“Nóng” chuyện khai thác cát ở Vĩnh Long

“Cát tặc” lộng hành

Những ngày này, người dân Vĩnh Long bàn tán xôn xao về nạn bơm hút trộm cát đang diễn ra khắp các tuyến sông trên địa bàn. Sở dĩ chuyện khai thác cát trở nên “nóng” bởi tình trạng sạt lở bờ sông đang diễn biến phức tạp, có nguy cơ gây mất hoa màu đất đai, nhà cửa vườn tược của dân nghèo. Không thể khoanh tay ngồi chờ cơ quan chức năng đi kiểm tra, nhiều người dân ven các tuyến sông lớn bị khai thác cát lậu thường xuyên tự tổ chức tuần tra, ngăn chặn các phương tiện bơm hút cát trái phép nhằm bảo vệ tài sản của mình. Mới đây nhất, tại khu vực ấp Phú Xuân, xã Phú Thành, huyện Trà Ôn, hàng chục người dân đã tập hợp ghe xuồng, vỏ lãi gắn máy đuôi tôm thay phiên nhau túc trực, ngăn các phương tiện hút trộm cát sông vì lo sợ sạt lở. Sau nhiều ngày túc trực, đến 23 giờ ngày 2-6, người dân phát hiện một chiếc ghe trọng tải lớn đang hút cát trộm gần bờ. Thấy vậy, gần chục ghe, vỏ lãi đã nổ máy lao ra bao vây chiếc ghe đang khai thác cát. Một số người dân áp sát phương tiện, yêu cầu dừng ngay hoạt động hút trộm cát sông thì bị các đối tượng trên ghe hung hãn tấn công bằng gậy gộc, tuýp sắt, mỏ lết,... "Do không ngờ bọn chúng hung hãn và manh động tới như vậy, cho nên chúng tôi bị chúng đánh trọng thương” - anh Phạm Ngọc Tâm, một người dân bị “cát tặc” đánh trọng thương kể lại. Cũng theo anh Tâm, do khu vực bờ sông bị sạt lở, người dân đã phản ứng việc cấp phép khai thác cát trên khúc sông này và cơ quan chức năng đã tạm thời dừng tất cả các hoạt động khai thác cát của các mỏ cát. Mỏ bị tạm dừng, nhưng ghe bầu, sà-lan hút trộm cát thì vẫn hoạt động, trộm cát vô tư. Hoạt động này thường diễn ra về đêm, không có cơ quan nào kiểm tra xử lý, cho nên người dân phải tự tìm cách ngăn chặn “cát tặc” để giữ đất đai, nhà cửa.

Đại tá Phạm Văn Ngân, Phó Giám đốc Công an tỉnh Vĩnh Long cho biết, trong hai ngày 5 và 6-6 vừa qua, Công an Vĩnh Long đã phát hiện và bắt giữ ba phương tiện khai khai thác cát trái phép trên sông Cổ Chiên, đoạn qua xã Mỹ Phước và xã Chánh An (huyện Mang Thít). Đáng chú ý, trong số các phương tiện hút trộm cát này có cả sà-lan trọng tải 500 tấn, 150 tấn và ghe bầu hơn 40 tấn. Các sà-lan này sử dụng máy bơm công suất lớn để hút cát từ đáy sông và ngang nhiên hoạt động giữa ban ngày.

Nạn khai thác cát lậu ở Vĩnh Long còn tinh vi ở chỗ: hoạt động dưới hình thức hợp pháp bằng cách “lách”, xin được giấy phép khai thác cát. Điển hình như việc xin phép múc cát để gia cố bờ bao quanh cồn, hay múc cát đắp cồn để hạn chế sạt lở. Nhưng, qua điều tra và ghi nhận thực tế nhiều ngày của chúng tôi, cát được múc lên để bán cho sà-lan chở đi khắp nơi tiêu thụ. Liên tiếp trong nhiều buổi tối, chúng tôi mật phục quanh khu vực cù lao Đồng Phú, trước đây là khu du lịch Mê Công - Đồng Phú do Công ty TNHH thương mại thủy sản Vĩnh Long thuê, quản lý khai thác du lịch và nuôi cá tra. Tại điểm này, việc khai thác cát diễn ra rầm rộ suốt đêm, cần cẩu xáng múc không có số hiệu vô tư hoạt động, cung ứng cát cho các sà-lan đang neo đậu san sát phía đầu cồn. Tiếng máy nổ của xáng múc, gàu sắt ầm ĩ trong đêm, nhiều đèn pha công suất lớn sáng rực một góc trời, tưởng như một “đại công trường” đang “chạy nước rút” để kịp tiến độ. Vì tình trạng khai thác cát trái phép ngang nhiên như vậy cho nên người dân quanh vùng gọi khu vực này là “Cồn ông Do” (ông Dương Văn Do, Giám đốc Công ty TNHH thương mại thủy sản Vĩnh Long), tự tung tự tác muốn làm gì thì làm. Những hình ảnh, vi-đê-ô clíp quay được trong quá trình điều tra, mật phục, chúng tôi đã cung cấp cho đồng chí Nguyễn Văn Quang, Chủ tịch UBND tỉnh Vĩnh Long trong buổi làm việc. Ngay lúc đó, đồng chí Nguyễn Văn Quang đã chỉ đạo lãnh đạo Công an tỉnh kiểm tra vụ việc và có biện pháp xử lý nghiêm. Tình trạng tương tự cũng diễn ra tại khu vực “Cồn Cá Lóc”, thuộc khúc sông Cổ Chiên, qua địa phận xã Mỹ An, huyện Mang Thít. “Họ “phù phép", lợi dụng giấy phép xin múc cát gia cố đê bao, hạn chế sạt lở của cồn nhưng thực tế là lấy cát để bán, ngay khu vực đầu cồn, nơi xáng múc hoạt động ngày đêm đang sạt lở dữ dội”, nhiều người dân địa phương bức xúc.

