Sự phát triển của các loại hình nêu trên đã giúp Bắc Ninh tạo được sức bật mạnh mẽ, trở thành tỉnh trọng điểm về kinh tế. Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được ban đầu về kinh tế, điều đáng quan tâm là môi trường ở các KCN, làng nghề đang bị ảnh hưởng nặng nề. Ðể phát triển bền vững, lãnh đạo tỉnh Bắc Ninh đã xác định các giải pháp gắn phát triển kinh tế với bảo vệ môi trường.
Trọng điểm kinh tế phía bắc
Bắc Ninh là một cửa ngõ của Thủ đô Hà Nội, lại nằm ở trong vùng tam giác tăng trưởng Hà Nội - Hải Phòng - Quảng Ninh cho nên có nhiều điều kiện để phát triển kinh tế. Bên cạnh những yếu tố thuận lợi về địa lý, những nỗ lực của tỉnh trong việc tạo môi trường kinh doanh thông thoáng, đẩy mạnh công tác cải cách hành chính, tạo nhiều cơ chế hỗ trợ đặc thù,… đã giúp Bắc Ninh trở thành điểm đến của nhiều nhà đầu tư trong nước và nước ngoài. Trong năm 2019, tỉnh đã cấp giấy chứng nhận đăng ký doanh nghiệp thành lập mới cho 2.403 doanh nghiệp (DN) với tổng số vốn đăng ký hơn 22.830 tỷ đồng; vốn đăng ký bình quân trên một DN thành lập mới đạt 9,49 tỷ đồng.
Trong đó, có gần 2.200 DN trong nước, tổng vốn đăng ký gần 16.885 tỷ đồng; 236 DN có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) với tổng vốn đăng ký gần 5.950 tỷ đồng. Trong số đó, tiêu biểu phải kể đến các DN FDI hoạt động trong lĩnh vực điện tử và phụ trợ điện tử hàng đầu thế giới như Samsung, Canon, Foxconn, Hanwha Techwin, Fushan Technology (từ Microsoft đổi thành),… Bên cạnh các KCN tập trung, tỉnh Bắc Ninh còn quy hoạch 32 CCN với tổng diện tích 864,89 ha; trong đó, có 22 CCN đã đi vào hoạt động. Ngoài ra, tỉnh còn có 62 làng nghề với các ngành nghề đa dạng, tạo việc làm cho hàng trăm nghìn lao động.
Phó Chủ tịch UBND tỉnh Bắc Ninh Nguyễn Hữu Thành cho biết, với sự phát triển năng động của nhiều nhóm ngành, trong năm 2019, tổng sản phẩm (GRDP) của Bắc Ninh đạt 119.832 tỷ đồng (giá so sánh năm 2010). Bắc Ninh tiếp tục duy trì vị trí thứ bảy toàn quốc về GRDP. GRDP bình quân đầu người của tỉnh đạt 6.163 USD, gấp 2,23 lần so với bình quân chung và đứng thứ hai cả nước. Cũng trong năm 2019, giá trị sản xuất công nghiệp của Bắc Ninh đạt gần một triệu 74 nghìn tỷ đồng (giá so sánh năm 2010). Năm 2018, chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh (PCI) của Bắc Ninh đứng ở vị trí thứ 15, năm 2019 bứt phá vươn lên vị trí thứ tư.
Bên cạnh những lợi ích phấn khởi về kinh tế, việc phát triển nhanh cũng tác động tiêu cực đối với các yếu tố môi trường ở Bắc Ninh. Kết quả quan trắc chất lượng môi trường những năm qua cho thấy, tình trạng ô nhiễm môi trường không khí tại các CCN làng nghề tái chế như Văn Môn, Phong Khê, Ðại Bái, Châu Khê rất nghiêm trọng. Nước thải tại các CCN hầu hết đều không được thu gom và xử lý dẫn đến nhiều chỉ tiêu phân tích vượt quy chuẩn Việt Nam nhiều lần. Các cơ sở sản xuất trong các làng nghề cơ bản đều không đầu tư xây dựng công trình xử lý đối với các loại chất thải phát sinh, có những khu vực đã được đầu tư công trình xử lý nhưng lại không vận hành thường xuyên, vì vậy môi trường tại một số làng nghề bị ô nhiễm nghiêm trọng. Kết quả phân tích chất lượng nước, không khí tại một số làng nghề vượt quy chuẩn Việt Nam nhiều lần.
