Vừa đưa chúng tôi đi làm quen với những bạn nhỏ trong dàn hợp xướng của Trung tâm nghệ thuật Sol Art, nữ nhạc sĩ - Thạc sĩ Ðặng Châu Anh, Giám đốc chuyên môn Sol Art vừa thổ lộ những trăn trở của mình về sự nghiệp phát triển nền hợp xướng nước nhà.
Quên đi mọi khoảng cách về tuổi tác, chúng tôi được hòa mình cùng các em nhỏ trong bài tập khởi động lý thú mở đầu buổi học hợp xướng. Từ những thành viên nhí mới chỉ bốn, năm tuổi cho tới những bạn nhỏ chín, mười tuổi, ai nấy đều háo hức say mê, nhất loạt nhắm mắt, nắm tay nhau rồi đồng loạt hít thở theo những nhịp dài, ngắn đồng đều. Tiếp đó, cô giáo Châu Anh dùng ánh mắt, hơi thở và hiệu lệnh đưa các bạn bước vào trò chơi "truyền bóng ảo". Trái bóng tưởng tượng được truyền từ tay người này đến tay người kia. Từng thành viên phải huy động cao nhất khả năng phán đoán để hình dung được đường bay của quả bóng và đón bóng đúng điểm rơi. Cứ mỗi lần như thế, miệng các em lại phải biểu lộ những thanh âm cao thấp nhằm tương xứng và diễn tả được đường bay của trái bóng...
Vốn đã biết tới khá nhiều trò chơi kết nối mang tính tập thể nhưng có lẽ đây là lần đầu chúng tôi được tham gia vào một trò chơi hấp dẫn và lạ kỳ đến vậy. Không gian của phòng tập rộng gần 60 m2 quy tụ tới gần 20 bạn nhỏ mà hết sức im ắng. Dường như tất cả đều nhường chỗ cho sự kết nối bằng hơi thở và sự tập trung cao độ. Cô giáo Châu Anh cho biết, đây là một trong số rất nhiều những bài tập khởi động nhằm truyền hưng phấn cho học sinh trước buổi học, và quan trọng nhất là vừa tạo hình được giai điệu bằng âm thanh trong tưởng tượng của các em, vừa giúp các em luyện thanh, nâng cao khả năng cảm nhận, biết lắng nghe, tính kết nối tập thể giữa các em nhỏ. Và đây cũng chính là yếu tố tiên quyết để xây dựng nên một dàn hợp xướng.
Năm 2008, khi trung tâm mới được thành lập, dàn hợp xướng thiếu nhi Sol Art chỉ nhận những em nhỏ đã biết mặt chữ, biết nốt nhạc và biết đọc tổng phổ, tức các em có tầm bảy tuổi trở lên. Nhưng dần dần, qua thực tế đào tạo, các giáo viên Sol Art phát hiện có khá nhiều em thậm chí chưa biết đọc cũng vẫn có thể tham gia dàn hợp xướng, chỉ cần các em có năng khiếu và sự tập trung cao. Vậy nên đến nay, đứng trong hàng ngũ dàn hợp xướng thiếu nhi Sol Art còn có cả những gương mặt non nớt mới chỉ bốn, năm tuổi mà bản lĩnh hát đã tương đối vững vàng.
Bất kỳ một loại hình nghệ thuật hay thể thao tập thể nào cũng đòi hỏi yếu tố đồng bộ, sự phối hợp nhịp nhàng, nhưng với hợp xướng, yêu cầu về tính kỷ luật, kết nối càng đòi hỏi gắt gao hơn. Bởi đã đứng vào dàn hợp xướng là trăm người phải như một, hơi thở phải đều, thậm chí từ lấy hơi đến tắt, mở, dừng, đóng khẩu hình cũng luôn phải đều. Hơn nữa, hợp xướng bao giờ cũng sử dụng nhiều bè khác nhau cho nên hầu như ai cũng có thể tham gia một bè nhất định phù hợp tầm cữ giọng của mình. Chính vì thế, hợp xướng hoàn toàn có thể được phổ cập một cách rộng khắp. Hợp xướng không chỉ giúp tâm hồn các em được thăng hoa cùng âm nhạc mà còn là loại hình nghệ thuật có khả năng phát triển toàn diện cảm xúc, nhân cách cho trẻ nhỏ, nhất là rèn luyện khả năng sáng tạo, tập trung, phát huy tính kỷ luật và cách thức làm việc nhóm, những tố chất vô cùng cần thiết và quý giá để các em làm hành trang bước và cuộc sống.
