Làng "giám đốc"

Ra đường gặp... giám đốc!

Ông Dương Văn Tuệ có người con trai lớn mới ngoài 20 nhưng đã có gần ba năm kinh nghiệm làm ăn ở xứ người. Hiện nay, anh đang phụ trách một showroom của gia đình tại Móng Cái, Quảng Ninh để giao dịch làm ăn với các bạn hàng Trung Quốc. Khách từ nước bạn qua xem mẫu, đặt hàng trực tiếp tại showroom, sau đó hợp đồng được chuyển về nhà để ông Tuệ lo nguồn cung. Khuôn viên căn nhà ông Tuệ rộng hàng trăm mét vuông không có món gì khác ngoài những bộ salon, trường kỷ, tủ thờ... bằng gỗ quý đã hoặc đang được hoàn thiện.

Kinh doanh quy mô cỡ như nhà ông Tuệ ở làng Đồng Kỵ phải tính bằng con số... hàng trăm, trong đó không ít hộ quy mô đến vài chục tỷ đồng. Vì thế, "chiếc áo" hộ gia đình hay tổ hợp, hợp tác xã làm kinh tế đã trở nên chật chội đối với nhiều gia đình ở Đồng Kỵ. Và thế là hàng loạt công ty ra đời vừa để thể hiện đẳng cấp, vừa thuận tiện cho việc giao dịch, làm ăn. Phó Chủ tịch xã Đồng Quang Ngô Hữu Tứ tự hào: "Nghề chạm khắc gỗ ở Đồng Kỵ đã có từ lâu đời, nhưng phát triển mạnh thực sự chỉ gần chục năm nay và khoảng 5 năm gần đây là thời điểm các công ty ở Đồng Kỵ đua nhau ra đời. Có người nói vui, nếu có việc phải đi ra ngoài làng vài ngày, trở về đã thấy làng có thêm vài giám đốc mới" . Đến nay, làng Đồng Kỵ có khoảng 2.600 hộ thì đã có đến hơn 160 công ty, chưa kể xí nghiệp, HTX... với trên 500 giám đốc, phó giám đốc. Có gia đình cả bố và con đều là giám đốc. Cũng có gia đình mở công ty xong ra Hà Nội "săn đầu người", thuê về điều hành, mua xe hơi đưa đi đón về... Vì thế, vào làng Đồng Kỵ bây giờ, ngoài những chiếc xe của khách đến giao dịch làm ăn, người ta thấy có cả những chiếc Mercedes, Toyota... 4 chỗ đời mới của các công ty Đồng Kỵ mang biển 99, 29... hằng ngày đậu trước các văn phòng công ty. Nhẩm đếm trên đầu ngón tay một hồi, ông Ngô Hữu Tứ bảo làng Đồng Kỵ hiện có khoảng 60 xe hơi, toàn là xe đời mới...

Đất lành chim đậu

Đồng Kỵ có đến hơn 13.000 nhân khẩu, nhưng người dân ở đây hình như không biết đến khái niệm thất nghiệp vì cả làng luôn là một đại công xưởng. Đi từ đầu làng đến cuối làng, ở đâu cũng thấy vang lên những âm thanh của đục, cưa, chà gỗ...

Làm ăn phát đạt, đất làng Đồng Kỵ trở nên đắt giá hơn bao giờ hết, thậm chí bẻ gãy cả quy luật thị trường. Vào thời điểm thị trường nhà đất được xem là "đóng băng", giá chuyển nhượng đất ở Đồng Kỵ vẫn cứ tăng vòn vọt. Do đất trong làng chật chội, từ năm 2001, Đồng Kỵ xây dựng cả một cụm công nghiệp đồ gỗ rộng hơn chục ha phục vụ cho làng nghề truyền thống. Chưa đầy 2 năm sau, cụm công nghiệp đã được lấp đầy với sự hiện diện của khoảng 100 công ty, xí nghiệp, HTX... Đất cụm công nghiệp chỉ có giá trị thuê 50 năm, vậy mà một nền đất khoảng 120m² mặt tiền trục chính đường làng, chủ yếu để làm phòng trưng bày - giới thiệu sản phẩm, cũng đã hơn 2 tỷ đồng. Còn đất chủ quyền tư nhân trên cùng trục đường này, dân kinh doanh địa ốc ở đây hét giá thấp nhất 25-30 triệu đồng/m² !

