Làm sạch kênh rạch ở TP Hồ Chí Minh bằng cách nào?

ND - Thành phố Hồ Chí Minh có 156 tuyến kênh, rạch chằng chịt dài hơn 700 km, chảy qua 24 quận, huyện, có tác dụng điều tiết nước, tưới, tiêu, điều hòa không khí và làm sạch môi trường. Nhưng trong mười năm gần đây, do tốc độ đô thị hóa quá nhanh, hệ thống kênh, rạch khắp thành phố bị ô nhiễm nặng, ảnh hưởng trực tiếp đời sống người dân. Phải làm gì để cứu lấy những kênh, rạch?

Thực trạng ô nhiễm

Theo Trung tâm Chất lượng nước và môi trường - Phân viện Quy hoạch khảo sát thủy lợi Nam Bộ, nước tại hệ thống kênh, rạch tại thành phố Hồ Chí Minh đều bị ô nhiễm nặng. Các thành phần như: BOD5 (nhu cầu oxy sinh học), COD (nhu cầu oxy hóa học), chỉ tiêu vi sinh (coliform), hàm lượng chất lơ lửng (SS), kim loại nặng... vượt tiêu chuẩn gấp nhiều lần cho phép.

Hệ thống kênh Nhiêu Lộc - Thị Nghè, dài hơn 9km, chảy qua địa bàn các quận: Tân Bình, Phú Nhuận, ba, một và Bình Thạnh, nước có mầu đen sánh. Vào lúc thủy triều rút, đáy kênh lộ ra hàng lớp rác lẫn bùn đen và bốc mùi hôi nồng nặc. Kết quả đo đạc của Chi cục môi trường tại cầu Lê Văn Sỹ cho thấy, tình trạng ô nhiễm hữu cơ tại dòng kênh này cả thời điểm nước lớn và nước cạn đều vượt tiêu chuẩn hàng trăm lần cho phép.

Tuyến kênh Tân Hóa - Lò Gốm, dài 7,6 km đi qua các quận: Tân Bình, quận 11, sáu, tám cũng bị ô nhiễm nặng. Nước tại khu vực cầu Ông Buông, Hòa Bình có chỉ tiêu vi sinh vượt chuẩn cho phép tới 14,5 lần. Dọc hai bờ kênh, nhiều bãi rác thải, chất thải rắn đổ tràn ra ngăn cả dòng chảy. Chỉ khoảng 700 m (đoạn chảy qua đường Ðồng Ðen, Tân Bình) người dân đã thu dọn được hơn 20 tấn rác thải, xa bần...

Nước tại kênh Tàu Hũ - kênh Ðôi - kênh Tẻ, dài 19,5 km cũng đen kịt, đặc biệt đoạn chảy dọc đường Bình Trị Ðông, Ba Ðình (quận 8) có mùi hôi thối đặc trưng không lẫn vào đâu được. Tại cầu Chà Và, hàm lượng SS tới 845 mg/lít. Các chỉ tiêu vật lý, hóa lý và vi sinh vật đều vượt tiêu chuẩn nhiều lần cho phép. Các chuyên gia môi trường cho rằng, với mức ô nhiễm này thì khó có khả năng duy trì sự sống.

Tuyến kênh Bến Nghé, bắt đầu từ cửa sông Sài Gòn đến cầu chữ Y, dài hơn 3 km, mặc dù ngay sát cửa sông, ven bờ là đại lộ Ðông Tây và bãi rác của chợ Cầu Muối, cầu Ông Lãnh không còn, nhưng nước đen và mùi hôi tại kênh này cũng chẳng khác so với các con kênh khác.

Ðể xảy ra tình trạng ô nhiễm kênh, rạch trầm trọng như hiện nay là do hàng trăm nghìn hộ dân sinh sống hai bên bờ kênh, rạch, hàng nghìn doanh nghiệp, xưởng sản xuất nhỏ, hàng trăm bệnh viện, hàng chục KCN... đều thải rác sinh hoạt, nước chưa qua xử lý trực tiếp xuống kênh, rạch.

Thống kê cho thấy, chỉ năm tuyến kênh chính khu vực nội thành đã có hơn 20 nghìn hộ dân đóng cọc, lấn chiếm lòng kênh làm nhà ở. Các hộ này mỗi ngày thải vào hệ thống kênh, rạch của thành phố hàng trăm tấn rác và 70.000m3 nước thải các loại chưa qua xử lý. Ngoài ra, còn 90% trong số 1,2 triệu m3 nước thải sinh hoạt, nước thải công nghiệp chưa qua xử lý xả trực tiếp vào hệ thống kênh, rạch.

