Phát biểu tại hội thảo ngày 28/10, công bố báo cáo nghiên cứu của Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM) về kinh nghiệm xây dựng và thực hiện cơ chế thử nghiệm chính sách ở một số lĩnh vực và khả năng áp dụng ở Việt Nam, Viện trưởng Nguyễn Thị Hồng Minh nhấn mạnh, trong những năm qua, Việt Nam đang tích cực tìm kiếm những động lực mới cho tăng trưởng kinh tế. Nhiều định hướng và nỗ lực cụ thể hóa chính sách đã được đưa ra nhằm tiếp cận Cách mạng công nghiệp 4.0 (CMCN 4.0). Tuy nhiên, đến nay vẫn chưa xây dựng được khung pháp lý phù hợp, dù chỉ ở quy mô thử nghiệm (sandbox) cho Fintech trong lĩnh vực ngân hàng, trong khi rất nhiều ứng dụng Fintech đã được áp dụng rộng rãi trong đời sống.
Thiếu khung pháp lý cho đổi mới sáng tạo
Việc ban hành Nghị định về hoạt động của doanh nghiệp Fintech vẫn bị trì hoãn, nguyên nhân có thể do lo ngại phải sửa nhiều nội dung quy định liên quan để bảo đảm Nghị định thực sự có hiệu quả như mong muốn cũng như những rủi ro, hệ lụy tiêu cực có thể phát sinh. Thiếu nền tảng pháp lý có thể khiến các hoạt động đổi mới sáng tạo trong lĩnh vực tài chính-ngân hàng gặp nhiều rủi ro hoặc trở nên thiếu hiệu quả.
Từ năm 2017, Ngân hàng Nhà nước đã có những bước đầu ý tưởng về xây dựng cơ chế thử nghiệm cho Fintech. Trên cơ sở đó, Chính phủ ban hành Nghị quyết số 100/NQ-CP ngày 6/9/2021 thông qua đề nghị xây dựng nghị định về cơ chế thử nghiệm có kiểm soát hoạt động công nghệ tài chính trong lĩnh vực ngân hàng. Nhưng đến nay, dự thảo Nghị định mới chỉ dừng lại ở bước lấy ý kiến người dân và doanh nghiệp. Việc chậm trễ xây dựng Nghị định có thể ảnh hưởng đến việc hiện thực hóa lợi nhuận và lợi ích cho các doanh nghiệp Fintech và người dùng trong nước.
Đối với lĩnh vực kinh tế tuần hoàn, Việt Nam là quốc gia đầu tiên ở ASEAN thể chế hóa khá toàn diện chủ trương, chính sách và quy định pháp luật về vấn đề này. Trong thực tế, một số mô hình kinh tế tuần hoàn cũng đã bắt đầu xuất hiện. Tuy nhiên, nhận thức của người dân, doanh nghiệp còn hạn chế; khung chính sách về phát triển mô hình kinh tế tuần hoàn chưa hoàn thiện...
Chuyển động chính sách mới nhất là Bộ Kế hoạch và Đầu tư đã tham mưu Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 687/QĐ-TTg ngày 7/6/2022 phê duyệt Đề án Phát triển kinh tế tuần hoàn ở Việt Nam với nhiệm vụ xây dựng Nghị định về cơ chế thử nghiệm phát triển kinh tế tuần hoàn, trình Chính phủ vào quý I/2023.
Thay mặt Nhóm nghiên cứu của CIEM, ông Nguyễn Anh Dương, Trưởng ban Nghiên cứu tổng hợp cho rằng, nếu làm chính sách với tư duy cầu toàn sẽ khó khả thi. Mục đích của cơ chế thử nghiệm là tạo ra môi trường thử nghiệm có kiểm soát trong một phạm vi nhất định, qua đó tạo ra không gian pháp lý áp dụng cho các sản phẩm đổi mới sáng tạo. Hoạt động sáng tạo nhiều rủi ro, có thể thành công, cũng có thể không thành công. Vì vậy cần cơ chế thử nghiệm, vừa làm vừa hoàn thiện chính sách. Qua đó, Việt Nam có thể tìm ra điểm cân bằng giữa việc xây dựng các quy định quản lý chặt chẽ và thúc đẩy đổi mới sáng tạo.