Cụ thể, tại làng nghề giấy Phong Khê, hàm lượng bụi vượt quy chuẩn cho phép từ 2,05 đến 2,14 lần, hàm lượng SO2 vượt quy chuẩn cho phép từ 1,38 đến 1,39 lần. Tại làng nghề sắt thép Châu Khê, hàm lượng bụi vượt quy chuẩn cho phép từ 1,8 đến 1,9 lần, hàm lượng SO2 vượt quy chuẩn cho phép từ 1,4 đến 2 lần. Chất lượng môi trường nước cũng bị ô nhiễm nghiêm trọng; các mẫu nước mặt, nước thải, nước ngầm đều bị ô nhiễm với các mức độ khác nhau, có những mẫu vượt quy chuẩn hàng chục lần.
Bà Nguyễn Thị Quỳnh, người dân ở làng Phong Khê cho biết, người dân ở đây ngày nào cũng phải ngửi mùi khét lẹt, nhiều hôm đóng kín hết cửa mà mùi khó chịu vẫn lùa vào nhà, rất ngột ngạt khó thở. "Người lớn đã vậy, trẻ nhỏ sức đề kháng yếu, sống trong môi trường ô nhiễm thế này, chúng tôi lo sợ sẽ ảnh hưởng đến sức khỏe của các cháu. Nguyên nhân do các cơ sở sản xuất sử dụng nguyên liệu chủ yếu là phế liệu, công nghệ sản xuất lạc hậu, chưa đầu tư các biện pháp xử lý bụi, khí thải phát sinh", bà Quỳnh cho biết.
Xử lý ô nhiễm môi trường
Ðể khắc phục những bất cập về môi trường nêu trên, tỉnh Bắc Ninh đã đầu tư xây dựng 550 điểm tập kết chất thải sinh hoạt tại các thôn; 100% thôn, xã đã thành lập được các tổ, đội thu gom chất thải từ hộ gia đình đến điểm tập kết. Toàn tỉnh hiện có 89.487 hộ đô thị và 250.832 hộ nông thôn, do đó mỗi tổ viên tổ vệ sinh sẽ phụ trách trung bình khoảng 164 hộ, có tám đơn vị thực hiện việc vận chuyển chất thải rắn sinh hoạt từ điểm tập kết về các khu xử lý chất thải tập trung cấp huyện với tổng số 31 xe chuyên dụng, các xe đều đã được gắn các thiết bị định vị (GPS) để theo dõi, kiểm soát lộ trình thu gom; tỷ lệ thu gom chất thải sinh hoạt toàn tỉnh đạt hơn 90%. Thực hiện chủ trương xã hội hóa công tác xử lý chất thải, tỉnh đã thu hút các nhà đầu tư triển khai xây dựng và đưa vào hoạt động ba khu xử lý tập trung và 10 lò đốt chất thải sinh hoạt tại các địa phương, đồng thời cấp chủ trương đầu tư cho hai dự án xử lý chất thải sinh hoạt tập trung công nghệ cao phát năng lượng. Từ năm 2021 trở đi, khi các nhà máy xử lý chất thải sinh hoạt tập trung công nghệ cao đi vào hoạt động, sẽ bảo đảm xử lý cơ bản chất thải phát sinh trên địa bàn.
Trong tổng số 62 làng nghề trên địa bàn, làng nghề sản xuất giấy Phong Khê được đầu tư xây dựng hệ thống xử lý nước thải tập trung (giai đoạn 1) với công suất 5.000 m3/ngày; làng nghề bún Khắc Niệm được đầu tư hệ thống xử lý nước thải tập trung công suất 400 m3/ngày, còn lại, hầu hết các làng nghề chưa có hệ thống xử lý nước thải tập trung. Tại các CCN, mới chỉ hoàn thành, đưa vào vận hành hệ thống xử lý nước thải CCN đa nghề Ðông Thọ với công suất 300 m3/ngày và hệ thống xử lý nước thải CCN Tân Chi với công suất 3.200 m3/ngày, đáp ứng các tiêu chuẩn, quy chuẩn môi trường Việt Nam.
