Tuy nhiên, hiện nay việc lắp đặt và sử dụng điện mặt trời mái nhà - một trong những nguồn năng lượng sạch - vẫn gặp nhiều khó khăn, nhất là tại các khu công nghiệp.
Vì vậy, việc sớm ban hành giải pháp tháo gỡ rào cản về thủ tục, cơ chế, chính sách cho việc phát triển sử dụng điện mặt trời mái nhà tại các khu công nghiệp (khu vực có nhu cầu sử dụng điện cao) rất cần thiết nhằm giúp các doanh nghiệp khai thác tối đa lợi ích mà nguồn năng lượng tự nhiên này mang lại.
Quy định chưa rõ ràng
Theo Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), các khu công nghiệp, khu kinh tế tại Việt Nam tiêu thụ khoảng 15% tổng sản lượng điện của cả nước, phát thải khí nhà kính rất lớn và đang có xu hướng tăng cao, ảnh hưởng đến môi trường và an ninh năng lượng quốc gia. Tuy nhiên, nếu sử dụng năng lượng xanh từ hệ thống điện mặt trời mái nhà, các doanh nghiệp sản xuất sẽ được hưởng nhiều lợi ích về kinh tế, giúp tiết giảm kinh phí sản xuất, nhất là sẽ có chứng chỉ xanh trong sản phẩm, góp phần nâng cao lợi thế cạnh tranh khi xuất khẩu.
Tuy nhiên, trên thực tế triển khai, số lượng doanh nghiệp, khu công nghiệp chuyển đổi sang sử dụng điện mặt trời mái nhà vẫn còn hạn chế vì cơ chế, chính sách chưa rõ ràng, các thủ tục, quy trình xin giấy phép đầu tư, giấy chứng nhận đầu tư, quy hoạch, xây dựng, bảo vệ môi trường, phòng cháy, chữa cháy,… còn chung chung, khiến không ít doanh nghiệp nản chí.
Trên thực tế triển khai, số lượng doanh nghiệp, khu công nghiệp chuyển đổi sang sử dụng điện mặt trời mái nhà vẫn còn hạn chế vì cơ chế, chính sách chưa rõ ràng, các thủ tục, quy trình xin giấy phép đầu tư, giấy chứng nhận đầu tư, quy hoạch, xây dựng, bảo vệ môi trường, phòng cháy, chữa cháy,… còn chung chung, khiến không ít doanh nghiệp nản chí.
Dệt may là một trong những ngành đã đưa ra chiến lược, định hướng phát triển bền vững và rất cần nguồn năng lượng sạch để có chứng chỉ xanh trong sản phẩm. Thế nhưng khi muốn triển khai sử dụng điện mặt trời mái nhà, các doanh nghiệp ngành này gặp rất nhiều khó khăn khi chưa có hướng dẫn cụ thể. Bày tỏ sốt ruột khi chính sách chậm ban hành, Phó Chủ tịch Hiệp hội Dệt may Việt Nam (VITAS) Trương Văn Cẩm cho biết, hiện có khoảng 30-50% số doanh nghiệp dệt may đã lắp đặt điện mái nhà.
Đặc thù của các doanh nghiệp dệt may là có diện tích mái nhà xưởng lớn, nhất là tại các khu công nghiệp, cho nên việc triển khai điện mặt trời mái nhà sẽ rất thuận lợi. Tuy nhiên, từ năm 2021 khi cơ chế khuyến khích phát triển điện mặt trời theo Quyết định số 13/2020/QĐ-TTg ngày 6/4/2020 của Thủ tướng Chính phủ không còn hiệu lực, nhiều dự án phải dừng lại hoặc đã lắp đặt xong nhưng chưa được đấu nối. Điều này tạo nên “khoảng trống pháp lý” khiến doanh nghiệp muốn lắp đặt điện mặt trời mái nhà cũng không thể triển khai được.
Ngoài ra, khung pháp lý cho phát triển và điều tiết điện mặt trời mái nhà cũng chưa hoàn thiện khi Quy hoạch điện VIII mới chỉ tập trung phát triển nguồn điện gió, năng lượng mới. Điện mặt trời mái nhà đến năm 2030 chỉ theo hình thức tự sản tự tiêu.
Trưởng bộ phận Năng lượng tái tạo thuộc Khu công nghiệp DEEP C (Hải Phòng) Nguyễn Như Thanh Thư thông tin, theo Quyết định số 13/2020/QĐ-TTg và Thông tư số 18/2020/TT-BCT đều cho phép các đơn vị đầu tư điện mặt trời mái nhà lắp đặt trên mái nhà công trình xây dựng và giá mua bán cũng như hợp đồng mua bán điện được phép do bên mua và bên bán tự thỏa thuận. Tuy nhiên, quy mô bị giới hạn trong phạm vi 1MW hoặc 1,25 MWp, vì vậy không phát huy được hết tiềm năng hoặc phải phân tách quy mô đầu tư, dẫn đến phát sinh thủ tục hành chính và chi phí đầu tư.
Mặt khác, Dự thảo Nghị định Quy định về cơ chế khuyến khích phát triển điện mặt trời mái nhà chỉ cho tự sử dụng tại chỗ, không được kinh doanh, bán điện cho tổ chức, cá nhân khác và cũng không được bán điện vào lưới điện quốc gia khi thời tiết thuận lợi, dư thừa nguồn cung.