Thiếu lao động tại chỗ, lại thêm cái thiếu đất làm nhà xưởng vì công ty ngày càng nhiều mà đất làng thì không thể sinh sôi nảy nở, nên việc làm ăn ở Đồng Kỵ bây giờ cũng chuyên môn hóa rất cao. Như nhà ông Tuệ, mỗi khi có đơn hàng chuyển về, ông bắt đầu đi lựa gỗ theo đúng yêu cầu của khách. Có gỗ rồi, ông mang đến các "vệ tinh" để đặt gia công theo mẫu... Đến khi xong được phần thô, ông mới mang sản phẩm về nhà để hoàn thiện, đánh hoặc phun véc-ni... và giao hàng. Vệ tinh của gia đình ông Tuệ cũng có khi ở ngay làng Đồng Kỵ, nhưng đa phần là ở các làng lân cận. Đó là cơ sở của những người từng đến Đồng Kỵ học nghề, khi thành thục thì về quê mở xưởng, nhận gia công lại của các công ty Đồng Kỵ. Thành ra, nhiều người nói Đồng Kỵ bây giờ không chỉ ở Đồng Quang, mà còn vươn xa ra nhiều làng, xã lân cận là thế.

Công phu nghề truyền thống

Cả ông Tứ và ông Tuệ, khi được hỏi nghề chạm khắc gỗ ở Đồng Kỵ có từ bao giờ thì đều "không biết chính xác". Chỉ biết rằng hầu hết các hộ gia đình ở đây đều theo nghề từ 3-4 đời nay. Ngôi đình làng Đồng Kỵ có từ năm 1745 cũng in đậm dấu ấn nghề chạm khắc với những hàng cột gỗ hoành tráng, những câu đối, hoành phi... chạm trổ long phụng uốn lượn cùng gió mây... Ngôi đình này cũng là nơi Trung ương Đảng chọn làm cơ sở chuẩn bị tiến tới tổng khởi nghĩa từ 1940-1945. Sau này, nhiều vị lãnh đạo cao cấp của Đảng và Nhà nước về thăm đã trồng cây lưu niệm tại sân đình.

Tương truyền, đình Đồng Kỵ thờ một vị tướng thời Hùng Vương thứ 6. Buổi loạn lạc, ông này về vùng Đồng Kỵ mộ quân giúp vua Hùng đánh giặc. Giặc tan, ông lại đem quân về làng khao chiến thắng. Từ đó, dân làng chọn ngày mùng 4 Tết Nguyên đán hằng năm để mở hội ăn mừng, trong đó nét đặc sắc nhất là lễ rước pháo. Pháo để rước đến hội là pháo thật, dài gần cả chục mét, đường kính 60-70 cm. Hằng năm, dân làng hợp lại để chọn ra một họ làm pháo rước. Dòng họ nào được chọn lấy làm vinh dự vô cùng, cố gắng làm quả pháo thật to, thật đẹp, khi rước pháo ra đình phải đập tường, phá cổng... mới thấy tự hào! Làm lễ xong đem đốt nổ long trời lở đất, xác pháo càng vụn, bay càng cao thì người dân Đồng Kỵ càng tin năm đó mưa thuận gió hòa, làm ăn phát đạt. Kể từ khi Nhà nước cấm pháo, hội pháo Đồng Kỵ vẫn được duy trì, nhưng thay vì pháo thật, các nghệ nhân đã làm một quả pháo tượng trưng bằng gỗ, chạm trổ Long - Lân - Quy - Phụng tuyệt đẹp để rước.

Ngày nay, gỗ để làm ra những bộ sản phẩm như salon, tủ, trường kỷ... ở Đồng Kỵ hầu hết là gỗ quý như: xưa, trắc, mun, cẩm lai, hương, gụ... Đa phần gỗ được nhập về từ Lào, bán cho các công ty sản xuất đồ gỗ tính bằng cân. Chẳng hạn, một cân gỗ xưa - loại gỗ đắt khách và đắt tiền nhất Đồng Kỵ bây giờ - có giá từ 100-370 nghìn đồng, tùy kích thước, đường vân... Để làm một bộ sản phẩm như salon cỡ lớn có khi cần vài trăm đến cả nghìn cân gỗ. Vì thế, giá một bộ sản phẩm cũng từ vài triệu đến vài trăm triệu đồng, tùy loại gỗ, kích thước và độ tinh xảo trong chạm trổ. "Nhà anh tôi có một cái tủ thờ giá trị gỗ thô chỉ khoảng 5 - 7 triệu, nhưng công khảm trai, cẩn xà cừ mất 3 tháng và tính luôn tiền nguyên vật liệu lên đến 120 triệu" - ông Tuệ đơn cử. Công phu và tinh xảo là thế nên không khó hiểu khi sản phẩm đồ gỗ mỹ nghệ của Đồng Kỵ giờ đã có mặt tại khắp các thị trường lớn ở châu Á, châu Âu, châu Mỹ,...