Sà-lan hút cát trộm trên sông Cổ Chiên (tỉnh Vĩnh Long) bị phát hiện, bắt giữ.

Không đóng góp phát triển kinh tế

Đại tá Phạm Văn Ngân, Phó Giám đốc Công an tỉnh cho biết, sau chỉ đạo của Chủ tịch UBND tỉnh Vĩnh Long, Công an tỉnh đã tung lực lượng kiểm tra tại những khu vực này, nhưng vẫn không phát hiện thấy vi phạm, không bắt được quả tang, cho nên chưa đủ bằng chứng chứng minh công ty này múc cát bán để thu lợi bất chính. “Công ty TNHH thương mại thủy sản Vĩnh Long có giấy phép múc cát để gia cố bờ bao quanh cồn nhằm hạn chế sạt lở (sẽ hết thời hạn trong tháng 6 này). Hiện nay, chúng tôi đang nghi vấn đơn vị này lợi dụng giấy phép hút cát bán. Công an tỉnh vẫn đang kiểm tra, thu thập chứng cứ, nếu phát hiện hành vi gian lận, chúng tôi sẽ đề nghị UBND tỉnh không tái cấp phép, gia hạn cho công ty nữa” - Đại tá Phạm Văn Ngân nói. Theo báo cáo của Sở Tài nguyên và Môi trường Vĩnh Long, hiện toàn tỉnh có 28 mỏ cát được cấp phép khai thác, trong đó 25 mỏ đang hoạt động với khối lượng 3,6 triệu m3/năm. Chủ tịch UBND tỉnh Nguyễn Văn Quang khẳng định, việc cấp phép khai thác cát hầu như không mang lại lợi ích kinh tế hay đóng góp gì vào sự phát triển kinh tế của tỉnh, chủ yếu phục vụ cho các công trình, dự án Nhà nước trong tỉnh. Trước hiện tượng sạt lở xảy ra nhiều trong thời gian gần đây, tỉnh đã tạm dừng cấp phép mới để rà soát, đánh giá trữ lượng, tới tháng 9 năm nay thì mới tính tiếp. Hiện chỉ những mỏ cũ còn thời hạn mới được tiếp tục khai thác, nhưng nếu mỏ nào bị người dân thưa kiện, phản ứng, tỉnh cũng sẽ xem xét, tạm dừng hoặc có biện pháp xử lý kịp thời. Cũng theo Chủ tịch UBND tỉnh Vĩnh Long, năm nay, tỉnh sẽ triển khai nhiều công trình, dự án nên cần khối lượng cát san lấp rất lớn, vì vậy, không thể cấm triệt để khai thác cát.

Về việc kiểm soát “đường đi” của cát, lãnh đạo tỉnh thừa nhận rất khó, thậm chí là không thể. Vì doanh nghiệp có đủ “chiêu trò” khai thác vượt khối lượng cho phép, khai thác trộm vào ban đêm, sai vị trí, ghi hợp đồng bán cát có giá thấp để trốn thuế, nhưng thực tế giá cao gấp nhiều lần. Thậm chí, có cả tình trạng doanh nghiệp khai thác cát “mượn oai” lãnh đạo tỉnh hoặc thân quen lãnh đạo Sở Tài nguyên và Môi trường để làm bậy. Quy định, chế tài xử phạt vi phạm đối với hành vi khai thác cát trái phép hiện nay chưa mạnh, không đủ sức răn đe, cho nên tình trạng doanh nghiệp cố tình làm sai vẫn phổ biến. Người dân phản ánh mức phạt không đáng kể, đâu có nhằm nhò gì với họ, chỉ cần khai thác một ngày lại bằng mấy lần số tiền bị phạt. Tuy tỉnh đề ra nhiều biện pháp xử lý, chấn chỉnh, nhưng lực lượng mỏng khiến việc dẹp “cát tặc” cũng chỉ như bắt cóc bỏ đĩa.