“Đây là một cách tiếp cận mới, hiện đại, trong khi vẫn đạt được mục tiêu và yêu cầu quản lý, thay vì chờ đợi đến khi các nước khác đã thực hiện xong rồi mới rút kinh nghiệm và tiếp thu. Lúc đó sẽ muộn”, ông Nguyễn Anh Dương nhận định.
Cân bằng giữa đổi mới sáng tạo và kiểm soát rủi ro
Tại hội thảo, các chuyên gia cho rằng, cơ chế thử nghiệm là phương thức cân bằng giữa đổi mới sáng tạo và kiểm soát rủi ro. Nếu định hướng là đổi mới sáng tạo thì cán cân kiểm soát rủi ro sẽ ít hơn và ngược lại. Trong quá trình xây dựng dự thảo Nghị định về Fintech, nhiều ý kiến cho rằng hoạt động tài chính trong môi trường điện tử, môi trường số đòi hỏi phải kiểm soát chặt rủi ro, do đó đã không thúc đẩy được đổi mới sáng tạo, khiến quá trình thảo luận đánh giá để cân bằng giữa hai mục tiêu này cũng mất rất nhiều thời gian.
Nhóm nghiên cứu của CIEM đề nghị tư duy chính sách cần đặt lợi ích của người tiêu dùng và cộng đồng lên ưu tiên hàng đầu khi xây dựng sandbox; cần tránh tư duy đây là công cụ duy nhất để thúc đẩy đổi mới sáng tạo. Cũng không nên có tư duy sandbox là bắt buộc, cần tránh phân biệt đối xử giữa các doanh nghiệp tham gia và các doanh nghiệp không tham gia sandbox. Thường xuyên thay đổi, nâng cấp sandbox để phù hợp với thực tiễn triển khai; có cơ chế xử lý tranh chấp và khiếu nại hiệu quả.
Nghiên cứu của CIEM cũng chỉ rõ, cơ chế thử nghiệm không phải là một cách tiếp cận mới, trên thế giới đã có rất nhiều quốc gia áp dụng. Năm 2016, lần đầu tiên cơ chế thử nghiệm được giới thiệu ở Vương quốc Anh, sau đó lan tỏa ra nhiều nước khác như Pháp, Thụy Điển, Mỹ, Singapore ... Đến năm 2020, thống kê của Ngân hàng Thế giới cho thấy 57 quốc gia đã và đang áp dụng cơ chế thử nghiệm và có 73 loại cơ chế thử nghiệm cho các công ty Fintech.
“Nếu mạnh dạn tiếp thu có chọn lọc, phù hợp những kinh nghiệm phù hợp từ các nước, Việt Nam có thể sớm phát huy một số tác động tích cực của các mô hình kinh tế mới trong lĩnh vực tài chính và kinh tế tuần hoàn. Từ đó tạo thêm không gian và động lực cho phục hồi và phát triển kinh tế-xã hội”, CIEM chỉ ra.
Tại Hội thảo, các chuyên gia khuyến nghị cần sớm triển khai sandbox để không bị tụt hậu trong phát triển tài chính nói riêng và phát triển kinh tế nói chung. Cơ chế thử nghiệm cũng cần đủ linh hoạt (không giới hạn số lượng đối tượng tham gia thử nghiệm, phạm vi thử nghiệm, thời gian thử nghiệm linh hoạt) nhưng cũng đủ chặt chẽ (các tiêu chí cần rõ ràng, chi tiết, gắn với mục đích của thử nghiệm) để đem lại hiệu quả.
