Sự cần thiết chuyển đổi xanh, thực hiện mô hình khu công nghiệp sinh thái chính là cần thiết phải cải thiện môi trường đầu tư và thu hút các nguồn lực sản xuất với công nghệ sản xuất hiện đại; nguồn lao động chất lượng cao, đẩy mạnh phát triển kinh tế theo hướng công nghệ cao, kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn và phát triển bền vững.
Sử dụng hiệu quả, tối ưu nguyên vật liệu, quy trình sản xuất và phân phối được rút ngắn thời gian làm giảm chi phí sản xuất, tăng sức cạnh tranh, bảo đảm chất lượng môi trường nghiêm ngặt.
Hiện nay, sau sáp nhập Thành phố Hồ Chí Minh có 59 khu công nghiệp, khu chế xuất với khoảng trên 5.900 doanh nghiệp đang hoạt động.
Bà Lê Thanh Thảo, Trưởng đại diện Tổ chức phát triển công nghiệp Liên hợp quốc (UNIDO) cho rằng, khi đang bước vào một giai đoạn phát triển mới sau sáp nhập, Thành phố Hồ Chí Minh trở thành vùng công nghiệp liên kết lớn nhất Việt Nam. Điều này không đơn thuần là sự mở rộng về quy mô quản lý, mà là mở ra những cơ hội chiến lược chưa từng có như: từ quy hoạch từng khu đơn lẻ tiến tới quy hoạch liên vùng thống nhất; từ mô hình phát triển truyền thống hướng đến mô hình công nghiệp sinh thái-thông minh-tuần hoàn và carbon thấp. Và từ cách tiếp cận dựa vào nguồn lực nội tại chuyển sang thu hút tài chính xanh, công nghệ cao và dòng vốn đầu tư bền vững.
Trong hơn 10 năm qua, UNIDO đã và đang đồng hành cùng Việt Nam triển khai Chương trình khu công nghiệp sinh thái, trong đó có Khu công nghiệp Hiệp phước, Thành phố Hồ Chí Minh. Kết quả, qua hỗ trợ kỹ thuật đánh giá chuyên sâu về hiệu quả tài nguyên sản xuất sạch hơn (RECP) cho 31 doanh nghiệp tại Khu công nghiệp Hiệp Phước đã đưa ra 300 giải pháp về đánh giá tài nguyên và sản xuất sạch hơn (RECP), đề xuất 7 cơ hội cộng sinh công nghiệp và 4 cơ hội cộng sinh đô thị cho Khu công nghiệp Hiệp Phước.
Qua đó tổng số tiền tiết kiệm được từ chuyển đổi mô hình là gần 66 tỷ đồng, tiềm năng giảm phát thải 22.845 tấn CO2 tương đương hằng năm, tiềm năng tiết kiệm điện là 32.598MWh/năm và tiết kiệm nước là 215.732m3/năm.
Nhiều ý kiến tại hội thảo đã thông tin một số rào cản tác động quá trình chuyển đổi từ mô hình truyền thống sang mô hình khu công nghiệp sinh thái, đó là: công nghiệp xanh đòi hỏi sự đầu tư vào công nghệ, hạ tầng và quy trình sản xuất mới nhằm giảm lượng khí thải, tiết kiệm năng lượng và tài nguyên. Tuy nhiên, chi phí đầu tư ban đầu cao.
Hạ tầng phục vụ khu công nghiệp chưa đồng bộ, hạ tầng giao thông kết nối đến khu công nghiệp, khu chế xuất chưa tương xứng với sự phát triển của khu công nghiệp, khu chế xuất. Tư tưởng ngại thay đổi từ khu công nghiệp hiện hữu sang khu công nghiệp sinh thái còn tồn tại phổ biến.
Bên cạnh đó, chính sách hỗ trợ, khuyến khích hình thành các khu công nghiệp sinh thái như miễn giảm phí thuê đất, hỗ trợ tài chính, đào tạo nhân lực, xây dựng thể chế, thu hút đầu tư cơ sở hạ tầng… chưa cụ thể.
Ông Lê Văn Thinh, Phó Trưởng ban, Ban Quản lý các khu chế xuất và công nghiệp Thành phố Hồ Chí Minh cho biết, ngoài mô hình khu công nghiệp sinh thái ở Khu công nghiệp Hiệp Phước, còn có các mô hình nghiên cứu khu công nghiệp kiểu mẫu/khu công nghiệp thông minh tại khu vực Bà Rịa-Vũng Tàu (JiCa hỗ trợ) và mô hình khu công nghiệp sinh thái tại khu vực Bình Dương (IFC-World Bank hỗ trợ) qua đó đã thúc đẩy cho mục tiêu phát triển bền vững.
Ông Thinh cũng nêu ra một số rào cản tác động đến quá trình chuyển đổi sang mô hình khu công nghiệp sinh thái là thách thức về tài chính với các nhà đầu tư hạ tầng thứ cấp như kinh phí mua sắm máy móc, chuyển đổi công nghệ cũng như chính sách pháp luật chưa theo kịp với nhu cầu chuyển đổi của các mô hình “cộng sinh công nghiệp”.
Ông Trần Xuân Tùng, Trưởng phòng Quản lý Khu kinh tế, Cục đầu tư nước ngoài, Bộ Tài chính chia sẻ, nếu không chuyển đổi doanh nghiệp Việt Nam có nguy cơ rời chuỗi cung ứng toàn cầu, đặc biệt trong thép, dệt may, nhựa, hóa chất và nếu chuyển đổi sớm doanh nghiệp sẽ giữ vững thị trường xuất khẩu, nâng giá trị thương hiệu, thu hút đầu tư chiến lược và giảm chi phí vận hành dài hạn.
Ông Tùng cũng khuyến nghị, Chính phủ cần hoàn thiện thị trường carbon nội địa, bổ sung thêm các cơ chế, chính sách ưu đãi về thuế, tài chính, tín dụng, đất đai,… cho đầu tư hạ tầng xanh (trong đó có khu công nghiệp sinh thái). Đối với các địa phương và Ban Quản lý khu công nghiệp phải yêu cầu chủ đầu tư hạ tầng triển khai các giải pháp cung cấp năng lượng tái tạo, năng lượng xanh; đồng thời lưu ý triển khai báo cáo ESG và các giải pháp đón đầu cơ chế mới của EU và các thị trường lớn khi xuất khẩu hàng hóa qua các thị trường “khó tính”.
