Nguy cơ từ những ruộng rau sử dụng thuốc kích thích tăng trưởng

Bán và sử dụng thuốc kích thích sinh trưởng công khai, phổ biến

17 giờ ngày 15-1, trên cánh đồng rau cạnh chợ Vạng (Phương Viên, xã Song Phương, Hoài Ðức, Hà Tây) vẫn nhộn nhịp người ra đồng tưới rau, thu hoạch và vận chuyển rau xanh.

Bên khu ruộng được quy hoạch vuông vắn có gắn tấm biển ghi rõ "Vùng rau an toàn của HTX nông nghiệp Phương Viên", chúng tôi hỏi chuyện hai vợ chồng bác nông dân đang thu hoạch bắp cải:

- Năm nay rau có được mùa không, bác?

- Cũng bình thường thôi, vì chúng tôi phải áp dụng quy trình sản xuất rau an toàn nên năng suất và giá bán rau thấp hơn bên này.

Bác trai chỉ tay ra cánh đồng bên cạnh. Ở đó, những luống rau bắp cải, su hào, đỗ, cải ngọt cứ xanh mướt một cách khác thường.

- Sao lạnh thế này mà rau lại xanh vậy nhỉ?

- Họ dùng mấy loại thuốc của  nước ngoài. Chỉ cần mấy gói nhỏ, tưới qua một lượt là rau lớn nhanh lắm. Lá xanh mướt nên rau của họ được giá hơn.

Hai vợ chồng bác nhất định không nói tên vì sợ... vạ miệng.  Bác gái bảo, chẳng biết tên các loại thuốc ấy, nhưng ở đây quen gọi là thuốc mỡ lá (làm cho lá xanh, mỡ màng). Thoạt đầu tưới, chả biết do trời lạnh hay hiệu quả của thuốc mà mầu lá rau đều chuyển sang mầu xanh nước biển,  hôm sau  xanh mướt.

Bước vào giữa vùng rau, không thể tin vào mắt mình khi ven các ruộng rau, vỏ giấy, chai lọ, tuýp thuốc trừ sâu, thuốc kích thích sinh trưởng vứt bừa bãi. Ðọc kỹ những nhãn thuốc, thấy khá nhiều các vỏ gói, tuýp thuốc chữ nước ngoài. Nhặt mấy loại vỏ có nhãn hiệu khác nhau, chúng tôi đến hỏi hai vợ chồng bác nông dân.

- Người ta bán thuốc này ở đâu ạ?

- Ðầy, chợ Vạng đầy!

Cái chợ Vạng nho nhỏ nằm ngay đầu dốc xuống những cánh đồng rau ấy là điểm bán các loại thuốc trừ sâu có tiếng ở Hà Tây và các vùng lân cận. Cửa hiệu thuốc thì nhỏ, nhưng kho chứa cơ man nào là thuốc. 

Tôi nói, quê bên Hà Nam, muốn mua mấy loại thuốc bón rau. Người chủ hiệu cầm mấy tuýp thuốc, nói vanh vách:

- Mua lẻ năm nghìn rưỡi, mua buôn bốn nghìn rưỡi một gói, bao nhiêu cũng có. Nhưng sao không lấy loại tốt?

- Tốt như thế nào, giá bao nhiêu?

- Hàng mới đấy, vừa tưới vừa nhìn cây lớn luôn. Hai chục nghìn một gói, miễn mặc cả.

Nói rồi chủ cửa hiệu đưa tôi xem một loại vỉ trắng bạc, toàn chữ viết mầu đen xì, có một vệt xanh lét nằm giữa.

Qua tìm hiểu, chúng tôi được biết, vùng rau xanh Song Phương có hơn 200 ha rau các loại, là điểm lớn cung cấp rau cho các thành phố Hà Ðông và Hà Nội.

Mấy năm gần đây, hai HTX nông nghiệp Phương Viên và Phương Bảng đã quy hoạch và mở rộng vùng trồng rau an toàn với tổng diện tích hơn 70 ha. Nông dân hai HTX nông nghiệp đã áp dụng  đúng quy trình trồng rau an toàn, sử dụng các loại thuốc được phép và tuân thủ quy định thời gian cách ly sau khi phun thuốc. Tuy nhiên, những diện tích rau xanh còn lại đang bị thả lỏng quản lý, người nông dân sử dụng thoải mái các loại thuốc... cấm.

