Chính sách KLK biểu thị ý chí của các nước độc lập non trẻ Á, Phi, Mỹ la-tinh đoàn kết đấu tranh bảo vệ độc lập chính trị, từng bước giành độc lập kinh tế, bảo vệ hòa bình thế giới. Mặc dù hết sức đa dạng về văn hóa, tín ngưỡng, chế độ chính trị-xã hội, lợi ích dân tộc, song các nước KLK có nhiều đặc điểm ban đầu giống nhau như đều đã bị thực dân đô hộ, kinh tế kém phát triển, cùng chung nguyện vọng muốn có hòa bình, ổn định để xây dựng đất nước, thoát khỏi nghèo nàn, lạc hậu, đồng thời muốn đấu tranh cho quyền tự quyết của các dân tộc, chống chủ nghĩa đế quốc, xóa bỏ chủ nghĩa thực dân cũ và mới. Cũng chính nguyện vọng thiết tha ấy đã khai sinh ra Phong trào KLK tại Hội nghị cấp cao đầu tiên của Phong trào tại Bê-ô-grát từ ngày 1 đến 6-9-1961.
Vượt qua chặng đường nửa thế kỷ tồn tại và phát triển, Phong trào KLK thật sự là một trong những phong trào phấn đấu vì hòa bình lớn nhất của thời đại và đã có đóng góp quan trọng vào việc giải quyết nhiều vấn đề trọng đại của thế giới. Những mục tiêu và nguyên tắc cao cả được Phong trào giương cao từ ngày đầu thành lập, nay đã trở thành những chuẩn mực được thừa nhận rộng rãi trong quan hệ quốc tế hiện đại và cũng là nguồn sức mạnh giúp Phong trào vượt qua nhiều thử thách, trong đó phải kể đến các nguyên tắc tôn trọng bình đẳng chủ quyền, không can thiệp công việc nội bộ, tăng cường hữu nghị, không sử dụng và đe dọa sử dụng vũ lực trong quan hệ giữa các quốc gia, giải quyết hòa bình các tranh chấp quốc tế trên cơ sở luật pháp quốc tế. Tuy nhiên, lịch sử cũng cho thấy chặng đường phát triển của Phong trào không phải lúc nào cũng bằng phẳng và luôn có cuộc đấu tranh giữa hai khuynh hướng chính: một bên là khuynh hướng tăng cường đoàn kết nội bộ, mở rộng hợp tác với các lực lượng hòa bình và dân chủ đóng góp vào việc giải quyết các vấn đề cơ bản của thời đại và một bên là một số xu hướng do dự, cơ hội, chịu tác động của các thế lực bên ngoài muốn lôi kéo, lái Phong trào đi chệch mục tiêu cơ bản, làm suy yếu Phong trào.
Trong chiến tranh lạnh, Phong trào KLK đã góp phần vào cuộc đấu tranh bảo vệ hòa bình và an ninh quốc tế, ngăn ngừa nguy cơ chiến tranh hạt nhân, thúc đẩy các nỗ lực giải trừ quân bị và thành lập khu vực hòa bình và phi hạt nhân, giải quyết tranh chấp và xung đột giữa các nước thành viên bằng biện pháp hòa bình. Phong trào đã cổ vũ và ủng hộ mạnh mẽ cuộc đấu tranh giải phóng và bảo vệ độc lập dân tộc, là lực lượng quan trọng trong cuộc đấu tranh thiết lập trật tự kinh tế quốc tế mới và trật tự thông tin quốc tế mới. Có thể nói, nhiều biến đổi sâu sắc theo chiều hướng tích cực của tình hình thế giới thời kỳ này chính là nhờ sự đoàn kết đấu tranh của các lực lượng hòa bình, độc lập và dân chủ, trong đó không thể không kể đến đóng góp của Phong trào KLK.