Ðến nay, 9 trong số 10 KCN đang hoạt động cơ bản đã thực hiện tốt các quy định về bảo vệ môi trường nói chung và xử lý nước thải nói riêng, chủ đầu tư hạ tầng KCN đầu tư đồng bộ hạ tầng kỹ thuật bảo vệ môi trường (hệ thống thu gom và thoát nước mưa, nước thải, nhà máy xử lý nước thải tập trung...), tám KCN đã lắp đặt hệ thống quan trắc, giám sát môi trường tự động để theo dõi thường xuyên, liên tục chất lượng nước thải trước khi xả ra môi trường. Tuy nhiên, vẫn còn một số DN chưa chấp hành nghiêm các quy định của pháp luật về bảo vệ môi trường.
Ðối với công tác khắc phục triệt để tình trạng ô nhiễm môi trường liên quan phát triển kinh tế sao cho hiệu quả nhất, đối với các làng nghề, vấn đề được quan tâm hiện nay là cần tăng cường rà soát các điều kiện bảo vệ môi trường. Xây dựng kế hoạch phát triển làng nghề, kế hoạch chuyển đổi ngành nghề hoặc di dời ra khỏi khu dân cư đối với cơ sở sản xuất không thuộc ngành nghề được khuyến khích phát triển và gây ô nhiễm môi trường. Ðối với các KCN, yêu cầu các chủ đầu tư hạ tầng KCN trước khi đi vào hoạt động phải đầu tư xây dựng và tổ chức vận hành hệ thống xử lý nước thải, kịp thời xử lý khi phát hiện các chỉ tiêu vượt ngưỡng; lắp đặt hệ thống quan trắc, giám sát môi trường tự động để theo dõi thường xuyên, liên tục chất lượng nước thải trước khi xả ra ngoài môi trường.
Chủ tịch UBND tỉnh Bắc Ninh Nguyễn Hương Giang cho biết, các cơ quan chức năng của tỉnh sẽ triển khai thanh tra, xử lý nghiêm các cơ sở sản xuất trong KCN vi phạm quy định về bảo vệ môi trường, không đầu tư các công trình xử lý nước thải, khí thải theo quy định, không ký hợp đồng và chuyển giao các loại chất thải rắn, chất thải nguy hại phát sinh với đơn vị có đủ chức năng. Ðồng thời, hạn chế việc cấp đăng ký đầu tư đối với các lĩnh vực sản xuất, kinh doanh có nguy cơ gây ô nhiễm môi trường trong KCN; thu hồi đăng ký đầu tư đối với các đơn vị trong KCN vi phạm pháp luật về bảo vệ môi trường khi có đề nghị của các cơ quan chuyên môn.
Thời gian qua, tỉnh Bắc Ninh đã xây dựng nhiều cơ chế, chính sách bảo vệ môi trường, bố trí nguồn vốn đầu tư các công trình xử lý môi trường khu vực công ích, giải quyết các vấn đề môi trường tồn đọng. Một số chính sách hỗ trợ đầu tư hạ tầng bảo vệ môi trường, các quy định về bảo vệ môi trường đối với KCN, CCN, làng nghề và khu vực nông thôn đã được điều chỉnh, bổ sung phù hợp tình hình thực tế... Về lâu dài, tỉnh Bắc Ninh sẽ chuyển hướng thu hút đầu tư vào các ngành có công nghệ cao, công nghệ nguồn, gia tăng xuất khẩu. Phát triển công nghiệp hỗ trợ; các dự án sản xuất các sản phẩm, dịch vụ có sức cạnh tranh; các dự án xây dựng hạ tầng. Những ngành được khuyến khích đầu tư gồm công nghệ thông tin, điện tử, vi điện tử, công nghệ sinh học. Cùng với đó, tỉnh sẽ thu hút các doanh nghiệp đầu tư vào công nghiệp hỗ trợ, ngành du lịch, y tế, giáo dục và đào tạo,...