Dạo qua một vòng các điểm trồng rau xanh ở Hoàng Liệt (quận Hoàng Mai), Tam Hiệp, Vĩnh Quỳnh (Thanh Trì), Vân Nội (Ðông Anh), chúng tôi tiếp tục chứng kiến những ruộng rau xanh ngắt. Và cũng không khó khi hỏi mua loại thuốc kích thích tăng trưởng được bán ở chợ Vân Nội.

Tại xã Thanh Liệt (Thanh Trì), một bà cụ gánh rau cho biết, cũng nghe nói có người dùng loại thuốc ấy, và họ đồn là "thuốc tiên", chỉ cần tưới qua là rau vươn ngọn, giãn lá. "Cho nên cậu đừng có chọn rau xanh quá giữa mùa đông này nhá", bà cụ dặn với theo tôi thế. Theo Chi cục BVTV Hà Nội, mỗi năm, Chi cục lập biên bản hàng trăm trường hợp người dân sử dụng thuốc ngoài danh mục, vứt vỏ nhãn, chai lọ bừa bãi...

Chính quyền thờ ơ, cơ quan chức năng lúng túng

Mặc dù hàng loạt cửa hàng thuốc BVTV vi phạm công khai và tình trạng người dân trong xã sử dụng thuốc không rõ nguồn gốc, xuất xứ, nằm ngoài danh mục được phép sử dụng ở các địa phương là khá phổ biến, nhưng khi chúng tôi phản ánh tình trạng này đến UBND xã Song Phương, thì đồng chí Phó Chủ tịch UBND xã Long Thanh Bé lại  bảo rằng "không biết, không nắm được tình trạng này". Chính quyền cơ sở  gần dân, quán xuyến mọi hoạt động sản xuất, kinh doanh và đời sống dân cư trên địa bàn, tỏ ra thờ ơ thì việc người dân và các chủ cửa hàng thuốc BVTV vi phạm một cách "vô tư" cũng là điều dễ hiểu.

Mở đầu buổi trao đổi ý kiến với chúng tôi về tình trạng sử dụng thuốc BVTV trên rau, Chi cục trưởng Chi cục BVTV Hà Nội Nguyễn Thị Hoa kể rằng, một lần đi ăn trưa, nhà hàng bưng ra đĩa dưa cải xào, vừa ngửi đã biết ngay mùi một loại thuốc chuyên diệt bọ nhảy. Mặc dù hoạt chất này được phép sử dụng, nhưng có mùi nồng nặc thế này, chắc chắn là do người trồng không bảo đảm thời gian cách ly, vừa phun thuốc xong đã hái rau đem bán.

- Chi cục có nắm được tình trạng sử dụng thuốc kích thích tăng trưởng trên rau xanh?

- Phải thừa nhận là tình trạng sử dụng thuốc kích thích tăng trưởng, còn gọi là "tăng phọt" hay "mỡ lá" là có, nhưng tùy theo thời vụ. Về cơ bản thì hoạt chất của loại thuốc này thuộc diện được phép sử dụng, nhưng tên thương mại các loại thuốc mà bà con sử dụng đều chưa đăng ký sử dụng. Chúng tôi đã mua mẫu về phân tích, thí nghiệm trên rau và nhận thấy độ kích thích sinh trưởng rau khá cao, nhưng không phải tưới xong nhìn thấy rau dài ra như dư luận.

- Ngành BVTV thành phố đã có biện pháp gì  khắc phục tình trạng này?

- Một mặt, chúng tôi thí nghiệm trên rau để đưa ra khuyến cáo cho người sử dụng rau cách phân biệt. Mặt khác, đã quy hoạch và phát triển 40 vùng rau an toàn, cử cán bộ nằm vùng để hạn chế tình trạng sử dụng các loại thuốc này, tăng cường việc  thanh kiểm tra các cửa hàng, đại lý bán thuốc BVTV.

Năm 2007, Chi cục kiểm tra 59 lượt cửa hàng, công ty sản xuất, kinh doanh thuốc BVTV, phát hiện 17 đơn vị, cửa hàng vi phạm, trong đó có hai cửa hàng bán thuốc kích thích tăng trưởng cho cây không rõ nguồn gốc, xuất xứ.

Tuy nhiên, điều đáng nói là với những trường hợp vi phạm thế này, Chi cục chỉ có thể xử phạt được ở mức 200 nghìn đồng/trường hợp.