“Không phải doanh nghiệp nào cũng có đủ nguồn lực về kinh phí, kinh nghiệm chuyên môn để tự đầu tư lắp đặt điện mặt trời mái nhà. Mô hình điện mặt trời do DEEP C đầu tư lắp đặt có ưu điểm dung hòa được phụ tải giữa các khách hàng, nhưng với quy định tại dự thảo nêu trên sẽ không được áp dụng tại các khu công nghiệp, ảnh hưởng trực tiếp đến phát triển năng lượng tái tạo tại DEEP C, do đó, cần làm rõ đối tượng áp dụng của quy định này”, bà Thanh Thư kiến nghị.
Doanh nghiệp “ngóng” cơ chế
Thực tế, điện mặt trời mái nhà mang lại sự an toàn, chủ động hơn nguồn cung cấp điện, đồng thời nâng hiệu quả sản xuất và kinh doanh của doanh nghiệp, giúp khu công nghiệp tuân thủ các quy định về môi trường, tạo lợi thế thu hút doanh nghiệp lớn trong và ngoài nước.
Ngoài ra, nguồn năng lượng tái tạo từ điện mặt trời mái nhà về lâu dài giúp các doanh nghiệp sản xuất tiết kiệm chi phí năng lượng và đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế, nhất là trong bối cảnh thị trường quốc tế tăng cường các quy định, cơ chế về giảm phát thải, gồm lượng phát thải gián tiếp từ điện năng tiêu thụ,…
PGS, TS Nguyễn Anh Thu, Phó Hiệu trưởng Trường đại học Kinh tế (Đại học Quốc gia Hà Nội) cho rằng, việc lắp đặt và vận hành hệ thống điện mặt trời mái nhà tại các khu, cụm công nghiệp mang lại lợi ích to lớn. Nhiều đơn vị, doanh nghiệp đã triển khai điện mặt trời mái nhà giúp tiết kiệm được nhiều tỷ đồng so với sử dụng điện hệ thống, qua đó, tạo điều kiện cho các doanh nghiệp Việt Nam tiến cao hơn trong chuỗi sản xuất, cũng như cạnh tranh được với các đối thủ trong các lĩnh vực, nhất là lĩnh vực dệt may, da giày,…
Tuy nhiên, theo Quy hoạch điện VIII, Bộ Công thương đang đề xuất chỉ ưu tiên khuyến khích phát triển điện mặt trời mái nhà tự sản, tự tiêu tại hộ dân, công sở; chưa khuyến khích các cơ sở khác đang hoạt động dịch vụ và sản xuất, có mức tiêu thụ điện lớn như các doanh nghiệp, bao gồm doanh nghiệp trong khu công nghiệp lớn... là chưa hợp lý.
Các chuyên gia, doanh nghiệp và khu công nghiệp mong muốn Chính phủ sớm ban hành cơ chế khuyến khích mô hình điện mặt trời mái nhà nhằm thúc đẩy, phát triển nguồn năng lượng xanh tại các khu công nghiệp, khu chế xuất. Đồng thời, kiến nghị Chính phủ cần đưa ra những quy định dưới Luật để giải thích rất rõ định nghĩa về “tự sản tự tiêu” để doanh nghiệp làm căn cứ triển khai.
Theo phản ánh của không ít doanh nghiệp, cơ chế tự sản, tự tiêu, không được phép mua bán điện mặt trời mái nhà đang rất bất cập, gây ra sự lãng phí lớn, bởi doanh nghiệp có kho hàng, nhà xưởng thì nhu cầu sử dụng điện ít, còn doanh nghiệp sản xuất công nghiệp nặng tiêu thụ điện rất lớn, song không có đủ diện tích để phát triển điện mặt trời trên mái nhà.
Chi phí đầu tư cho điện mặt trời mái nhà khá lớn, khoảng 13 tỷ đồng cho 1 MW điện. Nếu các quy định không rõ ràng và chỉ triển khai theo hình thức tự sản, tự tiêu, các doanh nghiệp sẽ không mặn mà do lo ngại về khả năng thu hồi vốn, từ đó không khuyến khích phát triển loại hình năng lượng này. Nhưng trước áp lực xuất khẩu xanh, một số doanh nghiệp vẫn phải chấp nhận lỗ đầu tư hệ thống này để có “chứng chỉ xanh”, góp phần nâng cao lợi thế cạnh tranh.
Các chuyên gia, doanh nghiệp và khu công nghiệp mong muốn Chính phủ sớm ban hành cơ chế khuyến khích mô hình điện mặt trời mái nhà nhằm thúc đẩy, phát triển nguồn năng lượng xanh tại các khu công nghiệp, khu chế xuất. Đồng thời, kiến nghị Chính phủ cần đưa ra những quy định dưới Luật để giải thích rất rõ định nghĩa về “tự sản tự tiêu” để doanh nghiệp làm căn cứ triển khai.
Có quy định cụ thể cơ chế điều tiết, mua bán, sử dụng điện mái nhà trong các khu công nghiệp, khu kinh tế khi điều kiện thời tiết thuận lợi, dư thừa điện. Nhanh chóng hoàn thiện bộ khung pháp lý và các thủ tục liên quan về đầu tư, quy hoạch, xây dựng, bảo vệ môi trường, phòng cháy, chữa cháy nhằm thu hút nguồn lực đầu tư, khuyến khích doanh nghiệp mạnh dạn, chủ động chuyển dịch năng lượng, sử dụng năng lượng tái tạo trong sản xuất...
Các căn cứ này sẽ giúp doanh nghiệp, khu công nghiệp mạnh dạn triển khai đầu tư lắp đặt điện mặt trời mái nhà, phù hợp với định hướng phát triển trong Quy hoạch điện VIII.
