Thời điểm thu hoạch nhung hươu tập trung từ tháng Giêng đến tháng Ba - khi nhung đạt hàm lượng dinh dưỡng, kháng chất, vitamin và protein cao nhất. Vì thế, người dân thường ví đây là mùa "hái lộc" nhung.
Thăng trầm nghề nuôi hươu
Suốt 7 năm qua, cứ mỗi lần đàn hươu sao của ông Lê Sinh ở thôn Lâm Ðồng, xã Hương Lâm (huyện Hương Sơn) ra lộc, người dân khắp nơi lại kéo nhau đến chiêm ngưỡng con hươu giống quý hiếm sở hữu bộ sừng ba nhánh trên đầu.
Mùa hái lộc năm nay, bộ sừng ba nhánh này cho thu hoạch 3,5 kg nhung. Tính cả 6 cặp trong tháng này, gia đình ông thu về 150 triệu đồng. Ông Sinh chia sẻ: "Tôi vẫn quyết tâm lựa chọn, lấy con hươu làm đầu cơ nghiệp để vượt khó, vươn lên trên chính mảnh đất này".
Ông Sinh cho biết, đầu những năm 90 của thế kỷ trước, không ít gia đình ở Hương Sơn trở nên khấm khá. Thời điểm ấy, một con hươu có giá gần 50 triệu đồng, một số người phải cầm cố tài sản, vay mượn ngân hàng, đầu tư chăn nuôi hươu. Tuy nhiên, khi đàn hươu tăng trưởng nhanh, người dân chưa có kinh nghiệm nuôi, cộng với thị trường nhung thiếu ổn định khiến hươu sinh trưởng, phát triển kém, dần mất giá, dẫn đến nhiều gia đình trắng tay. Nhiều hộ mổ hươu lấy thịt hoặc thả hươu vào rừng.
Với gần 40 năm kinh nghiệm, ông Sinh khẳng định, chăm sóc hươu sao khá đơn giản, bởi thức ăn chủ yếu là cỏ cây và chỉ cần bổ sung khoáng chất vào khẩu phần ăn khi thu hoạch nhung.
Tuy nhiên, hươu không có túi mật cho nên hệ tiêu hóa, đường ruột kém, vì thế cần chọn lọc giống kỹ lưỡng, đồng thời chăm sóc, cung cấp thức ăn, dinh dưỡng hết sức cẩn trọng. Ngoài ra, chuồng trại chăn nuôi cần xây cao ráo, sạch sẽ, ấm về mùa đông và thoáng về mùa hè.
Hiện đàn hươu của gia đình ông Sinh được duy trì từ 15-20 con, trong đó, con hươu đực có ba nhánh sừng đã được huyện Hương Sơn lựa chọn là một trong 20 con hươu giống ưu tiên bảo tồn. Mỗi năm, một con hươu đực cho thu hoạch nhung 1 lần, nếu giống tốt và được chăm sóc kỹ lưỡng, có thể cho nhung 2 lần, mỗi lần khoảng 1-1,5 kg/cặp.
Với giá bán 12-14 triệu đồng/kg thời điểm này, bảy con hươu đực đã mang về cho gia đình ông hơn 150 triệu đồng. Tính cả tiền bán hươu giống và nguồn thu từ trồng rừng, mỗi năm gia đình ông thu nhập hơn 300 triệu đồng.
Nghề nuôi hươu của gia đình chị Chu Thị Hồng Hà (xã Sơn Giang) bắt đầu từ những năm 80 của thế kỷ trước. Theo chị Hà, gia đình đã gặp nhiều khó khăn với nghề nuôi hươu. Gia đình từng phải bán cả giường cưới để trả lãi ngân hàng. Thế nhưng, anh chị vẫn kiên trì với niềm đam mê nuôi hươu. Hiện đàn hươu của vợ chồng anh chị đã lên đến hàng trăm con.
"Năm 2015, chúng tôi thành lập doanh nghiệp tư nhân nhung hươu Thuận Hà. Từ năm 2019, hươu sao được đưa vào danh mục vật nuôi thông thường và được Cục Sở hữu trí tuệ công bố, trao Chỉ dẫn địa lý Hương Sơn cho sản phẩm nhung hươu. Bên cạnh đó, sản phẩm nhung hươu cũng được tham gia chương trình mỗi xã một sản phẩm (OCOP), tạo điều kiện phát triển thị trường", chị Hà cho biết.