Mặc dù mới bước sang tuổi thứ năm, nhưng dàn hợp xướng thiếu nhi Sol Art với tên gọi Dàn hợp xướng thiếu nhi Việt Nam đã trở thành tên gọi khá quen thuộc trên sóng truyền hình và cả những đấu trường quốc tế. Bên cạnh việc xuất hiện đều đặn trên những chương trình truyền hình như Nỗi đau da cam, Người đương thời, Người con đất Việt, Từ công lý đến trái tim, Thầy trò Nga Việt..., Sol Art còn tham gia biểu diễn nhiều chương trình nghệ thuật mang tính cộng đồng như Giờ trái đất hay các buổi diễn từ thiện tại Viện Huyết học Trung ương, Viện Nhi Trung ương... Những gương mặt như Lê Diệu My, Phạm Phương Chi, Minh Châu, Ðức Toàn, Duy Anh, Minh Anh đã trở nên thân thuộc với nhiều người yêu mến hợp xướng thiếu nhi Việt Nam.
Với hơn 11 năm kinh nghiệm đào tạo tại Trường quốc tế Hà Nội, nhạc sĩ Ðặng Châu Anh nhận thấy lòng tự tôn dân tộc là những điều mà các bạn nhỏ quốc tế được giáo dục ngay từ khi còn nhỏ. Chị rất ngạc nhiên khi cứ tới ngày quốc tế, các bạn tiểu học lại cầm lá cờ nước mình trên tay và ôm vào lòng. Chính vì thế, khi thành lập Sol Art, điều đầu tiên chị và những cộng sự muốn các học sinh hướng tới chính là tình yêu, lòng tự hào dân tộc thể hiện qua các bài học. Ðiều này cũng lý giải tại sao mảng đề tài ca nhạc dân gian luôn là lựa chọn số một của Dàn hợp xướng thiếu nhi Sol Art.
Thông qua việc chuyển soạn thành ngôn ngữ hợp xướng, nhiều ca khúc dân ca mang đậm hồn dân tộc như dân ca Cống Khao Gà gáy le te, Chặt gỗ đóng thuyền, dân ca Ê Ðê Chim Jil đi tắm, tổ khúc hợp xướng dân ca Tây Nguyên... đã có dịp được vang lên trong các kỳ liên hoan, hội diễn hợp xướng quốc tế, giúp bạn bè thế giới hiểu được vốn văn hóa dân gian của Việt Nam và mang về cho Dàn hợp xướng thiếu nhi Việt Nam Sol Art nhiều giải thưởng cao quý. Tấm Huy chương đồng đạt được khi lần đầu tham dự cuộc thi cấp quốc tế Liên hoan hợp xướng Thế giới 2009 tổ chức tại Hàn Quốc thành động lực để thầy và trò Dàn hợp xướng thiếu nhi Việt Nam tiếp tục nỗ lực giành Huy chương bạc tại Liên hoan hợp xướng quốc tế lần thứ nhất tổ chức tại Hội An (tháng 3-2011).
Ðáng kể nhất phải kể tới "cú đúp" ngoạn mục trong Hội thi hợp xướng quốc tế Johannes Brahms lần thứ 7 tổ chức tại Ðức (tháng 7-2011), Dàn hợp xướng thiếu nhi Việt Nam đã xuất sắc giành Huy chương vàng ở bảng dân gian cùng hai giải đặc biệt: Ðoàn hợp xướng được công chúng yêu thích nhất và Ðoàn trình diễn ấn tượng nhất.
Mới đây, tại Liên hoan hợp xướng quốc tế lần thứ hai tổ chức tại Huế 2012, hợp xướng thiếu nhi Việt Nam tiếp tục khẳng định thế mạnh khi đứng đầu bảng thi dân gian và giành Huy chương vàng với tổ khúc hợp xướng Ði tìm mặt trời, tập hợp những giai điệu dân ca Tây Nguyên của các dân tộc Gia Rai, Ê Ðê, Kơ Tu, Mơ Nông... Ðiều này là minh chứng khẳng định, so với hợp xướng thế giới, hợp xướng Việt Nam cũng có được thế mạnh, vị thế riêng và rõ ràng, hợp xướng đã phát huy sức mạnh hữu hiệu trong việc quảng bá tinh hoa âm nhạc Việt Nam ra thế giới.
