Phát triển nuôi thủy sản ở miền núi

Miền núi phía bắc có 14 tỉnh, địa hình phức tạp, bị chia cắt bởi các dãy núi cao, vực sâu; nhưng cũng có nhiều ao, hồ lớn, nhỏ, sông, suối, những vùng nước này có điều kiện tốt để nuôi thủy sản. Diện tích đất ngập nước ở vùng này tới hơn 141 nghìn ha (là ruộng trũng ngập nước, ao, hồ nhỏ), trong đó có thể sử dụng hơn 116 nghìn ha. Những năm qua, tổng diện tích đã được sử dụng nuôi thủy sản là 54 nghìn ha. Như vậy, tiềm năng này vẫn còn nhiều. Nuôi thủy sản ở miền núi phía bắc hiện nay được làm theo nhiều hình thức, đó là nuôi trong ruộng nước, trong ao, hồ nhỏ, trong lồng, bè ở sông, suối, hồ lớn...

Nuôi cá trong ao, hồ nhỏ là cách nuôi chủ yếu của đồng bào miền núi. Những ao nuôi cá trong các bản, là nơi cung cấp thực phẩm tại chỗ của mỗi gia đình, cho nên nhiều hộ coi trọng như những việc chăn nuôi khác và làm nghề rừng. Việc nuôi thủy sản ở loại mặt nước nhỏ này ngày càng tiến bộ. Không chỉ nuôi cá chép, trắm cỏ, mà còn nuôi các thủy sản mới khác như cá chép lai, trôi, rô phi đơn tính, tôm càng xanh. Nước trong ao từ tầng mặt, tầng giữa và đáy ao đều được sử dụng có hiệu quả kinh tế cao. Diện tích ao, hồ nhỏ đã được nuôi cá ở vùng này là 17.400 ha (tỉnh Phú Thọ có 2.600 ha, Yên Bái 2.100 ha, Thái Nguyên 2.250 ha, Sơn La 1.400 ha...).

Việc đắp đập ngăn suối, tạo ra những hồ chứa nước lớn, nhỏ, ngày càng nhiều. Hầu hết những vùng nước này đã được sử dụng nuôi thủy sản. Hằng năm, tỉnh Yên Bái đều thả cá giống vào hồ Thác Bà (hồ rộng khoảng 19 nghìn ha), tỉnh Hòa Bình thả gần 30 tấn cá giống vào hồ Sông Ðà, Bắc Giang thả 3,2 tấn cá giống vào hồ Cấm Sơn,...

Cùng với việc thả cá giống vào các hồ lớn, quản lý, bảo vệ nguồn lợi thủy sản ở vùng nước này đã được sử dụng đặt bè, lồng nuôi thủy sản (chủ yếu là nuôi cá trắm cỏ, trôi, chép,...). Tổng số lồng bè nuôi cá ở miền núi phía bắc là 2.850 chiếc. Trong đó Phú Thọ có 1.500 lồng, Yên Bái 450 lồng, Sơn La 154 lồng. Xã Chiềng Xôm (Sơn La) có suối nhỏ Nậm La chảy qua, nhiều gia đình đã đặt lồng nuôi cá.

Ông Quàng Văn Lả chọn đoạn suối sâu từ 1,5 đến 2,5 m đặt lồng. Chiếc lồng dài 3,5 m, rộng hơn 2 m khung gỗ nan tre. Chỉ năm sau ông đóng thêm lồng mới bằng gỗ đinh hương; cho cá ăn cám ngô, sắn, rau cỏ, và thu được gần 400 kg cá. Ðến nay cả bản này có 90 hộ nuôi cá lồng. Một số vùng từ lâu đời có nghề nuôi cá trong ruộng nước. Thông thường sau khi làm cỏ đợt hai cho lúa, đồng bào dẫn nước vào ruộng và thả cá chép giống nuôi, để tận dụng nguồn thức ăn có sẵn trong ruộng. Ðến nay việc nuôi cá ở ruộng phát triển ở mức cao hơn, quy mô lớn hơn, có ứng dụng tiến bộ kỹ thuật. Tổng diện tích ruộng được sử dụng nuôi thủy sản ở miền núi phía bắc gần 5.600 ha. Trong số 2.700 ha ruộng ở Phú Thọ được nuôi thủy sản, có nhiều diện tích ruộng được nuôi thử tôm càng xanh bước đầu đạt kết quả tốt.