Chị Chi cục trưởng than vãn: "Chúng tôi biết rõ nhiều cửa hàng lén lút bán các loại thuốc này. Nhưng họ đâu có bày ở quầy hàng, trong khi đó chúng tôi đâu có quyền khám, lục soát nhà. Ngay cả mỗi khi thanh, kiểm tra, cũng phải  trình Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn thành phố để ra quyết định, còn gì là yếu tố bắt quả tang với đột xuất. Với cơ chế thanh tra và chế tài xử phạt như hiện nay thì làm sao ngăn cấm việc bán và tiêu thụ các mặt hàng này trên thị trường". Bắt gặp những người đang sử dụng thuốc cấm, thuốc ngoài danh mục, cán bộ Chi cục cũng chỉ  lập biên bản rồi chuyển về UBND xã cảnh cáo, nhắc nhở. 

Giải pháp chính mà Chi cục BVTV Hà Nội triển khai hiện nay vẫn là tăng cường tuyên truyền ý thức sử dụng thuốc BVTV đến người dân; mở rộng các vùng rau an toàn để hạn chế đến mức thấp nhất tỷ lệ người dân chạy theo lợi nhuận cố tình sử dụng thuốc kích thích tăng trưởng trên rau.

Chi cục trưởng Nguyễn Thị Hoa nói: "Trước mắt, bà con không nên chọn những loại rau xanh ngon mỡ màng hoặc có mầu sắc không bình thường; không mua rau tại các cửa hàng rong, chợ cóc không có nguồn gốc xuất xứ. Về lâu dài, đề nghị sửa đổi Luật Thanh tra để lực lượng thanh tra chuyên ngành của chúng tôi có thể hoạt động hiệu quả hơn mới có thể ngăn chặn nguồn thuốc BVTV nhập lậu thao túng thị trường".

Không phải không có giải pháp, nhưng...

Ông Trịnh Công Toản, Chánh thanh tra Cục BVTV cho biết, tình trạng sử dụng thuốc kích thích tăng trưởng không nguồn gốc trên rau xanh bắt đầu được phát hiện tại một số vùng rau ở Thanh Trì (Hà Nội) năm 2006, hiện nay diễn ra khá phổ biến tại nhiều địa phương, tập trung ở các đô thị lớn và vùng phụ cận.

Hai nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng này là do chế tài (cơ chế thanh tra, mức độ xử phạt) chưa đủ mạnh và chính quyền, người trồng rau, thậm chí cả người sử dụng chưa nhận thức rõ nguy cơ, hậu quả của việc sử dụng thuốc BVTV, thuốc kích thích tăng trưởng đối với sức khỏe con người và môi trường cộng đồng.

Ông  bức  xúc: "Ngay cả đến tôi được Bộ trưởng  Nông nghiệp và Phát triển nông thôn bổ nhiệm Chánh thanh tra mà cũng không có thẻ thanh tra viên (Theo Luật Thanh tra) cho nên hiện nay, hệ thống thanh tra của ngành đang hoạt động rất lúng túng, bị động, có nơi tê liệt. Chế tài xử phạt với các cơ sở kinh doanh, sản xuất quá nhẹ, chả thấm gì so với lợi nhuận mà các cơ sở kiếm được.

 Ðối với người dân, mặc dù có quy định phạt tiền nếu sử dụng  những loại thuốc BVTV cấm, ngoài danh mục sử dụng hoặc quá hạn sử dụng, nhưng đến nay chưa có người dân nào phải nộp tiền cả. Các anh hỏi giải pháp ư, cứ khắc phục những bất cập kể trên thì nó là giải pháp, chứ sao. Cái chính là thực hiện thế nào thôi!".

Trước tình trạng thuốc kích thích tăng trưởng cây trồng không rõ nguồn gốc được sử dụng tràn lan, vừa qua, Bộ trưởng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn có Thông báo số 272, chỉ đạo Cục BVTV phối hợp Cục Trồng trọt điều tra, chấn chỉnh, xử lý nghiêm tình trạng kinh doanh, sử dụng mặt hàng này.

Mới đây, ngày 15-1, Cục BVTV có công văn số 71 gửi Chi cục BVTV các tỉnh tiến hành đợt thanh tra, kiểm tra diện rộng việc buôn bán sử dụng các loại thuốc này tại tất cả các vùng rau, quả, chè trọng điểm trong cả nước; thời gian tiến hành đến ngày 25-3.

Giải pháp là thế, nhưng 2-3 giờ đêm, những người nông dân vẫn oằn lưng thồ rau vào các điểm đầu mối của Hà Nội để kiếm tiền mưu sinh. Ai biết trong số đó, bó rau nào vừa được phun thuốc chiều qua?