Cùng với thành tựu được khẳng định, hiện mô hình tổ chức cũng như công tác cán bộ ở khu vực này tại nhiều địa phương đang còn bất cập, chưa thống nhất, hiệu quả hoạt động chưa cao, đặt ra yêu cầu đổi mới, sắp xếp, hoàn thiện trên phạm vi toàn quốc.
Bài 1: Ðổi mới cùng những cách làm sáng tạo
Thời gian qua, hiệu quả hoạt động của thôn, tổ dân phố được các cấp ủy đảng, chính quyền và nhân dân ghi nhận. Hiệu quả đó không chỉ ở giá trị về mặt vật chất như các công trình xây dựng cơ sở hạ tầng, mà còn góp phần tăng cường sự đoàn kết của cộng đồng dân cư, củng cố niềm tin của người dân đối với Ðảng, Nhà nước và chính quyền cơ sở…
Nhiều mô hình có sức thuyết phục
Ðường vào thôn Ðồng Bàu, xã Cẩm Thành, huyện Cẩm Xuyên (Hà Tĩnh) trải bê-tông sạch sẽ, hai bên là những khu vườn cây trái sum suê. Ðồng Bàu hiện là một trong những thôn tiêu biểu trong xây dựng nông thôn mới của xã. Bí thư Ðảng ủy xã Dương Danh Hóa cho biết, thôn Ðồng Bàu được sáp nhập từ bốn xóm là: Ðồng Liềm, Hạ Bàu, Thượng Bàu, Ðồng Nương. Trước khi sáp nhập mỗi xóm chỉ vài chục hộ. Mỗi khi cần huy động sức mạnh tập thể để tiến hành nhiệm vụ nào đó như làm đường giao thông, áp dụng mô hình sản xuất mới… rất khó khăn. Vì vậy, năm 2009, Ðảng ủy xã mạnh dạn thí điểm sáp nhập các xóm nhỏ thành thôn lớn, mô hình đầu tiên là thôn Ðồng Bàu.
Sau sáp nhập, kết quả thực hiện nhiệm vụ chính trị của thôn mới chuyển biến hẳn. Các tiêu chí nông thôn mới nhanh chóng được hoàn thành; từ dồn điền đổi thửa, đến bê-tông hóa đường ngõ xóm. Bí thư Ðảng ủy xã lý giải, số lượng dân đông hơn thì việc huy động nhân lực, vật lực dễ dàng hơn. Các cuộc họp dân, họp Ðảng ý kiến cũng tập trung hơn, thuận lợi cho việc triển khai nghị quyết, kế hoạch của cấp trên. Nhờ giảm đầu mối thôn nên năm 2010, chính quyền xã đã huy động được nhân dân đóng góp nhân lực, vật lực đầu tư làm mới ba nhà văn hóa, nâng cấp sáu nhà văn hóa cũ, góp phần đưa xã về đích nông thôn mới đúng tiến độ.
Từ thực tiễn tại huyện Cẩm Xuyên, năm 2012, Tỉnh ủy Hà Tĩnh triển khai rộng rãi việc sáp nhập thôn xóm, khu phố. Sau 5 năm, tỉnh giảm được 702 thôn, tổ dân phố, giảm tỷ lệ thôn có quy mô dưới 100 hộ từ hơn 36% xuống còn gần 8%. Việc sáp nhập các thôn bản, tổ dân phố đã khắc phục việc chi bộ sinh hoạt "ghép", từ đó có điều kiện phát huy nội lực của nhân dân trong xây dựng cơ sở hạ tầng. Cùng với đó, số lượng cán bộ không chuyên trách khu vực này giảm đáng kể, nếu năm 2010 là 8.600 người thì hiện còn 6.405 người. Ngân sách chi trả, phụ cấp giảm 35 tỷ đồng/năm. Việc giảm số lượng và chi phí cũng là điều kiện để huy động nguồn lực vì mục tiêu cộng đồng, củng cố đội ngũ cán bộ thôn, tổ dân phố có chất lượng hơn.
Việc giảm đầu mối, nâng quy mô số hộ gia đình gắn liền với việc thành lập thôn, tổ dân phố mới sẽ tinh giản được số lượng cán bộ và góp phần nâng cao hiệu quả quản lý, hiệu quả đầu tư cho cộng đồng dân cư. Khá nhiều địa phương trong cả nước thành công trong giải pháp sáp nhập này. Như tỉnh Thanh Hóa, năm 2013 thí điểm việc sáp nhập thôn tại hai xã Ðịnh Tiến và Ðịnh Hải, huyện Yên Ðịnh. Sau bốn năm tiến hành sáp nhập đã khắc phục được hạn chế trong huy động nguồn lực xây dựng nông thôn mới, cũng như giảm số lượng lớn cán bộ không chuyên trách thôn bản.