Các xã Thanh Luông, Thanh Minh, Thanh An (TP Ðiện Biên Phủ, tỉnh Ðiện Biên) có 94 hộ sử dụng gần 110 nghìn m² ruộng cấy lúa kết hợp nuôi cá, sau bốn tháng, thu lãi từ nuôi cá, mỗi ha tới 2,5-3,5 triệu đồng (đã trừ chi phí cá giống). Ở các xã này có 60 hộ sử dụng 34.800 m² ao (diện tích mỗi ao vài trăm m²) nuôi cá chép với các loại cá khác. Sau tám tháng thu hoạch, năng suất cá trung bình đạt 4-5 tấn/ha. Sáu hộ ở Thanh Yên (TP Ðiện Biên Phủ) nuôi tôm càng xanh (tổng diện tích 10 nghìn m²) sau năm tháng thu 0,7-0,8 tấn tôm.

Không chỉ ở những vùng nước ao, hồ, sông, suối, mà vùng có diện tích chuyển dịch sang nuôi thủy sản đều đạt hiệu quả kinh tế cao. Hộ nông dân vốn ít cũng có điều kiện đầu tư cho sản xuất và nhanh chóng có thu nhập khá. Như vậy, ở miền núi, nghề nuôi thủy sản đã có bước phát triển mới, ổn định và ngày càng thu hút nhiều hộ nông dân tham gia. Nhiều địa phương đã coi nuôi trồng thủy sản là giải pháp tốt trong xóa đói, giảm nghèo và trong nhiều trường hợp đó là nghề làm giàu của một bộ phận nông dân miền núi. Những vùng đất trũng ngập nước, những hồ thủy lợi, thủy điện,... được sử dụng nuôi thủy sản ngày càng nhiều.

So với vùng đồng bằng và ven biển, sự phát triển nuôi thủy sản ở vùng núi phía bắc còn chậm, bởi đặc điểm tự nhiên, địa hình phức tạp, giao thông hạn chế, kinh tế - xã hội khu vực còn nghèo. Nhu cầu giống thủy sản ở vùng núi ngày càng tăng (hằng năm cần khoảng 1,5 tỷ cá giống cho nuôi ở ao, hồ nhỏ, chưa kể lượng cá giống cần thả bổ sung vào hồ lớn). Nhưng miền núi rất ít cơ sở sản xuất cá giống. Người nuôi cá phải mua, vận chuyển từ nơi xa đến, chi phí cao, đây là khó khăn lớn của nhiều hộ nông dân miền núi. Các tỉnh miền núi phía bắc có 75 cơ sở sản xuất cá giống, hằng năm ương nuôi được gần 600 triệu cá giống. Với địa bàn rộng, giao thông kém đã hạn chế việc điều hòa cá giống ở vùng này. Cho nên miền núi luôn luôn thiếu giống thủy sản cho nhu cầu nuôi.

Trước những hạn chế và khó khăn chung về kinh tế và xã hội ở miền núi, Nhà nước đã có nhiều chính sách hỗ trợ phát triển kinh tế, trong đó có biện pháp trợ cước vận chuyển đối với vùng sâu, vùng xa. Trong năm 2003, có mười tỉnh được hỗ trợ cước vận chuyển cá giống từ ngân sách trung ương (2,5 tỷ đồng). Một số tỉnh đã dành ngân sách địa phương hỗ trợ cước vận chuyển cá giống, giúp nhân dân mua giống thủy sản ngay tại địa phương với giá hợp lý như Sơn La dành 190 triệu đồng, Phú Thọ dành 291 triệu đồng, Bắc Cạn dành 250 triệu đồng... Từ năm 2003, Nhà nước đã đầu tư từ vốn ngân sách để xây dựng các cơ sở sản xuất giống thủy sản ở Hà Giang (quy mô 8,3 ha, vốn đầu tư 3,5 tỷ đồng); nhiều trại cá ở Sơn La, Cao Bằng, Bắc Cạn được đầu tư nâng cấp, bảo đảm cung ứng đủ giống thủy sản cho nhu cầu nuôi trong vùng.

Năm nay, các tỉnh miền núi tiếp tục phát triển mạnh nghề nuôi thủy sản theo hướng tận dụng các vùng nước hiện có (trong đó có các hồ thủy điện, thủy lợi) để quy hoạch nuôi thủy sản. Các địa phương xây dựng các dự án đầu tư xây dựng những vùng lớn nuôi thủy sản có sản lượng cao, mạnh dạn đưa vào nuôi các giống thủy sản quý, giá trị cao. Ở các vùng nước có diện tích lớn (hồ thủy điện, thủy lợi) được sử dụng khai thác hợp lý nguồn lợi thủy sản (có thể thả giống vào hồ) kết hợp tổ chức nuôi với nhiều hình thức, kể cả nuôi trong lồng, bè; tổ chức thành những làng nghề nuôi thủy sản. Tiềm năng về nuôi thủy sản còn nhiều, sử dụng tốt các vùng nước này không chỉ giải quyết việc làm mà còn giúp người dân miền núi cải thiện bữa ăn, xóa đói nghèo và có không ít hộ làm giàu bằng nghề nuôi thủy sản.