Sau chiến tranh lạnh, khi thế giới không còn hai cực, Phong trào đã gặp những khó khăn nhất định trong việc xác định lại mục tiêu hoạt động của mình. Nguyên nhân chính là do những thách thức đa chiều, đan xen của đời sống quốc tế đang biến đổi ngày một nhanh chóng. Là những chủ thể ngày càng khẳng định vị thế của mình trên trường quốc tế, song các nước KLK và đang phát triển vẫn phải đấu tranh giải quyết những ảnh hưởng tiêu cực của quá trình toàn cầu hóa, trong đó có vấn đề đói nghèo và tác động của các cuộc khủng hoảng, suy thoái kinh tế toàn cầu, đồng thời phải đối phó với chính sách cường quyền, xu hướng áp đặt và can thiệp của một số nước lớn. Nội lực còn yếu, trình độ phát triển chênh lệch, nhu cầu đa dạng về phát triển và an ninh, xu hướng thực dụng về đối ngoại của một số nước thành viên... làm cho Phong trào chưa có được tiếng nói chung về một số vấn đề toàn cầu.
Trong bối cảnh đó, kể từ Hội nghị cấp cao KLK lần thứ 14 tại La Ha-ba-na (Cu-ba) năm 2006, các nước KLK đã cùng nhau khẳng định lại các mục đích, nguyên tắc cơ bản của Phong trào, đề ra các định hướng, ưu tiên hoạt động trong giai đoạn quốc tế hiện nay cũng như cho nhiều năm tới. Phong trào đang nỗ lực tăng cường đoàn kết thống nhất về vai trò, phương pháp làm việc cũng như tăng cường hợp tác Nam-Nam thông qua cơ chế tham khảo thường xuyên tại các diễn đàn đa phương. Qua đây, các nước KLK và đang phát triển đã và đang xây dựng lập trường chung đối với các vấn đề toàn cầu quan trọng liên quan hòa bình, an ninh, giải trừ quân bị và phát triển, phấn đấu vì hòa bình, phát triển, tự quyết dân tộc, độc lập và chủ quyền quốc gia, xây dựng trật tự thế giới mới, cải tổ và dân chủ hóa các tổ chức quốc tế, đặc biệt là LHQ. Việc Phong trào liên tục có thêm thành viên mới, từ 108 nước kể từ Hội nghị cấp cao lần thứ mười năm 1992 lên 120 nước như ngày nay, tiếp tục thể hiện sức sống, sự hấp dẫn và khẳng định vai trò chính trị không thể thiếu của Phong trào trên trường quốc tế.
Những thành tựu mà Phong trào KLK đạt được trong thời gian qua là do quyết tâm, nỗ lực của các nước thành viên, trong đó có phần đóng góp công sức của Việt Nam. Bằng tấm gương và thắng lợi của sự nghiệp chống chủ nghĩa thực dân, chống đế quốc xâm lược, Việt Nam đã sớm gắn bó và đóng góp thiết thực vào các mục tiêu và nguyên tắc của Phong trào KLK. Chúng ta đã cùng các nước mới giành được độc lập ở châu Á và châu Phi tham dự Hội nghị Á - Phi ở Băng-đung năm 1955 và đề ra mười nguyên tắc Băng-đung nổi tiếng, tiền đề của Phong trào KLK sau này.
Từ những năm 1970 của thế kỷ trước, khi chuyển sang giai đoạn phát triển mới, Phong trào đã có ủng hộ mạnh mẽ, toàn diện các cuộc đấu tranh cho độc lập dân tộc, trong đó có Việt Nam. Năm 1972, tại Hội nghị Gioóc-giơ-tao, Gai-a-na, Chính phủ Cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam được kết nạp làm quan sát viên, và tại Hội nghị cấp cao lần thứ tư tại An-giê, An-giê-ri, năm 1973, trở thành thành viên chính thức của Phong trào.Trong công cuộc kháng chiến chống ngoại xâm, Việt Nam thông qua Phong trào KLK đã nhận được sự ủng hộ về tinh thần và vật chất của chính phủ và nhân dân nhiều nước trên thế giới, chống các chính sách can thiệp, xâm lược của nước ngoài. Ðồng thời, KLK cũng là nơi để Việt Nam bày tỏ sự ủng hộ và tình đoàn kết với các dân tộc anh em trong cuộc đấu tranh chung bảo vệ độc lập dân tộc và giải phóng dân tộc.