Hươu sao - vật nuôi chủ lực
Phó Chủ tịch UBND huyện Hương Sơn Nguyễn Kiều Hưng chia sẻ, địa phương sở hữu tiềm năng đặc thù để phát triển nghề nuôi hươu. Hiện toàn huyện có hơn 5.830 ha đất vườn, phần lớn tiếp giáp đồi rừng sản xuất, cùng với 1.260 ha đất chưa tổ chức sản xuất ổn định và hơn 3.732 ha đất màu, có khả năng luân canh linh hoạt giữa lạc, đậu, ngô, cỏ chăn nuôi để chủ động nguồn thức ăn cho đàn hươu. Từ những lợi thế này, huyện định hướng chăn nuôi hươu theo mô hình gia trại, trang trại bán chăn thả.
Trước đây, người dân chỉ thu hoạch nhung tươi, dẫn đến doanh thu bấp bênh, do phụ thuộc vào mùa vụ và thiếu phương thức bảo quản. Tuy nhiên, thông qua chính sách hỗ trợ của tỉnh, huyện theo Chương trình OCOP, những năm gần đây, các hộ dân tại Hương Sơn đã mạnh dạn thành lập doanh nghiệp, tổ hợp tác để mở rộng quy mô sản xuất, kinh doanh sản phẩm nhung hươu.
Hiện nay, huyện có 19 sản phẩm chế biến từ nhung hươu đạt chuẩn OCOP 3 sao, 4 sao, như: Nhung hươu tươi, nhung khô thái lát, nhung hươu khô tán bột, rượu nhung hươu. Các sản phẩm được công nhận OCOP đã nâng cao giá trị nhung hươu Hương Sơn, được người tiêu dùng cả nước đón nhận. Nhờ đó, nghề chăn nuôi hươu phát triển ổn định, chất lượng đàn hươu nâng cao, bình quân mỗi năm tăng trưởng 15-20%.
Theo thống kê, huyện Hương Sơn có hơn 15.000 hộ tham gia chăn nuôi hươu với tổng đàn 47.310 con (chiếm 70% tổng đàn hươu sao của cả nước), bình quân mỗi năm thu hoạch hơn 20.000 tấn nhung, cho giá trị gần 300 tỷ đồng. Hiện nay, nghề nuôi hươu phát triển nhiều nhất ở các xã Sơn Trung, Sơn Lâm, Sơn Quang, Sơn Giang, Sơn Ninh, Sơn Châu,... với số lượng từ 1.000 con đến 5.000 con.
Mặc dù đạt được những kết quả tích cực, lãnh đạo huyện Hương Sơn vẫn trăn trở, bởi nghề chăn nuôi hươu hiện đang đối mặt với không ít thách thức. Hươu là động vật hoang dã, khó thuần hóa cho nên trong quá trình chăn nuôi gặp một số khó khăn trong phòng và kiểm soát dịch bệnh. Bên cạnh đó, tính liên kết trong chăn nuôi chưa cao, hàm lượng khoa học, công nghệ trong chăn nuôi, chế biến thấp,… ảnh hưởng đến giá thành sản phẩm.
Ðể khắc phục những hạn chế, địa phương sẽ ưu tiên cải tạo chất lượng giống, áp dụng quy trình kỹ thuật chăn nuôi chặt chẽ để bảo đảm phát triển bền vững, lâu dài; tiếp tục đẩy mạnh ứng dụng công nghệ, chuyển đổi số vào sản xuất, chế biến, xúc tiến thương mại, đồng thời, tìm đầu ra cho sản phẩm, tăng cường chuyển giao tiến bộ kỹ thuật vào sản xuất, kinh doanh.
Lãnh đạo huyện Hương Sơn xác định đây là những giải pháp cấp bách, trọng tâm nhằm hiện thực hóa mục tiêu đưa nghề chăn nuôi hươu trở thành nghề mũi nhọn, đem lại thu nhập cao, bền vững cho người dân, góp phần thúc đẩy kinh tế huyện phát triển.