Phó Chủ tịch UBND xã Ðịnh Tiến Khương Văn Tĩnh cho biết: UBND xã đã tiến hành sáp nhập 16 thôn nhỏ thành sáu thôn lớn, với tổng số hộ trung bình mỗi thôn là 300 hộ. Nếu trước đây, để triển khai các nhiệm vụ, mục tiêu của cấp trên cùng các chương trình phát triển sản xuất của địa phương phải mất ba ngày thì sau khi sáp nhập chỉ mất có một ngày. Trong quá trình xây dựng nông thôn mới, yêu cầu mỗi thôn phải xây dựng một nhà văn hóa, nếu để cả 16 thôn thì đồng nghĩa với việc phải xây dựng 16 nhà văn hóa, số tiền huy động lớn, nay chỉ cần sáu là đủ. Không những thế, việc sáp nhập thôn còn giúp tinh giản 40% số cán bộ thôn, giúp công tác điều hành, triển khai sản xuất tại địa phương được thực hiện nhanh hơn.
Gần đây nhất, tháng 1-2017, UBND thành phố Ðà Nẵng có Kế hoạch số 332/KH-UBND ngày 16-1-2017 về thực hiện sắp xếp, kiện toàn tổ chức và hoạt động tổ dân phố, thôn trên địa bàn. Sau hơn tám tháng thực hiện đã mang lại kết quả rõ rệt. Quận Liên Chiểu có năm phường với tổng số 878 tổ dân phố, sau triển khai sắp xếp, kiện toàn, toàn quận giảm xuống còn 372 tổ dân phố. Ðối với quận Hải Châu, công tác sắp xếp, kiện toàn quy mô tổ dân phố được HÐND 13 phường thông qua các đề án. Theo đó, hiện nay toàn quận có 1.283 tổ dân phố, theo phương án sắp xếp sẽ giảm còn 645 tổ dân phố.
Thực tế tại các địa phương nêu trên cho thấy, mô hình này đã góp phần tạo sự thống nhất, đồng thuận từ việc ban hành chủ trương cho đến chỉ đạo thực hiện. Người đứng đầu cấp ủy, ban lãnh đạo thôn nắm toàn diện tình hình chung, tiếp thu kịp thời tinh thần chỉ đạo của cấp trên, giải quyết nhanh vấn đề phát sinh tại cơ sở, qua đó tiết kiệm thời gian hội họp, phát huy cao nhất năng lực của người đứng đầu thôn, bản, khắc phục tình trạng đùn đẩy trách nhiệm. Từ quá trình này, nhiều địa phương đã tổng kết: Khâu quan trọng nhất là lựa chọn cán bộ và chế độ chính sách kèm theo. Người đảm nhiệm chức danh này phải có năng lực lãnh đạo và quản lý điều hành, có khả năng bao quát công việc…
"Ba cùng" với người dân
Cán bộ thôn, bản, khu phố là những người cùng ở, cùng làm, cùng sinh hoạt các đoàn thể ở khu dân cư, trực tiếp tổ chức người dân thực hiện chủ trương, đường lối của Ðảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước và mục tiêu của cộng đồng. Ðánh giá về đội ngũ này, cấp ủy nhiều địa phương có chung nhận định, đó là những cán bộ năng nổ, nhiệt tình, nhưng cũng còn một số nơi, nhất là khu vực nông thôn, miền núi trình độ, năng lực nhiều cán bộ còn thấp. Trước hạn chế đó, nhiều cấp ủy, địa phương đã có giải pháp nhằm nâng cao chất lượng đội ngũ này.