Từ khi nước Việt Nam thống nhất và trở thành thành viên chính thức của Phong trào KLK vào năm 1976, Việt Nam đã có những hoạt động tích cực, phối hợp chặt chẽ nhằm tăng cường đoàn kết, đề cao vai trò của Phong trào, nỗ lực phấn đấu vì các mục tiêu hòa bình, độc lập dân tộc, dân chủ và tiến bộ xã hội. Việt Nam luôn coi hoạt động đóng góp cho Phong trào KLK là một bộ phận quan trọng trong việc triển khai chính sách đối ngoại rộng mở, đa dạng hóa, đa phương hóa quan hệ và sẵn sàng là bạn, là đối tác tin cậy và là thành viên có trách nhiệm trong cộng đồng quốc tế. Theo đó, Việt Nam cùng với các thành viên nòng cốt khác một mặt đề cao các nguyên tắc cơ bản, tích cực của Phong trào về độc lập dân tộc, tôn trọng chủ quyền, không can thiệp công việc nội bộ, giải quyết hòa bình các tranh chấp quốc tế, hợp tác vì phát triển và vì một thế giới công bằng và lành mạnh hơn, mặt khác tăng cường đoàn kết, phối hợp nhằm nâng cao vai trò và hiệu quả hoạt động của Phong trào. Trong nhiệm kỳ Ủy viên không thường trực Hội đồng Bảo an (HÐBA) LHQ năm 2008-2009, Việt Nam có nhiều sáng kiến được các nước KLK đánh giá cao, đặc biệt là việc lấy ý kiến đóng góp của các nước thành viên cho Báo cáo hoạt động năm của HÐBA, được hoan nghênh và phản ánh trong Văn kiện cuối cùng của Hội nghị cấp cao KLK lần thứ 15 tại Ai Cập năm 2009.
Với những thành tựu đạt được trong công cuộc đổi mới của mình, đặc biệt là trên lĩnh vực kinh tế và ngoại giao, Việt Nam được bạn bè trong Phong trào đánh giá cao và trông đợi sẽ có thêm những đóng góp thiết thực đối với sự nghiệp chung của Phong trào. Trên tinh thần đó, trong năm 2011, chúng ta đã tham dự Hội nghị cấp Bộ trưởng lần thứ 16 của Phong trào KLK và Lễ kỷ niệm 50 năm thành lập Phong trào KLK tại In-đô-nê-xi-a từ ngày 24 đến 27-5-2011, đồng thời sẽ tham gia Hội nghị cấp Bộ trưởng kỷ niệm 50 năm thành lập KLK tại CH Xéc-bi-a từ ngày 5 đến 6-9-2011. Tại các hoạt động này, Ðoàn ta tiếp tục nêu bật ý nghĩa lịch sử, vị trí của Phong trào KLK sau hơn 50 năm hoạt động và tầm quan trọng của việc tăng cường đoàn kết trên cơ sở phát huy những nguyên tắc cơ bản của Phong trào, Hiến chương LHQ và luật pháp quốc tế; đề cao chủ nghĩa đa phương; chống các chính sách cường quyền, áp đặt, chủ nghĩa bảo hộ; phấn đấu xây dựng các quan hệ quốc tế công bằng, lành mạnh và các quan hệ hợp tác bình đẳng. Chúng ta khẳng định Việt Nam sẽ có những đóng góp thiết thực hơn nữa cho Phong trào KLK trên cơ sở đường lối đổi mới toàn diện và chính sách đối ngoại tích cực và chủ động hội nhập quốc tế được Ðại hội Ðảng toàn quốc lần thứ XI thông qua.
Trong giai đoạn tới, tình hình thế giới và các khu vực sẽ tiếp tục biến chuyển nhanh chóng, sâu sắc và đòi hỏi các quốc gia phải tăng cường phối hợp hành động để giải quyết những thách thức chung. Hơn lúc nào hết, các nước thành viên KLK mong đợi Phong trào sẽ đề ra các biện pháp phù hợp nhằm tăng cường sự đoàn kết, tính năng động và vai trò của KLK trong quan hệ quốc tế, tiếp tục nỗ lực phấn đấu thiết lập một trật tự thế giới mới công bằng và dân chủ hơn, bảo đảm lợi ích chung của các nước đang phát triển. Hòa nhịp với tiến trình đó, Việt Nam sẽ tiếp tục đóng góp một cách thực chất, hiệu quả cho sự nghiệp chung của Phong trào, qua đó góp phần nâng cao hơn nữa vị thế và sức mạnh tổng hợp của đất nước trong bối cảnh hội nhập toàn diện.
HOÀNG CHÍ TRUNG
Vụ trưởng Vụ các tổ chức quốc tế, Bộ Ngoại giao