Tuy nhiên, có một nghịch lý đáng bàn là những cơ hội để hợp xướng Việt Nam nói chung và hợp xướng thiếu nhi Việt Nam nói riêng tỏa sáng lại thường chỉ xuất hiện ở các cuộc thi mang tầm quốc tế, còn ở Việt Nam hầu như vắng bóng, họa hoằn lắm cũng chỉ xuất hiện trong vài chương trình hay sự kiện kỷ niệm trọng đại. Hợp xướng Việt Nam còn quá thiếu các sân chơi và non kém so với thế giới. Trong khi đó, ở các quốc gia châu Á tương đối gần gũi như In-đô-nê-xi-a, Phi-li-pin, Hàn Quốc, Nhật Bản,... vấn đề đào tạo âm nhạc hợp xướng luôn được coi trọng như một chiến lược giáo dục và phát triển con người. Ở các nước này, hợp xướng xuất hiện ở mọi nơi, mọi lúc, trong các thánh đường, trong các nhà máy, tổ dân phố, câu lạc bộ... Hợp xướng trở thành thứ ngôn ngữ kết nối và đưa họ đến gần nhau. Thế nên mới có chuyện trong Liên hoan hợp xướng quốc tế vừa được tổ chức tại Huế vừa qua, nước chủ nhà Việt Nam chỉ có ba đơn vị hợp xướng tham dự, trong khi các nước như In-đô-nê-xi-a, Phi-li-pin... thì có tới gần mười đoàn tham dự.
Ở nước ta, vấn đề đào tạo hợp xướng còn chưa được coi trọng, thiếu sự định hướng và đầu tư đúng mức của các cấp lãnh đạo, cho nên việc phát triển hợp xướng còn gặp nhiều khó khăn. Khó khăn đầu tiên thuộc về khâu tìm kiếm nguồn bài. Nhạc sĩ Ðặng Châu Anh cho biết: Hợp xướng nước ta chưa có vị trí xứng đáng cho nên phần lớn các nhạc sĩ cũng không coi hợp xướng là đối tượng sáng tác. Ðể dạy các em nhỏ hợp xướng, cô giáo Châu Anh phải thường xuyên tìm kiếm nguồn bài hợp xướng nước ngoài và tự chuyển soạn sang tiếng Việt. Riêng mảng hợp xướng dân gian, chỉ có nhạc sĩ Hoàng Lương, một người luôn dành tâm huyết cho mảng dân ca và hợp xướng thiếu nhi đảm nhiệm sáng tác và chuyển soạn. Ở nước ta, phần lớn các phụ huynh đều chỉ tập trung cho con học các môn văn hóa mà chưa quan tâm nhiều đến các môn ngoại khóa, trong đó có hợp xướng cho nên việc duy trì quân số theo học, việc đào tạo một cách bài bản gặp không ít khó khăn.
Hợp xướng chưa tìm được chỗ đứng cho nên vấn đề xin kinh phí tài trợ cũng có nhiều trắc trở. Phần lớn, với các chuyến biểu diễn nước ngoài của Dàn hợp xướng thiếu nhi Sol Art, kinh phí chủ yếu đều phải huy động từ chính phụ huynh, chỉ có một phần nhỏ từ các doanh nghiệp bạn bè ý thức được tầm quan trọng của phát triển hợp xướng. Hợp xướng còn vắng bóng ở hầu hết các trường tiểu học, các trường trung học, phổ thông, thậm chí là cả bậc đại học. Chỉ có một số ít những trường đào tạo chuyên nghiệp về âm nhạc mới duy trì dàn hợp xướng, song cả năm cũng chỉ có vài dịp để biểu diễn, thể hiện.
Rõ ràng, nếu tính đến khả năng hội nhập âm nhạc, khả năng phát triển toàn diện cảm xúc, tâm hồn, trí tuệ cho thế hệ trẻ và khả năng từng bước chuyên nghiệp hóa một nền âm nhạc tồn đọng nhiều chuệch choạc như Việt Nam, thì đã đến lúc, chúng ta cần có sự nhìn nhận chính xác về tầm quan trọng của việc giáo dục hợp xướng cho các cấp học cũng như sự định hướng, đầu tư cho việc phát triển hợp xướng tại Việt Nam. Việc đào tạo hợp xướng cần đưa vào chương trình học các cấp. Các cuộc thi, hội diễn hợp xướng trong nước với quy mô từ nhỏ đến lớn cũng cần được chú trọng tổ chức thường xuyên. Nhạc sĩ Châu Anh chia sẻ, nếu có chỉ đạo từ các bộ, ban, ngành chức năng, chị và những cộng sự sẵn sàng bỏ thời gian và tâm huyết để đào tạo hợp xướng cho những thầy giáo, cô giáo dạy âm nhạc trong các trường và đào tạo chuyên sâu cho những người chuyên làm công tác phong trào, với hy vọng về tương lai phát triển tươi sáng của nền âm nhạc hợp xướng Việt Nam.
Bài và ảnh: HỒNG TRANG
