong 40 năm qua đã cho rằng cần tránh cực đoan khi nhìn nhận và đánh giá thành tích của Việt Nam tham dự IMO suốt 40 năm qua: Học sinh đoạt Huy chương vàng là “tài năng” hay “không là gì”?
Đã có một loạt ý kiến cho rằng các huy chương IMO có giá trị rất to lớn nhưng một loạt ý kiến ngược lại cho rằng chúng không có giá trị bao nhiêu vì chỉ là kết quả của công nghệ “luyện gà chọi”. Theo GS Nhung, cả hai đều cực đoan. Vậy ý nghĩa của thành tích IMO của VN nói riêng và các lĩnh vực khác nằm ở đâu?
Thành tích xuất sắc tại IMO của Việt Nam trong 40 năm qua không phải là ngẫu nhiên, cũng không phải chỉ do “luyện gà chọi”. Nó có nguyên nhân từ trí tuệ Việt Nam, từ giáo dục đỉnh cao, từ truyền thống và sự chuẩn bị công phu, đào tạo, thi tuyển học sinh giỏi toán các cấp trong cả nước.
Hội trường lễ kỷ niệm 40 năm Việt Nam tham gia IMO. Ảnh: H.L
Tuy vậy GS Trần Văn Nhung cho rằng: “Sẽ công bằng và hợp lý hơn khi xem đó như là thành tích xuất sắc của những km đầu tiên trên đường đua marathon cả cuộc đời để hướng tới những mục tiêu cao cả và rộng lớn của tài năng, của sự nghiệp và vinh quang cả đời người”.
GS Hà Huy Khoái từ quan điểm nhìn nhận những thành quả IMO đến việc bồi dưỡng học sinh giỏi, người tài đã khẳng định: “Riêng việc lọt vào đội tuyển sáu người của một đất nước 90 triệu dân như Việt Nam thì việc gọi họ là “người tài” cũng không có gì quá đáng”. Nhưng ông cũng nói thêm: Khi chúng ta chọn đội tuyển sáu người thì không thể nói những người còn lại là kém hơn hẳn. Đây là một cuộc thi đấu “thể thao” và có thể khẳng định ngoài sáu người đó ra còn không ít người khác nữa cũng xứng đáng được gọi là người tài nhưng những “người còn lại đó” sẽ khó có cơ hội tốt để phát triển tài năng như các bạn may mắn của mình.
Trên thực tế, không chỉ Việt Nam mà nhiều quốc gia trên thế giới đều có sự quan tâm đặc biệt đối với các kỳ Olympic, không chỉ đối với môn Toán học mà còn các môn khoa học khác. Trong thành phần của trong thành phần Ủy ban Olympic thường có sự tham gia của Tổng thống, Thủ tướng, Chủ tịch Quốc hội và Bộ trưởng Giáo dục.
“Nói cho cùng, sự quan tâm này hoàn toàn có cơ sở. Rất nhiều nhà Toán học, Vật lý nổi tiếng của thế giới đã trưởng thành từ “phong trào Olympic”. Nếu nhìn vào nền Toán học của Việt Nam thì điều này càng rõ hơn, có thể nói tuyệt đại đa số các nhà Toán học giỏi của nước ta hiện nay đều đã từng đoạt giải ở các kỳ thi Olympic quốc gia và quốc tế” – GS Hà Huy Khoái nhận định.
GS Đoàn Quỳnh, người đã tham gia hướng dẫn đoàn học sinh Việt Nam tham dự 5 kỳ IMO, cho rẳng việc VN tham dự IMO là một nguồn động viên học sinh nước nhà ham thích học Toán, đặc biệt đối với những học sinh có năng khiếu Toán. Qua nhiều kỳ thi ở lớp, trường, tỉnh, lọt được vào đội tuyển quốc gia đã là một niềm vinh hạnh. Được dự thi IMO, giao lưu, vui chơi, ganh đua với bạn bè quốc tế là một niềm vui lớn, rồi nếu đạt giải thưởng vàng, bạc, đồng thì thực là niềm vinh hạnh cho học sinh và cho cả thầy giáo, cha mẹ, bạn bè, cho cả đất nước.
“Nó mang lại những kỷ niệm không thể nào quên cho từng học sinh tham gia thi và ảnh hưởng đến cả tương lai của các em”, GS Đoàn Quỳnh tâm sự.
Dù thực tế chúng ta vẫn còn quá nhiều bộn bề với nền giáo dục, vẫn cần phải làm quá nhiều điều để có thể gắn chặt hơn nữa việc đào tạo học sinh năng khiếu với việc đáp ứng nhu cầu nguồn nhân lực chất lượng cao trên các lĩnh vực khoa học công nghệ, kinh tế xã hội, thì vẫn cần thừa nhận những kết quả Việt Nam có được qua các kỳ IMO là điểm sáng trong nền giáo dục nước nhà và trở thành sự kiện có sức ảnh hưởng không chỉ với những người trong cuộc.