Tỉnh ủy Bắc Giang vừa tiến hành khảo sát thực tế các thôn bản, khu phố cho thấy còn nhiều bất cập. Thí dụ, tại thôn Trại Nhất, xã Hồng Kỳ (Yên Thế), trưởng thôn không là đảng viên, do đó khi họp chi bộ để triển khai một số nhiệm vụ quan trọng của thôn đều phải mời dự họp. Vì trưởng thôn không là đảng viên nên chỉ nghe, nếu có tham gia ý kiến cũng chỉ ở mức độ. Cán bộ, người dân thôn Ðoàn Kết 2, Ðảng bộ xã Nhã Nam (Tân Yên), nơi trưởng thôn không là đảng viên cho rằng: Nếu trưởng thôn là đảng viên sẽ thuận lợi trong triển khai các nhiệm vụ ở chi bộ. Khi được dự họp chi bộ, đồng chí trưởng thôn nắm rõ quan điểm lãnh đạo, chỉ đạo của chi bộ, từ đó việc triển khai thực hiện nghị quyết của cấp trên và chi bộ đồng bộ, thuận lợi hơn. Nếu trưởng thôn không là đảng viên, sau mỗi kỳ họp chi bộ, đồng chí bí thư chi bộ lại phải gặp trưởng thôn để trao đổi, triển khai nghị quyết của chi bộ để trưởng thôn thực hiện.
Trước tình hình đó, Tỉnh ủy Bắc Giang triển khai chủ trương kết nạp đảng viên là trưởng, phó thôn. Hằng năm, Tỉnh ủy xây dựng kế hoạch kết nạp đảng viên, trong đó giao chỉ tiêu kết nạp trưởng, phó thôn vào Ðảng cho các huyện ủy, thành ủy, coi đây là một tiêu chí thi đua đối với ban tổ chức cấp ủy cấp huyện, là một trong những tiêu chí đánh giá chất lượng tổ chức cơ sở đảng hằng năm.
Từ chỗ năm 2011, Bắc Giang có tỷ lệ 48% số trưởng thôn, gần 30% số phó thôn là đảng viên, sau khi triển khai chủ trương, toàn tỉnh kết nạp 289 trưởng thôn vào Ðảng, nâng số trưởng thôn là đảng viên lên 1.468 người, chiếm tỷ lệ 59% (tăng 11%); số phó thôn được kết nạp vào Ðảng là 410 người, nâng số phó thôn là đảng viên lên 1.394 người, chiếm tỷ lệ 43%. Kết quả cũng cho thấy, khi là đảng viên các trưởng thôn triển khai bài bản các chủ trương, nghị quyết, có những quyết định phù hợp với tình hình địa bàn dân cư.
Tỉnh Quảng Ninh đã thực hiện nhất thể hóa chức danh bí thư chi bộ và trưởng thôn, bản, khu phố. Chủ trương này được Tỉnh ủy Quảng Ninh đưa ra và thông qua Chỉ thị số 12-CT/TU của Ban Thường vụ Tỉnh ủy từ cuối năm 2016. Với phương châm "Dân có tin, Ðảng mới cử" và "Ðảng cử, dân bầu", các địa phương đã rà soát nhân lực hiện có, tìm những đảng viên được quần chúng nhân dân tin tưởng bầu làm trưởng thôn, tiến tới bầu là bí thư chi bộ. Tỉnh ủy chỉ đạo triển khai thống nhất quy trình giới thiệu đảng viên để nhân dân bầu trưởng thôn. Sau khi trưởng thôn được bầu là đảng viên, tiếp tục tiến hành đại hội chi bộ giới thiệu bầu bí thư chi bộ.
Ðồng chí Vũ Thị Dung, Phó Trưởng ban Tổ chức Tỉnh ủy cho biết, việc nhất thể hóa chức danh bí thư chi bộ kiêm trưởng thôn, khu phố là chủ trương lớn của tỉnh nhằm gắn việc thực hiện tinh giản bộ máy, biên chế với bảo đảm sự lãnh đạo xuyên suốt của Ðảng tới khu dân cư; đồng thời nâng cao chất lượng hiệu quả hoạt động của đội ngũ này. Hiện toàn tỉnh đã có 1.402 trong số 1.566 đảng viên được dân cử làm trưởng thôn và được tín nhiệm bầu giữ vị trí bí thư chi bộ.
Ðồng chí Ðinh Thị Hường, Bí thư chi bộ đồng thời là Trưởng thôn Ðè E, xã Lê Lợi, huyện Hoành Bồ (Quảng Ninh) cho biết, ưu điểm của mô hình là tạo được sự thống nhất, đồng thuận từ việc ban hành chủ trương cho đến chỉ đạo thực hiện. Người đứng đầu cấp ủy, ban lãnh đạo thôn nắm toàn diện tình hình chung, tiếp thu kịp thời tinh thần chỉ đạo của cấp trên, giải quyết nhanh vấn đề phát sinh tại cơ sở, qua đó tiết kiệm thời gian hội họp, phát huy hiệu quả nhất năng lực của người đứng đầu thôn, bản, khắc phục tình trạng đùn đẩy trách nhiệm.