Năm 2008, cơ quan chức năng phát hiện Công ty thuộc da Hào Dương (KCN Hiệp Phước, huyện Nhà Bè), mỗi ngày xả 2.500 m3 nước thải chưa qua xử lý vào sông Ðồng Ðiền. Báo cáo của Chi cục Bảo vệ môi trường thành phố cho thấy, khu vực dọc tuyến kênh Thầy Cai - An Hạ có 120 đơn vị sản xuất thì chỉ 37 đơn vị có hệ thống xử lý nước thải. Lượng nước thải chưa qua xử lý xả vào tuyến kênh Tham Lương - Bến Cát - Vàm Thuật gần 22 nghìn m3/ngày/đêm.

Dọc kênh Lò Gốm - Tân Hóa có 79 đơn vị sản xuất thuộc các ngành sản xuất gây ô nhiễm cao như: dệt, nhuộm, xeo giấy, chế biến thực phẩm, công nghiệp hóa chất, cao-su... sử dụng hơn 7.000 m3 nước/ngày/đêm nhưng cũng chưa có hệ thống xử lý nước thải... Trên địa bàn huyện Bình Chánh, chỉ khoảng hơn 20% trong số gần một nghìn doanh nghiệp, cơ sở sản xuất xây dựng hệ thống xử lý nước thải. KCN Lê Minh Xuân, Phạm Văn Hai... cũng còn hàng trăm cơ sở sản xuất chưa có hệ thống xử lý nước thải, nếu có thì không đấu nối vào hệ thống xử lý chung, hoặc chạy cầm chừng, đối phó.

Làm sạch hệ thống kênh, rạch

Trong những năm qua, thành phố đã lập nhiều dự án và chi ra hàng chục nghìn tỷ đồng để giải tỏa dân cư sống ven kênh, khắc phục ô nhiễm nguồn nước tại các kênh, rạch. Chỉ riêng làm sạch nguồn nước tại kênh Ba Bò, thành phố đã chi ra gần 800 tỷ đồng. Ðể cải tạo hệ thống kênh Nhiêu Lộc-Thị Nghè thành phố mất gần 4.000 tỷ đồng (tương đương 200 triệu USD). Dự án làm trong sạch và chống ngập kênh Bến Nghé-Tàu Hũ có chiều dài 7.100m đã tiêu tốn khoảng 8.000 tỷ đồng (gần 450 triệu USD). Tuy nhiên, ô nhiễm tại các kênh này không những không giảm mà ngày càng trầm trọng hơn.

Hiện tại, nhiều dòng kênh đã chết. Một số dòng đang chết và số còn lại nếu không được kiểm soát thì cũng sẽ chết. Các chuyên gia về môi trường cảnh báo, với mức ô nhiễm như hiện nay thì hầu hết các loại động vật thủy sinh, đặc biệt là cá và các loài giáp xác đều không thể sống được.

Ô nhiễm kênh, rạch ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng nguồn nước ngầm, nước tưới cho nông nghiệp và đời sống, sức khỏe của người dân. Ðiều đáng lo ngại là, nước tại nhiều kênh, rạch này đổ vào sông Sài Gòn, đe dọa khu vực lấy nước thô của Nhà máy nước Tân Hiệp, nơi cung cấp nước sạch cho hàng triệu hộ dân thành phố.

Ðể làm sạch hệ thống kênh, rạch trước mắt thành phố cần kiên quyết giải tỏa các hộ dân sống hai bờ kênh, kiểm soát chặt đầu ra của các loại nước thải. Cắt điện, nước thậm chí đóng cửa và truy tố các doanh nghiệp, cơ sở sản xuất cố tình xả nước thải chưa qua xử lý vào kênh, rạch.

Rà soát lại các KCN, cơ sở sản xuất, kinh doanh dùng nhiều nước, có khả năng gây ô nhiễm cao, buộc các doanh nghiệp xây dựng hệ thống xử lý nước thải và ký cam kết bảo vệ nguồn nước. Thường xuyên tuyên truyền, vận động các cộng đồng dân cư đề cao ý thức bảo vệ môi trường. Ðẩy nhanh thực hiện các dự án cải tạo, nạo vét kênh, rạch, kết hợp đầu tư đồng bộ cơ sở hạ tầng, từng bước làm sạch hệ thống kênh, rạch. Khẩn trương xây dựng quy chế bảo vệ môi trường rõ ràng và thành lập một bộ phận đủ mạnh, có thực quyền để xử lý các hành vi nào gây ô nhiễm, xâm hại đến kênh, rạch. Ngoài ra, thành phố cần phối hợp với các địa phương lân cận như: Ðồng Nai, Long An, Tây Ninh, đặc biệt là Bình Dương, những tỉnh nằm đầu nguồn các dòng kênh cùng có trách nhiệm bảo vệ giữ gìn nguồn nước. Nếu không có sự hợp tác đồng bộ thì thành phố có chi ra hàng trăm nghìn tỷ đồng/năm cũng không giải quyết tận gốc nguồn nước gây ô nhiễm kênh, rạch.

LÊ THẨM và QUANG QUÝ